Đầu tư “chăm sóc sức khỏe toàn dân” để duy trì lợi thế cạnh tranh
(Dân trí) - Xây dựng thiết chế “chăm sóc sức khỏe toàn dân” là chính sách an sinh quan trọng phát triển con người, duy trì lợi thế cạnh tranh về lao động, hiện thực hóa mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau".
Dự thảo các văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đang được lấy ý kiến đóng góp của nhân dân, tạo nên bầu không khí thảo luận sôi nổi trong quần chúng và chuyên gia nhiều ngành.
Trong các dự thảo văn kiện trình Đại hội, PGS.TS Nguyễn Đức Lộc - Viện nghiên cứu đời sống xã hội (SocialLife) quan tâm đến các quyết sách nhằm “Quản lý phát triển xã hội bền vững, bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội, chăm lo đời sống nhân dân”, đặc biệt là các mục tiêu lớn như: Phấn đấu đến năm 2030 cơ bản miễn viện phí toàn dân; bảo đảm tiến bộ, công bằng xã hội, an sinh xã hội, phúc lợi xã hội, an ninh xã hội và an ninh con người; "không để ai bị bỏ lại phía sau"...
Trong bài viết gửi góp ý cho Dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, PGS.TS Nguyễn Đức Lộc đề nghị đầu tư xây dựng một thiết chế bền vững để có thể “chăm sóc sức khỏe toàn dân”.
Theo ông, đây là chính sách an sinh chiến lược nhằm phát triển con người, duy trì lợi thế cạnh tranh về lao động của Việt Nam và còn thực hiện nhiều mục tiêu khác như: Hỗ trợ nhóm yếu thế, người lao động phi chính thức; ứng phó với thách thức già hóa dân số; hiện thực hóa mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau"...
Báo Dân trí trân trọng giới thiệu bài viết của PGS.TS Nguyễn Đức Lộc:
Trong bối cảnh cạnh tranh thu hút đầu tư giữa các nước đang phát triển tại khu vực, các yếu tố quyết định vị thế cạnh tranh đã có những thay đổi đáng kể.
Nếu như trước đây, các nhà đầu tư chủ yếu quan tâm đến chi phí thuế, tiền thuê đất và tiền lương, thì ngày nay, họ ngày càng chú trọng đến chất lượng hệ thống y tế và khả năng bảo đảm sức khỏe cho người lao động phù hợp với xu hướng kinh doanh có trách nhiệm của doanh nghiệp và các mục tiêu phát triển của Liên hiệp quốc.
Sự chuyển dịch này đặt ra một vấn đề mới trong nghiên cứu chính sách phát triển: Liệu hệ thống chăm sóc sức khỏe có thể đồng thời đóng vai trò là phúc lợi xã hội đảm bảo công bằng và là lợi thế cạnh tranh thúc đẩy tăng trưởng kinh tế?
Câu hỏi này không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc đối với các nước đang ở giai đoạn chuyển đổi từ thu nhập trung bình thấp lên thu nhập trung bình cao, khi mà áp lực cân đối giữa đầu tư phúc lợi xã hội và duy trì lợi thế cạnh tranh kinh tế trở nên gay gắt hơn bao giờ hết.
Trên thế giới, các nước xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe theo nhiều mô hình khác nhau. Mô hình Beveridge của Anh đặt nhà nước làm trung tâm, tài trợ chủ yếu từ thuế. Mô hình Bismarck của Đức dựa trên bảo hiểm xã hội bắt buộc do người lao động và người sử dụng lao động đóng góp. Mô hình thị trường tư nhân của Mỹ để người dân tự lo, nhà nước chỉ hỗ trợ người nghèo và người cao tuổi.
Tuy nhiên, các nước Đông Á như Hàn Quốc, Đài Loan đã phát triển một mô hình riêng: nhà nước phúc lợi phát triển (developmental welfare state).
Khác với phúc lợi phổ quát kiểu Bắc Âu, mô hình này nhấn mạnh vai trò của phát triển kinh tế song hành với phúc lợi xã hội. Nhà nước không chỉ cung cấp phúc lợi mà còn tạo điều kiện để người dân tự cải thiện đời sống thông qua việc làm và giáo dục. Y tế không phải gánh nặng mà là đầu tư vào nguồn nhân lực.
Việt Nam đang ở giai đoạn tương tự với Hàn Quốc những năm 1980-1990: thu nhập trung bình đầu người khoảng 5.000USD, dân số đang già hóa và đang chuyển từ kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp - dịch vụ.
Điều đáng học hỏi từ Hàn Quốc là cách họ mở rộng bao phủ y tế một cách nhanh chóng nhưng bền vững, từ 36,2% dân số vào năm 1980 lên gần 100% vào năm 2000, đồng thời duy trì tăng trưởng kinh tế cao.
Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tế tại Việt Nam, để xây dựng một hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn dân bền vững cần ba trụ cột.
Trụ cột thứ nhất: Nhà nước đảm bảo nền tảng
Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, công nhân tin tưởng vào bệnh viện công nhiều hơn bệnh viện tư. Như một công nhân đã từng chia sẻ với chúng tôi: "Đi bệnh viện tư, tôi sợ họ kê thêm thuốc, làm thêm xét nghiệm để thu tiền. Bệnh viện công nghèo hơn nhưng yên tâm hơn". Điều này cho thấy vai trò không thể thay thế của y tế công lập trong đảm bảo công bằng và niềm tin xã hội.
Mục tiêu "cơ bản miễn viện phí toàn dân" vào năm 2030 đòi hỏi ngân sách y tế tăng từ khoảng 5,5% GDP hiện nay lên ít nhất 7-8% GDP. Con số này tưởng cao nhưng vẫn thấp hơn nhiều nước: Thái Lan 6,5%, Malaysia 5,3%, nhưng họ có thu nhập cao hơn chúng ta. Quan trọng là chi hiệu quả cho tăng cường y tế cơ sở, không để tiền đổ vào trang thiết bị đắt tiền ít dùng.
Trụ cột thứ hai: Doanh nghiệp chia sẻ trách nhiệm
Trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp không chỉ tạo việc làm mà còn phải đảm bảo người lao động khỏe mạnh.
Nghiên cứu của chúng tôi phát hiện ra mối tương quan rõ ràng: doanh nghiệp nào đầu tư vào y tế dự phòng, môi trường làm việc an toàn thì tỷ lệ nghỉ ốm thấp hơn, năng suất cao hơn và công nhân gắn bó lâu dài hơn.
Trụ cột thứ ba: Người dân tham gia tích cực
Hệ thống y tế tốt không chỉ là chữa bệnh giỏi mà còn giúp người dân tự chăm sóc sức khỏe. Nghiên cứu cho thấy, nhiều công nhân thiếu kiến thức y tế cơ bản: không biết đọc nhãn thuốc, không hiểu bệnh của mình, không biết cách phòng tránh bệnh tật.
Cần có chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các khu công nghiệp và khu dân cư công nhân. Thay vì chỉ phát tờ rơi, cần có các buổi tập huấn tương tác, có y tế tình nguyện viên trong cộng đồng công nhân, có ứng dụng điện thoại cung cấp thông tin y tế dễ hiểu...
Tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế 95,2% hiện nay là thành tựu đáng tự hào của chúng ta, nhưng con số này chưa phản ánh đầy đủ thực trạng.
Nghiên cứu của chúng tôi phát hiện những rào cản vô hình trong tiếp cận y tế, đặc biệt là nơi công nhân, người lao động có thu nhập thấp.
Rào cản về tài chính
Dù có bảo hiểm, công nhân vẫn phải chi trả nhiều khoản như: Thuốc ngoài danh mục (chiếm 30-40% chi phí), chi phí đi lại (trung bình 200.000 đồng/lần khám ở bệnh viện lớn)...
Với công nhân có thu nhập 8 triệu đồng/tháng, một lần khám bệnh có thể "ăn mất" gần một ngày công của họ.
Rào cản về thời gian
Công nhân làm 8-10giờ/ngày, 6 ngày/tuần, khó có thời gian đi khám trong giờ hành chính. Bệnh viện quá tải, phải xếp hàng từ sáng sớm mới được khám.
Một công nhân nữ kể: "Lần trước con tôi ốm, tôi phải nghỉ cả ngày để đưa đi khám. Đến bệnh viện 7h, khám xong 15h. Vừa mất công, vừa mất tiền".
Rào cản về chất lượng
Y tế cơ sở yếu khiến công nhân phải lên bệnh viện lớn, gây quá tải và tốn kém. Trạm y tế xã thường thiếu bác sĩ giỏi, thiếu thuốc, thiếu trang thiết bị.
Một bác sĩ trạm y tế từng chia sẻ với tôi: "Nhiều bệnh tôi biết cách chữa nhưng không có thuốc, không có máy móc. Tôi phải bảo họ lên bệnh viện, nhưng rõ ràng là lãng phí".
Xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn dân không phải sao chép mô hình nước ngoài mà phải phù hợp với điều kiện Việt Nam. Chúng ta không thể chi 15% GDP cho y tế như các nước phát triển, nhưng cũng không thể để người dân chi 50-60% từ túi riêng như hiện nay.
Con đường của Việt Nam là kết hợp: Nhà nước đảm bảo y tế cơ bản cho mọi người, khuyến khích khu vực tư nhân phát triển dịch vụ cao cấp cho người có nhu cầu và huy động doanh nghiệp tham gia chăm sóc sức khỏe người lao động.
Đây là mô hình "ba tầng": Tầng nền là y tế công cộng phổ quát, tầng giữa là bảo hiểm y tế bắt buộc, tầng trên là bảo hiểm tự nguyện và dịch vụ tư nhân.
Đặc biệt trong bối cảnh già hóa dân số nhanh, chúng ta không còn nhiều thời gian. Nếu không hành động ngay, gánh nặng chăm sóc người già sẽ nghiền nát nhiều gia đình. Nếu không đầu tư vào y tế dự phòng, chi phí chữa bệnh sẽ ngày càng tăng. Nếu không cải thiện y tế cơ sở, bệnh viện lớn sẽ ngày càng quá tải.
Mục tiêu "cơ bản miễn viện phí toàn dân" vào năm 2030 là khát vọng lớn nhưng hoàn toàn khả thi. Điều kiện tiên quyết là phải có lộ trình rõ ràng, nguồn lực đầy đủ, và sự phối hợp của tất cả các bên. Nhà nước cần tăng ngân sách y tế và chi hiệu quả. Doanh nghiệp cần xem đầu tư vào sức khỏe người lao động là đầu tư chiến lược. Người dân cần được trang bị kiến thức tự chăm sóc sức khỏe.
Cuối cùng, chăm sóc sức khỏe toàn dân không chỉ là vấn đề y tế mà là vấn đề phát triển. Một đất nước với dân số khỏe mạnh sẽ phát triển nhanh và bền vững hơn. Một xã hội mà mọi người được chăm sóc khi ốm đau sẽ gắn kết và ổn định hơn. Đó không phải giấc mơ xa vời mà là mục tiêu có thể đạt được nếu chúng ta cùng nỗ lực.
Bài viết: PGS.TS Nguyễn Đức Lộc - Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội (SocialLife)
Ảnh minh họa: Tùng Nguyên, Gia Bảo, Trịnh Nguyễn, Dương Nguyên
