Vì sao cơn bão dị thường đổ bộ miền Trung nhưng Hà Nội mưa lớn, ngập nặng?

Nhận định này được Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp đưa ra khi trao đổi với phóng viên Dân trí sáng 26/8, tại Sở Chỉ huy tiền phương ở Nghệ An.

Nội dung này được ông Hiệp đưa ra để lý giải cho việc bão đổ bộ miền Trung nhưng Hà Nội lại chịu ảnh hưởng nặng vì mưa lớn, ngập sâu.

Những yếu tố khiến Kajiki trở nên dị thường

Bão Kajiki (bão số 5) vừa có nhiều giờ quần thảo trên đất liền Nghệ An, Thanh Hóa. Nhìn lại, Thứ trưởng đánh giá thế nào về diễn biến và những điểm đáng lưu ý của cơn bão đặc biệt này?

- Phải khẳng định ngay từ đầu, đây là một cơn bão dị thường, bởi nhiều yếu tố.

Trước hết, bão hình thành ngay trên Biển Đông và đổ bộ vào đất liền chỉ trong vòng 3 ngày. Thông thường, một cơn bão phải mất khoảng 7 ngày để hình thành và kết thúc. Việc đổ bộ đất liền trong 3 ngày - khi đang ở giai đoạn mạnh nhất, khiến bão Kajiki rất nguy hiểm.

Hành trình của cơn bão này cũng bất thường. Tất cả mô hình dự báo của các đài khí tượng lớn thế giới đều chung nhận định bão sẽ đi thẳng và đi rất nhanh. Tuy nhiên, thực tế, bão lại dừng ở bờ biển khoảng 3 tiếng đồng hồ, gần như đứng yên, sau đó di chuyển rất chậm vào đất liền. Thời gian hoành hành trên đất liền cũng khá lâu với 8 tiếng đồng hồ ở Hà Tĩnh, Nghệ An. Đây là một điều rất dị thường.

Một điểm đáng lưu ý khác, là bão có vành mây rất lớn, tác động ảnh hưởng rất rộng. Mặc dù đổ bộ vào Hà Tĩnh, nhưng mưa lớn lại tận Hà Nội. Đây cũng là điều hiếm gặp. Lượng mưa đổ xuống khá lớn là vì thời gian bão lưu lại đất liền lâu.

Mặc dù dị thường, nhưng chúng ta không bất ngờ về cơn bão này vì công tác dự báo, cảnh báo khá chính xác ngay từ đầu. Ngay khi mới hình thành vùng thấp, chưa thành áp thấp trên Biển Đông, chúng tôi đã tham mưu Chính phủ tổ chức họp khẩn. Đây là điều chưa từng có tiền lệ, vì thông thường phải có bão mới chỉ đạo.

Ban đầu, các dự báo đều khẳng định bão sẽ đổ bộ vào khu vực Thanh Hóa nhưng chúng tôi đã tính toán, tham mưu rằng khả năng cao bão sẽ vào địa phận Nghệ An và Hà Tĩnh. Bão đi rất nhanh, và thường các cơn bão đi nhanh sẽ có dự báo khá chính xác.

Có một điều khá bất ngờ là trận mưa lớn suốt đêm qua khiến Hà Nội ngập rất sâu ở nhiều khu vực. Ông lý giải thế nào về việc bão Kajiki đổ bộ vào Nghệ An, Hà Tĩnh nhưng Hà Nội lại bị ảnh hưởng nặng nề như vậy?

- Như tôi đã phân tích từ đầu, đây là cơn bão rất dị thường. Ban đầu, vành mây của bão tập trung hết vào khu vực miền Trung nhưng khi ma sát vào đất liền, vành mây này lại tách ra và tản rộng. Vành mây tản ra miền Bắc, ra đến tận Hà Nội, thậm chí vượt qua cả Hà Nội, lên đến Phú Thọ.

Việc vành mây tách ra như vậy tốt cho khu vực miền Trung vì giúp tản bớt mưa và gió, đặc biệt không mưa tập trung ở miền Trung, tuy nhiên, việc này lại gây mưa lớn và ngập nặng ở một số khu vực khác, đặc biệt là Hà Nội.

Từ nay đến 2/9, chúng tôi đang theo dõi chặt chẽ diễn biến để có thể dự báo sát nhất cho thời tiết dịp lễ, không chỉ cho Hà Nội mà cho cả nước. Hiện nay, chúng tôi đang quan ngại vì sẽ có một trận áp thấp đang hình thành, nhưng hy vọng áp thấp này sẽ kết thúc vào khoảng ngày 30-31/8 để dịp chính lễ không bị ảnh hưởng.

Nếu bão Kajiki duy trì cường độ như dự báo sẽ là thảm họa cho miền Trung

Trở lại với cơn bão Kajiki, với tính chất dị thường như ông vừa phân tích, ông đánh giá thế nào về khả năng chịu đựng của cơ sở hạ tầng ở các địa phương?

- Thực tế, theo dự báo và cảnh báo ban đầu, bão Kajiki sẽ đổ bộ vào cấp khoảng 13 và giật cấp 16-17. Nếu duy trì cường độ này, đây sẽ là thảm họa cho khu vực miền Trung vì hạ tầng ở đây khó mà chống chịu được với cường độ đó. Rất may là bão đổ bộ với cường độ thấp hơn 2 cấp so với nhận định ban đầu.

Đó là điều may mắn, nhưng chúng ta không thể sống bằng may mắn. Cơn bão này cũng là một cảnh báo để chúng ta phải tính toán đầu tư hạ tầng một cách trọng tâm, trọng điểm và nâng sức chống chịu của hạ tầng tốt hơn.

Cụ thể, việc đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng, theo Thứ trưởng, cần được tính toán thế nào để có thể đảm bảo sức chống chịu với những cơn bão, vì rất có thể sẽ còn những cơn bão mạnh hơn cả Yagi hay Kajiki?

- Trước hết với hạ tầng vùng ven biển, hệ thống đê ở khu vực này hiện chỉ được thiết kế để chịu bão cấp 9, cấp 10. Vượt quá cấp này sẽ rất nguy hiểm cho hệ thống cơ sở hạ tầng, có thể gây tràn đê, thậm chí vỡ đê. Chúng tôi đã xác định một số đoạn đê xung yếu và các địa phương cần tập trung chỉ đạo hoàn thiện hệ thống đê biển ngay lập tức.

Với khu dân cư, khu du lịch, thường ở ven biển có nhiều, hạ tầng du lịch rất lớn, vì vậy cần có giải pháp đảm bảo an toàn cho khu vực này. Nếu bão Kajiki vào miền Trung đúng như dự báo ban đầu, hạ tầng du lịch chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng rất nghiêm trọng, thậm chí hỏng hết.

Và điều đặc biệt quan ngại là hạ tầng ở vùng núi, nơi có độ dốc rất lớn, nhất là ở các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa. Trong khi đó, lưu vực còn bao gồm cả nước từ Lào đổ về. Do độ dốc lớn và lưu vực rộng, hạ tầng vùng núi là một vấn đề rất lớn cần phải tính toán kỹ để đầu tư.

Địa chất nhiều khu vực đã suy yếu nặng nề, mưa nhỏ cũng có thể sạt lở

Bão đã qua nhưng hoàn lưu sau bão vẫn là điều đáng lo ngại. Theo ông, các địa phương cần chú ý gì trong việc ứng phó với hoàn lưu bão Kajiki, tránh bài học để lại hậu quả nặng nề như cơn bão Yagi năm ngoái?

- Hoàn lưu bão số 5 đến thời điểm này đã thành vùng thấp và cơn bão đã kết thúc, nhưng hoàn lưu của bão còn khá mạnh. Đêm qua ở Hà Nội mưa rất lớn và vẫn đang mưa, gây ngập lụt nặng.

Chúng tôi đã dự báo vùng ảnh hưởng và nguy cơ nhất của hoàn lưu bão số 5 là phía Tây Thanh Hóa, giáp ranh với Hòa Bình (cũ), nay là Phú Thọ.

Rạng sáng 26/8, Hòa Bình đã phải sơ tán một dân do sạt lở ở vùng giáp ranh với Tây Thanh Hóa, cho thấy nguy cơ rất cao. Khi vùng này mưa lớn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sông Hoàng Long và toàn bộ khu vực Ninh Bình cùng các khu vực lân cận.

Ngoài ra, Tây Thanh Hóa, Tây Nghệ An và một phần nhỏ của Hà Tĩnh cũng sẽ bị ảnh hưởng của những đợt mưa từ bây giờ đến hết đêm nay.

Nguy cơ lũ ống, lũ quét cũng hiện hữu và là nỗi lo lớn của người dân một số địa bàn ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Ông có khuyến cáo gì cho các địa phương và người dân nơi đây trong việc ứng phó với các nguy cơ này?

Với lũ ống, lũ quét, như tôi đã cảnh báo, lo ngại nhất vẫn là Tây Thanh Hóa và Tây Nghệ An. Đây là vùng sẽ xảy ra lũ ống, lũ quét trong đợt này. Hiện tại, Tây Nghệ An và Tây Thanh Hóa vẫn đang mưa và nhiều nơi đã ngập lụt ở mức cao. Cần hết sức cẩn trọng vì hậu quả của cơn bão số 3 vẫn khắc phục chưa xong, địa chất đã suy yếu nặng, chỉ cần mưa nhỏ chứ chưa nói đến mưa to, cũng có thể gây sạt lở.

Hiệu quả từ việc lập Sở Chỉ huy tiền phương chống bão

Kể từ khi Luật Phòng thủ Dân sự có hiệu lực (từ 1/7), đây là lần đầu tiên lập Sở Chỉ huy tiền phương để ứng phó với một cơn bão. Qua lần triển khai đầu tiên này, ông đánh giá hiệu quả như thế nào?

- Đương nhiên không phải cơn bão nào chúng ta cũng thành lập Sở Chỉ huy tiền phương. Lần này Sở Chỉ huy tiền phương thành lập vì đây được nhận định là một cơn bão lớn. Chúng tôi cũng muốn qua lần này để rà soát lại toàn bộ quy trình vận hành, rút ra những bài học kinh nghiệm.

Trước hết, phải đánh giá Sở Chỉ huy tiền phương hoạt động khá hiệu quả.

Khi có Sở Chỉ huy tiền phương, điều quan trọng nhất là việc chỉ huy tập trung, lãnh đạo tập trung và mệnh lệnh tập trung. Điều này dẫn đến nguồn lực cũng được tập trung. Việc này cho thấy hiệu quả hơn rất nhiều so với hoạt động đơn lẻ trước đây.

Bên cạnh đó, việc tiếp cận thông tin cũng nhanh chóng.

Trong hoạt động của Sở Chỉ huy tiền phương, những nhận định đánh giá tình hình được tất cả các bên tiếp cận nhanh nhất mà không phải thông qua ai, có thể trực tiếp đến tất cả đầu mối.

Ví dụ khoảng 18h ngày 25/8, rất nhiều người nghĩ bão tan vì thấy im lìm, nhưng chúng tôi khẳng định bão chưa tan và dự báo đến 21h bão sẽ tác động đến Vinh, quần thảo ở đất liền trong vài giờ và đến 0h ngày 26/8 mới tan. Tất cả nhận định này được cung cấp ngay lập tức đến các cấp lãnh đạo và đầu mối, thông tin trực tiếp đến người dân nên hiệu quả tuyên truyền và cảnh báo tốt hơn rất nhiều.

Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên nên việc chỉ huy, vận hành cũng là một lần tập dượt để sau này họp rút kinh nghiệm.

 Ví dụ, khi có thiên tai, công tác phòng thủ dân sự cần được chuyên nghiệp hóa, chuyên môn hóa. Hiện nay chúng ta có kịch bản, kế hoạch nhưng việc triển khai chưa tới, dẫn đến lúng túng.

Trong khi đó vẫn còn tình trạng thiếu nhân lực, vật lực khi cần thiết. Việc trang bị, huy động máy móc và con người ở đâu, cho những điểm nào còn chưa rõ ràng, hoặc cũng có khi nhân lực sẵn sàng nhưng trang thiết bị lại không có. Đây là những câu chuyện cần lưu ý để chỉ đạo về sau này.

Nhưng nhìn lại, có thể đánh giá lần này chúng ta đã dự báo và ứng phó hiệu quả với một cơn bão được đánh giá rất dị thường, khó đoán định như Kajiki.

Xin cảm ơn ông!