Dịch bí ẩn tại Congo: Ẩn họa "bệnh X" và manh mối từ loài muỗi
(Dân trí) - WHO đã đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau, tập trung vào khả năng dịch bệnh này có liên quan đến một hoặc nhiều căn bệnh phổ biến tại khu vực nhiệt đới.
Những ngày cuối năm 2024, một dịch bệnh bí ẩn đã bùng phát tại khu vực Panzi, tỉnh Kwango, Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), khiến thế giới bàng hoàng.
Với hơn 416 ca mắc và 31 người tử vong, trong đó phần lớn là trẻ em dưới 14 tuổi, dịch bệnh đang đặt ra thách thức lớn cho ngành y tế của quốc gia này.
Các triệu chứng ghi nhận được bao gồm: sốt cao, ho, đau đầu, mệt mỏi và thiếu máu, khiến các chuyên gia nghi ngờ đây không phải một căn bệnh đơn lẻ mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố. Điều đáng lo ngại hơn cả là 70% các ca tử vong rơi vào trẻ em dưới 5 tuổi, nhóm dân số vốn đã chịu nhiều tổn thương từ tình trạng suy dinh dưỡng và thiếu tiêm chủng.
Từ dịch bệnh lạ tại khu vực hẻo lánh đến mối lo toàn cầu
Dịch bệnh tại Panzi không chỉ là vấn đề y tế mà còn phơi bày rõ những hạn chế trong khả năng tiếp cận và ứng phó với các khủng hoảng sức khỏe tại những khu vực nghèo khó (Ảnh: Evrimagaci).
Nằm cách thủ đô Kinshasa hơn 700km, Panzi là một trong những khu vực khó tiếp cận nhất tại Congo.
Hệ thống cơ sở y tế yếu kém, mùa mưa kéo dài và tình trạng đói nghèo trầm trọng đã khiến khu vực này trở thành điểm nóng cho các bệnh nhiệt đới như sốt rét, viêm phổi và sởi. Sự xuất hiện bất thường của dịch bệnh lần này với tỷ lệ tử vong cao đã buộc chính quyền địa phương và WHO nhanh chóng vào cuộc điều tra nguyên nhân.
Nằm cách thủ đô Kinshasa hơn 700km, Panzi là một trong những khu vực khó tiếp cận nhất tại Congo (Ảnh: Getty).
Dịch bệnh tại Panzi không chỉ là vấn đề y tế mà còn phơi bày rõ những hạn chế trong khả năng tiếp cận và ứng phó với các khủng hoảng sức khỏe tại những khu vực nghèo khó.
Với hệ thống giao thông gần như tê liệt bởi mùa mưa, việc di chuyển từ Kinshasa đến Panzi mất hơn hai ngày. Các cơ sở y tế tại Panzi chỉ đủ khả năng thực hiện các xét nghiệm cơ bản, trong khi các mẫu bệnh phẩm cần phải được gửi đến phòng thí nghiệm chuyên sâu ở Kikwit, cách đó hơn 500 km, hoặc thậm chí ra nước ngoài để phân tích.
Sự hạn chế này không chỉ kéo dài thời gian xác định nguyên nhân bệnh mà còn làm chậm trễ trong việc triển khai các biện pháp kiểm soát. Với tỷ lệ chưa đầy 2 bác sĩ trên mỗi 10.000 dân, Congo đối mặt với một bài toán nan giải về nhân lực y tế. Điều này càng làm gia tăng áp lực lên hệ thống y tế vốn đã thiếu hụt trầm trọng.
Nơi bùng phát dịch là khu vực nghèo khó, hạn chế về điều kiện sống (Ảnh: Getty).
Tuy nhiên, một điểm sáng trong bức tranh này là sự chủ động của chính quyền Congo khi nhận ra mức độ bất thường của dịch bệnh và nhanh chóng báo cáo lên WHO. Bác sĩ Mike Ryan, lãnh đạo chương trình khẩn cấp y tế của WHO, nhận định rằng đây là tín hiệu tích cực, cho thấy hệ thống y tế địa phương dù gặp nhiều khó khăn vẫn đang hoạt động hiệu quả.
Lời giải từ loài muỗi?
Việc xác định nguyên nhân chính xác của dịch bệnh tại Panzi vẫn đang là thách thức lớn. WHO đã đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau, tập trung vào khả năng dịch bệnh này có liên quan đến một hoặc nhiều căn bệnh phổ biến tại khu vực nhiệt đới.
Kết quả xét nghiệm ban đầu từ 12 mẫu bệnh phẩm cho thấy 10 mẫu dương tính với sốt rét. Tuy nhiên, sốt rét có thể không phải là nguyên nhân duy nhất mà chỉ là một phần trong bức tranh tổng thể. Các chuyên gia nhận định rằng tình trạng bệnh lý này có thể là kết quả của một hội chứng đa nguyên nhân, với sự tham gia của nhiều yếu tố như:
- Sốt rét: Đây là bệnh truyền nhiễm phổ biến ở Congo, đặc biệt trong mùa mưa khi điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sản và lây lan.
- Các bệnh đường hô hấp: Các triệu chứng như ho, khó thở và sốt cao khiến các chuyên gia nghi ngờ đến viêm phổi, cúm hoặc thậm chí Covid-19.
- Sốt xuất huyết và chikungunya: Các bệnh do muỗi truyền này có thể xuất hiện đồng thời với sốt rét, làm tăng nguy cơ biến chứng và tử vong.
- Suy dinh dưỡng: Tình trạng dinh dưỡng kém ở trẻ em tại Panzi làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến cơ thể không đủ sức chống lại các bệnh lý thông thường.
- Các bệnh về vi khuẩn hoặc ký sinh trùng khác: Vi khuẩn gây viêm phổi hoặc các bệnh nhiệt đới ít phổ biến hơn cũng đang được xem xét.
- Ngộ độc môi trường: Mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng, nhưng các yếu tố môi trường như nguồn nước ô nhiễm hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại cũng không bị loại trừ.
Tình trạng thiếu dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch kéo dài tại Panzi đã làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng nặng ở trẻ em, dẫn đến tỷ lệ tử vong cao (Ảnh: O.C.).
Đáng chú ý, các chuyên gia cũng cảnh báo rằng các bệnh nhiệt đới khác như sởi hoặc viêm não do virus có thể góp phần làm nặng thêm tình trạng dịch bệnh.
WHO nhấn mạnh rằng, cần có thêm các nghiên cứu và phân tích sâu hơn để xác định liệu dịch bệnh này có phải là kết quả của một tác nhân hoàn toàn mới hay là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố.
Ngoài ra, tình trạng thiếu dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch kéo dài tại Panzi đã làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng nặng ở trẻ em, dẫn đến tỷ lệ tử vong cao. Tỷ lệ tiêm chủng thấp đối với các bệnh như sởi và viêm phổi cũng được cho là yếu tố quan trọng khiến dịch bệnh dễ dàng bùng phát.
Hồi chuông cảnh báo về "bệnh X"
Dịch bệnh tại Congo một lần nữa làm nổi bật nguy cơ từ các "bệnh X" - Thuật ngữ WHO dùng để chỉ các dịch bệnh chưa được biết đến nhưng có khả năng gây đại dịch toàn cầu.
"Bệnh X" - Thuật ngữ WHO dùng để chỉ các dịch bệnh chưa được biết đến nhưng có khả năng gây đại dịch toàn cầu (Ảnh: Newsweek).
Những yếu tố như đói nghèo, suy dinh dưỡng, thiếu tiêm chủng và hệ thống y tế yếu kém không chỉ khiến Panzi trở thành điểm nóng mà còn có thể gây ra những hiểm họa tương tự ở nhiều khu vực khác trên thế giới.
Bài học lớn nhất từ dịch bệnh lần này chính là sự cần thiết của đầu tư vào y tế cơ bản tại các quốc gia đang phát triển. Việc xây dựng các phòng thí nghiệm hiện đại tại chỗ và đào tạo nhân lực y tế địa phương sẽ giúp rút ngắn thời gian phản ứng với các dịch bệnh trong tương lai.
Bên cạnh đó, cộng đồng quốc tế cần tăng cường hợp tác để chia sẻ thông tin, công nghệ và nguồn lực y tế, đặc biệt là tại các khu vực hẻo lánh và nghèo khó.
WHO cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu và phát triển các công cụ xét nghiệm nhanh, đồng thời kêu gọi các quốc gia ưu tiên giám sát dịch bệnh và xây dựng kế hoạch ứng phó khẩn cấp.
Dịch bệnh tại Congo không chỉ là thảm kịch của một vùng đất nghèo mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho cả thế giới về sự cần thiết của chuẩn bị và hợp tác.
Dịch bệnh không có biên giới, và câu chuyện tại Panzi nhắc nhở chúng ta rằng, chỉ có hành động ngay hôm nay mới có thể đảm bảo một tương lai an toàn hơn.
Trong một thế giới mà nguy cơ từ các dịch bệnh ngày càng gia tăng bởi biến đổi khí hậu, di cư quốc tế và sự phát triển của các khu đô thị đông đúc, sự chuẩn bị không chỉ là trách nhiệm mà còn là nghĩa vụ đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu.
Việt Nam theo dõi sát dịch bệnh bí ẩn
Sự bùng phát dịch bệnh bí ẩn tại Congo đã khiến nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới phải nhanh chóng đưa ra các biện pháp kiểm soát chặt chẽ nhằm ngăn chặn nguy cơ dịch bệnh lây lan ra ngoài biên giới.
Hong Kong (Trung Quốc) đã triển khai các biện pháp kiểm tra nghiêm ngặt đối với hành khách đến từ các quốc gia châu Phi, đặc biệt là những chuyến bay trung chuyển từ Congo qua các sân bay lớn như Johannesburg (Nam Phi) hoặc Addis Ababa (Ethiopia).
Nhiều nước thắt chặt kiểm soát với chuyến bay từ Congo (Ảnh: Getty).
Tất cả hành khách đến từ những khu vực này phải trải qua kiểm tra y tế kỹ lưỡng, bao gồm đo thân nhiệt, kiểm tra triệu chứng bệnh lý như sốt, ho, và kiểm tra lịch sử tiếp xúc trong vòng 14 ngày trước đó.
Hôm 6/12, Bộ Y tế Thái Lan đã phát cảnh báo đến tất cả các đơn vị trực thuộc bộ này và yêu cầu các trạm kiểm tra y tế ở các cửa khẩu, sân bay nâng cao cảnh giác về đợt bùng phát dịch bệnh lạ ở Congo.
Chính phủ Ý đã lập tức nâng mức cảnh báo tại các cảng và sân bay trên toàn quốc. Francesco Vaia, một quan chức thuộc Bộ Y tế Ý, kêu gọi người dân không nên đánh giá thấp tình hình dịch bệnh.
Các hành khách từ Congo và các khu vực có nguy cơ cao được yêu cầu kiểm tra sức khỏe kỹ lưỡng trước khi nhập cảnh. Một số sân bay tại Ý cũng đã tăng cường các biện pháp theo dõi hành khách để phát hiện sớm các dấu hiệu của dịch bệnh.
WHO đánh giá mức độ nguy cơ đối với các cộng đồng bị ảnh hưởng tại khu vực xảy ra dịch là cao.
Với cấp độ khu vực và toàn cầu, WHO đánh giá mức độ nguy cơ thấp với dịch bệnh này (Ảnh: Getty).
Điều này dựa trên cơ sở các thông tin về hạn chế trong cung cấp, tiếp cận dịch vụ y tế; tỷ lệ tiêm chủng thấp; điều kiện đời sống, lương thực, giao thông tại địa bàn rất khó khăn. Đồng thời ghi nhận thông tin ban đầu về chùm ca bệnh trong các cụm gia đình, cho thấy khả năng lây lan trong các hộ gia đình.
Tuy nhiên, ở cấp quốc gia của DRC, nguy cơ được coi là trung bình do đợt bùng phát hiện tại có tính chất cục bộ trong khu vực Panzi, tỉnh Kwango, mặc dù vẫn có khả năng lây lan sang các khu vực lân cận.
Với cấp độ khu vực và toàn cầu, WHO đánh giá mức độ nguy cơ thấp; chỉ lưu ý việc giám sát tại biên giới với quốc gia láng giềng gần khu vực xảy ra dịch là Angola.
Tại Việt Nam, Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) cho biết, sẽ tiếp tục theo dõi, bám sát diễn biến tình hình dịch bệnh; chủ động thực hiện giám sát dựa vào sự kiện với thông tin về dịch bệnh tại DRC. Đồng thời, cục cũng phối hợp với WHO và Cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Điều lệ y tế quốc tế các quốc gia cập nhật, chia sẻ thông tin về dịch bệnh.
Trường hợp có các diễn biến mới, cục sẽ phối hợp với WHO, USCDC và các đơn vị liên quan đánh giá nguy cơ để đề xuất các đáp ứng phù hợp, bao gồm việc tăng cường công tác kiểm dịch y tế.
