Hiểu về Chikungunya và loài muỗi truyền bệnh

Muỗi là một loài côn trùng cổ xưa và đã tiến hóa để song hành cùng lịch sử loài người. Muỗi là trung gian (vector) mang và truyền rất nhiều bệnh, trong đó đáng kể đến nhất là các bệnh do virus và ký sinh trùng.

Trong 3 loại muỗi gây bệnh phổ biến là Aedes, Anopheles và Culex, thì Aedes là loại muỗi phổ biến nhất, lưu hành nhiều ở Việt Nam và có khả năng lây truyền nhiều bệnh, đáng kể đến là là sốt xuất huyết Dengue, sốt vàng, Zika và Chikungunya. Và trong số các bệnh lây truyền từ muỗi Aedes thì sốt xuất huyết Dengue là bệnh mà gần như tất cả những ai sống trên Việt Nam mắc ít nhất một lần trong đời. Điều đó cho thấy nguy cơ lớn của các bệnh do muỗi lây truyền.

Ngoài sốt xuất huyết Dengue, 3 bệnh còn lại là Zika, Chikyngunya và sốt vàng đều khá hiếm gặp và thực sự may mắn cho chúng ta là sự lưu hành của các bệnh này ở Việt Nam còn rất hạn chế hoặc chưa ghi nhận. Tuy nhiên do chung một vector truyền bệnh là muỗi Aedes, nên nguy cơ mắc bệnh lúc nào cũng rình rập và gánh nặng bệnh tật có thể gia tăng.

Năm 2016, Tổ chức Y tế thế giới và Bộ Y tế Việt Nam đã cảnh báo về Zika khi có những ca bệnh bùng phát ở khu vực Đông Nam Á. Việc nhiễm Zika khi mang thai làm cho các bà mẹ sinh ra con có thể bị dị tật đầu nhỏ, kèm theo các bất thường thần kinh khác. May mắn là ở Việt Nam chỉ có một số trường hợp bị mắc và dịch đã không lan truyền ở mức độ lớn hơn.

Trong nhiều yếu tố dẫn đến sự gia tăng các bệnh do muỗi lây truyền, tình trạng thay đổi khí hậu và đô thị hóa là 2 vấn đề chính. Với sự nóng lên của trái đất, nhiều quốc gia thậm chí ở vùng ôn đới – những khu vực chưa từng thấy các bệnh nhiệt đới do muỗi lưu hành - cũng đã có bệnh nhân và xu hướng gia tăng.

Bên cạnh đó, ở những khu vực có mật độ dân cư đông, đô thị hóa nhanh, sự bùng phát càng dữ dội hơn.

Ngoài hai yếu tố trên, các bệnh lây truyền qua vector truyền bệnh là muỗi thường rất khó kiểm soát còn do muỗi sinh sản nhanh, thích nghi tốt với môi trường, chúng kháng dần với các thuốc diệt côn trùng và sự di biến động quần thể ngày càng nhiều. Khi đó, muỗi cũng theo người đi đến vùng dịch mới.

Chikungunya là một bệnh do virus chikungunya. Người mắc bệnh do muỗi Aedes lây truyền virus từ người bệnh sang người lành. Thường sau khoảng 4-8 ngày kể từ khi bị muỗi đốt, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau khớp, đau cơ, đau đầu, phát ban, mệt mỏi. Phần lớn sẽ hồi phục trong vòng một tuần nhưng nhiều triệu chứng có thể kéo dài đến hàng tháng. Các triệu chứng nặng hơn có thể là các bệnh lý về thần kinh, mắt, tim mạch.

Các xét nghiệm Chikungunya hiện chưa sẵn có ở mọi nơi nên việc chẩn đoán và giám sát ca bệnh còn nhiều khó khăn. Việc điều trị chủ yếu là điều trị triệu chứng. Tỷ lệ tử vong của bệnh này tương đối thấp ở người khỏe mạnh nhưng ở người có nguy cơ cao như người già, trẻ nhỏ (đặc biệt là trẻ sơ sinh) và người có bệnh lý nền (như tim mạch, tiểu đường) thì tỷ lệ tử vong cao hơn.

Từ tháng 7 đến nay, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc đã báo cáo hơn 7.000 ca mắc, điều đó làm dấy lên những lo ngại về sự bùng phát bệnh ở Việt Nam. Nguy cơ bệnh xâm nhập ở Việt Nam là có do nước ta vốn đã lưu hành muỗi Aedes là vector lây truyền bệnh, tuy nhiên bệnh ít có nguy cơ bùng phát trên diện rộng nếu chúng ta có thể khống chế tốt vector truyền bệnh cũng như có hành vi phòng bệnh tốt.

Việc hiểu được tập tính của muỗi Aedes có vai trò quan trọng trong phòng bệnh. Chúng ta vẫn thường nghe ông bà bố mẹ dặn, mắc màn để tránh muỗi đốt. Nhưng khác với muỗi Culex (truyền bệnh viêm não Nhật Bản) và Anopheles (truyền bệnh sốt rét) ưa hoạt động về đêm, muỗi Aedes thường hoạt động vào lúc chập choạng sáng và chập choạng tối cũng như thường đốt người vào ban ngày.

Vì vậy, các biện pháp như mắc màn khi ngủ về đêm sẽ ít hiệu quả hơn các biện pháp phòng ngừa cá nhân, như mặc quần áo dài tay về ban ngày (dù có phần bất tiện trong điều kiện nắng nóng), mắc màn khi ngủ trưa, sử dụng lưới chống muỗi để ngăn muỗi vào nhà, vệ sinh và tránh để vật dụng đựng nước quanh nhà, xử lý rác thải.

Chúng ta không có biện pháp riêng lẻ nào để phòng sốt xuất huyết, không có biện pháp đặc hiệu nào để phòng bệnh Chikungunya nhưng chúng ta có thể thay đổi hành vi và chủ động áp dụng các biện pháp được khuyến cáo để phòng chung tất cả bệnh do muỗi truyền.

Việc phòng ngừa bệnh đòi hỏi nỗ lực của cả cộng đồng. Giữ cho muỗi ở ngoài nhà của bạn là không đủ nếu nhà hàng xóm vẫn còn muỗi, vẫn còn lăng quăng. Khi mọi người cùng nhau thu hẹp khu vực muỗi sinh sống, kiếm ăn và tự bảo vệ mình không bị muỗi đốt thì nguy cơ lây truyền sẽ giảm đi đáng kể, và dịch bệnh mới có thể được ngăn ngừa.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!