Đổ mồ hôi đứng bếp nấu thứ nước sóng sánh, thơm ngọt "gọi" Tết

Từ khoảng giữa tháng 11 âm lịch, khi cây mía đã tích đủ lượng đường cần thiết, người dân xã Nghĩa Hưng, huyện Nghĩa Đàn, Nghệ An bắt đầu thu hoạch. Mía được chặt xuống, bỏ ngọn, bó thành từng bó để thuận lợi cho vận chuyển. Thợ chặt mía có thể kiếm được 200.000 đồng/ngày nhờ công việc thời vụ này.

Ông Trần Văn Đông, Phó Chủ tịch UBND xã Nghĩa Hưng cho biết, toàn xã có 500ha mía. Chỉ một phần ít được người dân nhập cho nhà máy sản xuất đường, phần lớn sẽ bán cho các cơ sở chế biến mật mía làng Găng. 

Nghề làm mật mía ở làng Găng, xã Nghĩa Hưng có từ năm 1960 và được công nhận là làng nghề vào năm 2013. Trong đó, 2 sản phẩm chủ đạo của làng nghề là mật mía và đường phèn đã được đạt chuẩn sản phẩm OCOP (chương trình mỗi xã một sản phẩm) 3 sao vào năm 2023. Sản phẩm của làng nghề sản xuất đến đâu, tiêu thụ đến đó, đặc biệt là vào dịp Tết Nguyên đán.

Công đoạn ép mía đã được cơ giới hóa bằng việc sử dụng máy ép. Việc sử dụng máy ép giúp tăng năng suất ép, lấy triệt để lượng nước đường trong thân mía và giảm tối đa sức lao động cũng như nhân công. 

Nước mía sau đó sẽ được đưa lên bếp nấu. Thay vì sử dụng các chảo gang đơn lẻ như trước đây để nấu mật, người dân làng Găng đã chế tạo hệ thống bếp lò có thể đặt 5 chảo mật nấu đồng thời.

Việc duy trì lửa để đảm bảo nhiệt độ trên lò hết sức quan trọng. Mỗi mẻ mật sẽ được nấu trong khoảng thời gian 1,5 tiếng. Trong thời gian ấy, phải liên tục bổ sung chất đốt và duy trì nhiệt độ của bếp. Đây là công việc tiêu tốn nhiều sức lực và đòi hỏi sự nhẫn nại cao. 

Với nhiệt độ cao, nước mía sôi trào, sủi bọt. Người dân sử dụng một thùng sắt cao khoảng 50cm đặt trên miệng chảo để tránh nước sôi trào ra ngoài. Trong quá trình nước sôi, người đứng bếp phải liên tục dùng chiếc môi dài vớt bọt ra ngoài. Đây là công đoạn quan trọng nhất để đảm bảo mật sạch, có độ trong và màu sắc đẹp.

Khi nước mía đã được cô đặc thành mật, việc vớt bọt sẽ được thực hiện thêm một lần nữa trước khi để nguội, cho vào các thùng phi để bảo quản. 

Công đoạn lọc cặn vẫn tiếp tục được thực hiện trong quá trình bảo quản mật để đảm bảo hàng cung cấp cho thị trường chất lượng tốt nhất, màu sắc đẹp nhất. 

Ông Võ Đình Lượng, Giám đốc Hợp tác xã làng nghề chế biến mật mía Làng Găng cho biết, thời điểm hiện tại, mỗi phi mật 200 lít có giá 4-4,2 triệu đồng. Vụ này dự kiến gia đình ông sản xuất 60 phi mật, sau khi trừ chi phí sản xuất, nguyên liệu, công lao động, ông lãi trên 60 triệu đồng.

"Cứ 2-3 ngày, khi đủ nguyên liệu, chúng tôi sẽ sản xuất 1 lần. Nấu mật kéo dài từ 4h đến 20h. Từ trung tuần tháng Chạp, các lò nấu mật hầu như đỏ lửa suốt ngày mới đủ hàng cung cấp cho thị trường", ông Lượng chia sẻ. 

Theo ông Nguyễn Thế Vinh, Phó Giám đốc Hợp tác xã làng nghề chế biến mật mía Làng Găng, phần lớn mật mía được cung ứng cho thị trường Tết Nguyên đán, một phần được để lại, bảo quản trong các thùng phi, để kết tinh thành đường phèn. Quá trình kết tinh mật thành đường phèn mất 8-9 tháng.

"Cứ 1 phi mật 200 lít sẽ kết tinh được khoảng 40kg đường phèn. So với bán mật, đường phèn có giá trị kinh tế cao hơn 1,2-1,5 triệu đồng/thùng phi", ông Vinh nói.

Mật mía làng Găng có hương vị riêng, màu cánh gián đậm, trong, mùi thơm ngọt. Mật được tiêu thụ phần lớn vào dịp trước Tết Nguyên đán, chủ yếu sử dụng sản xuất một số loại bánh và nấu các món ăn truyền thống. 

Nghề nấu mật đã tạo việc làm cho hơn 200 lao động ở làng Găng với mức thu nhập khoảng 6 triệu đồng/tháng.