Chôn cất đồng đội giữa bom đạn, cựu binh 50 năm tìm thân nhân cho bạn

10h, ông Nguyễn Trung Xô cùng vợ, quê Hải Phòng, đến Trung tâm Hội chợ triển lãm quốc gia (Đông Anh, Hà Nội) để tham quan những thành tựu nổi bật của đất nước 80 năm qua.

Trong không gian trưng bày của Bộ Nội vụ, dòng chữ “Hồ sơ cán bộ đi B” thu hút sự chú ý của ông. “Đi B” là cách gọi những cán bộ miền Bắc theo đường Trường Sơn vào Nam chiến đấu giai đoạn 1965-1975.

Ông Xô hy vọng sẽ tìm được người thân cho đồng đội Nguyễn Văn Thạc, hy sinh ngày 9/10/1974. Liệt sĩ Thạc yên nghỉ dưới nấm mộ do chính tay ông chôn cất ở xã Trung An (nay là xã Bình Mỹ, TPHCM).

Đứng trước thiết bị chứa dữ liệu của hơn 70.000 chiến sĩ đi B, ông hồi hộp theo dõi từng thao tác của nhân viên Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III. Hơn 10 kết quả hiện ra nhưng không có ai thuộc đơn vị C2-E115, lòng ông trào dâng nỗi buồn khôn nguôi.

“Hơn 50 năm qua, tôi chưa có một ngày thanh thản. Tuổi tác càng cao, sức khỏe càng yếu, hai vợ chồng mong tìm lại gia đình cho đồng đội để anh được về yên nghỉ trong lòng đất quê hương”, ông Xô nghẹn giọng.

Mong tìm người thân cho đồng đội 

Ông Xô là một trong hàng nghìn khách tham quan dừng chân tại gian trưng bày để tra cứu thông tin về phần mộ, ngày hy sinh và đơn vị của người thân, đồng đội từng đi B

Ngoài hai màn hình điện tử, Trung tâm còn chuẩn bị hai cuốn sổ để khách ghi lại thông tin về người thân hy sinh nhưng chưa tìm thấy hài cốt hoặc phần mộ.

Mỗi ngày, hàng nghìn lượt khách ghé thăm, mong tìm dữ liệu. Các cán bộ Trung tâm ân cần, nhẹ nhàng hướng dẫn cách tra cứu, kiên nhẫn trả lời từng câu hỏi.

Trước khi rời gian trưng bày, ông Xô lặng lẽ cầm bút, đôi tay run run ghi lại thông tin về đơn vị và ngày hy sinh của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc.

Ông kể, một ngày tháng 10/1974, khi đi nhận tin tức, hai chiến sĩ bất ngờ trúng mìn phục kích của địch. Ông may mắn thoát chết, đồng đội Nguyễn Văn Thạc bị thương nặng và trút hơi thở cuối cùng giữa bom đạn ác liệt.

“Sau khi báo cáo đơn vị, tôi chôn cất anh Thạc ở khu vực đầu rạch Cây Si, xã Trung An nay là xã Bình Mỹ, TPHCM. Năm 2019, tôi trở lại chiến trường xưa, gò đất nhỏ bên cạnh cây tầm vông vẫn còn đó. Đứng trước khu đất, lòng tôi quặn thắt, day dứt vì chưa trọn vẹn trách nhiệm với đồng đội”, ông Xô chia sẻ.

Nhiều lần, ông Xô gửi thông tin tới các báo, đài mong muốn tìm thân nhân cho đồng đội nhưng mọi nỗ lực đều rơi vào vô vọng. Cách đây vài năm, một số gia đình tìm đến cung cấp thông tin về liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc. Tuy nhiên, khi đối chiếu chi tiết về đơn vị, các thông tin không trùng khớp. 

“Đến với triển lãm lần này, trực tiếp gặp các cán bộ của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III, tôi có thêm hy vọng sẽ tìm được thân nhân cho liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc. Đây là không gian xúc động, ý nghĩa, giúp cho gia đình của các liệt sĩ được an ủi phần nào", ông Xô trải lòng. 

Hơn nửa thế kỷ thấp thỏm chờ đợi thông tin

Tại gian trưng bày của Bộ Nội vụ, nhiều người dân kiên nhẫn chờ đợi với hy vọng có thêm mẩu thông tin về phần mộ hay kỷ vật của thân nhân đi B hơn 50 năm trước.

Ông Nguyễn Đình Trìu, quê Đông Tân, Thái Bình (nay là Đông Quan, Hưng Yên), chậm rãi lật từng trang trong cuốn sổ lưu thông tin. Người đàn ông ngoài 80 tuổi cẩn thận ghi lại dữ liệu về cháu ruột - liệt sĩ Nguyễn Hưng Đạm. 

Theo ông Trìu, hơn nửa thế kỷ trôi qua, gia đình chỉ có vỏn vẹn mẩu thông tin liệt sĩ Nguyễn Hưng Đạm hy sinh ở mặt trận phía Nam. Tất cả những chi tiết khác về đơn vị, ngày tháng hy sinh hay phần mộ… đều là khoảng trống chưa thể lấp đầy.

“Bố mẹ cháu Đạm qua đời mang theo nỗi khắc khoải chưa tìm thấy phần mộ. Tôi là chú ruột phải có trách nhiệm tiếp tục tìm kiếm để lo hương khói chu đáo. Nếu có điều kiện, gia đình sẽ đưa hài cốt về quê hương”, ông nghẹn giọng.

Biết được nỗi lòng của gia đình, cán bộ Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III tận tình hướng dẫn ông Trìu và con rể tra cứu thêm dữ liệu. Gõ cụm từ "Nguyễn Hưng Đạm" quê ở Thái Bình (cũ), thông tin hiển thị cho thấy, liệt sĩ hy sinh ngày 23/3/1971.

Lần đầu tiên biết chính xác thông tin ngày hy sinh của cháu trai, ông Trìu xúc động: “Chưa tìm được phần mộ nhưng có thêm thông tin, gia đình phần nào được an ủi. Xin cảm ơn Trung tâm và Bộ Nội vụ đã tạo điều kiện để người dân tra cứu thuận tiện”.

Xếp hàng chờ đến lượt tra cứu thông tin về cán bộ đi B, ông Nguyễn Văn Quang (sống tại xã Trực Nghĩa, tỉnh Ninh Bình) mong có thông tin về nơi an nghỉ của bố đẻ, sau hơn 50 năm thấp thỏm chờ đợi. 

Ông Quang kể, bố của ông từng là cán bộ của xã và lên đường nhập ngũ năm 1968, chiến đấu tại đại đội 7-KB thuộc mặt trận phía Nam. Sau 8 tháng ra chiến trường, bố hy sinh, mãi đến năm 1972, gia đình mới nhận được giấy báo tử.

“Ngày trước, điều kiện kinh tế khó khăn, gia đình muốn tìm mộ bố nhưng lực bất tòng tâm. Khoảng 10 năm trở lại đây, chúng tôi đi khắp các nghĩa trang, gửi thư đến Quân khu và Bộ Chỉ huy Quân sự nhiều tỉnh phía Nam vẫn không tìm được manh mối về nơi bố yên nghỉ”,  ông Quang nghẹn ngào chia sẻ.

Đặt tay lên màn hình, ông cẩn thận nhập thông tin. Dữ liệu hiện ra chỉ có nơi hy sinh của bố, gương mặt ông thoáng buồn.

“Ngày bố hy sinh, tôi mới 11 tuổi. Giờ mái tóc đã hoa râm, tâm nguyện cuối cùng của tôi là tìm được phần mộ của bố để cả nhà yên lòng”, ông trải lòng.

Ông cho rằng, việc số hoá dữ liệu cán bộ đi B là một việc làm nhân văn, giúp gia đình của các liệt sĩ kịp thời cập nhật thông tin khi có tiến triển trong việc quy tập phần mộ.

"Với gia đình chúng tôi, việc số hoá thông tin mở ra nhiều hy vọng. Chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi website của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III, mong một ngày biết được nơi yên nghỉ của bố”, ông Quang nói.

Số hoá dữ liệu cán bộ đi B - việc làm nhân văn

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, bà Nguyễn Lan Anh - Cán bộ Phòng Bảo quản và Phát huy giá trị tài liệu, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III - bày tỏ xúc động và vinh dự khi trực tiếp hướng dẫn khách tham quan tra cứu hồ sơ, phần mộ liệt sĩ. 

“Từ ngày khai mạc triển lãm thành tựu đất nước 80 năm, có hàng nghìn lượt người tìm đến để tham quan và tra cứu thông tin. Nhiều trường hợp may mắn tìm lại được hồ sơ liệt sĩ qua dữ liệu do Trung tâm lưu giữ. Chứng kiến những giọt nước mắt vỡ òa của người thân khi tìm thấy thông tin và kỷ vật của liệt sĩ, chúng tôi không thể kìm nén được cảm xúc”, bà Lan Anh xúc động nói.

Theo bà Lan Anh, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III đang lưu giữ 72.000 hồ sơ của cán bộ đi B Người dân có thể tra cứu dữ liệu thông tin về cán bộ đi B tại địa chỉ: http://www.luutru.gov.vn/hosodiB/. 

Bà Lan Anh chia sẻ: “Việc đưa dữ liệu về cán bộ đi B lên hệ thống lưu trữ không chỉ giúp thân nhân thuận tiện tra cứu mà còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Chúng tôi hy vọng thông qua không gian trưng bày ở đây, thông tin này sẽ được lan tỏa rộng rãi để các gia đình dễ dàng tìm kiếm hồ sơ, phần mộ liệt sĩ”.

Được biết, sau khi kết thúc triển lãm thành tựu đất nước 80 năm, ngoài truy cập website, thân nhân các gia đình liệt sĩ có thể đến trực tiếp tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III, địa chỉ số 34 phố Phan Kế Bính, Hà Nội để tìm kiếm thông tin cán bộ đi B.

Trước đó, TS Trần Việt Hoa, Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, cho biết, trong nhiều năm qua, Trung tâm Lưu trữ quốc gia III đã chủ động rà soát, phân loại, xây dựng cơ sở dữ liệu về hồ sơ "người đi B". Công việc tỉ mỉ, âm thầm hướng tới một mục tiêu: đưa tài liệu đến gần hơn với người dân, để không chỉ các nhà nghiên cứu, mà chính thân nhân các cán bộ đi B cũng có thể tìm thấy kỷ vật của gia đình. 

Bà Hoa cho rằng, công tác lưu trữ không dừng lại ở việc bảo quản tài liệu, thông tin. Quan trọng hơn, đó là hành trình đưa tài liệu trở về với cộng đồng, để ký ức không bị lãng quên. Mỗi lần trao trả hồ sơ, kỷ vật, Trung tâm không chỉ hoàn thành một nghiệp vụ chuyên môn, mà còn thực hiện một sứ mệnh nhân văn: tri ân thế hệ đi trước, khẳng định những hy sinh đã làm nên nền hòa bình, độc lập hôm nay.

"Chúng tôi coi mỗi cuộc hội ngộ là một món quà vô giá. Đó là khi những tư liệu tưởng chừng chỉ còn trong ký ức, nay lại được trao trả cho con cháu, trở thành niềm an ủi lớn lao", bà nói.