Vụ nổi loạn của Wagner tác động thế nào đến chiến sự Nga - Ukraine?

VỤ NỔI LOẠN CHỚP NHOÁNG

Trong diễn biến leo thang chưa từng có trong mối quan hệ giữa Wagner và Nga, cuối ngày 23/6, ông chủ tập đoàn quân sự Wagner Yevgeny Prigozhin cáo buộc quân đội Nga tấn công các trại dã chiến của nhóm này, khiến nhiều thành viên Wagner thiệt mạng.

Ông tuyên bố dẫn theo 25.000 lính Wagner từ chiến trường Ukraine, bắt đầu "cuộc hành quân vì công lý" với kế hoạch tiến đến Moscow nếu Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu không đến gặp trực tiếp ông để giải quyết vấn đề.

Vài giờ sau tuyên bố, đoàn xe bọc thép của Wagner đã tiến vào vùng Rostov ở miền Nam của Nga, giáp biên giới Ukraine và giành quyền kiểm soát toàn bộ cơ sở quân sự ở đây mà không cần giao tranh. Lực lượng của Wagner tiếp tục tiến về phía Moscow bất chấp Tổng thống Nga Vladimir Putin lên án đây là hành động phản quốc và sẽ bị nghiêm trị.

Rạn nứt trong mối quan hệ giữa Wagner và quân đội Nga đã bộc lộ từ khá lâu, nhưng vụ nổi loạn này dường như vượt quá khả năng dự báo của Nga cũng như phương Tây. Đây có thể coi là cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất ở Nga hàng chục năm qua.

Ông Prigozhin đã lựa chọn giai đoạn Wagner lui về các trại quân sự dã chiến ở hậu phương sau khi đóng góp vào việc kiểm soát thành phố Bakhmut ở miền Đông Ukraine từ cuối tháng 5 để làm bình phong cho việc tập trung lực lượng sát thành phố Rostov-on-Don. Đây cũng là thời điểm Nga phải dốc lực lượng đối phó với cuộc phản công của Ukraine.

Rostov-on-Don là thành phố có vị trí chiến lược đối với cuộc chiến của Nga ở Ukraine. Đây là thành phố lớn nhất ở miền Nam của Nga, là thủ phủ của vùng Rostov giáp một phần biên giới Ukraine.

Thành phố cách biên giới Ukraine chỉ khoảng 100km này là nơi đặt Bộ tư lệnh Quân khu phía Nam của Nga, trong đó có Quân đoàn vũ trang liên hợp số 58 đang chiến đấu chống lại cuộc phản công của Kiev ở miền Nam Ukraine. Rostov-on-Don cũng là nơi đặt trung tâm chỉ huy cho toàn bộ lực lượng chung của Nga ở Ukraine.

Việc chiếm giữ Rostov-on-Don không chỉ gây áp lực lớn cho Nga mà còn tạo nền tảng hậu cần lâu dài cho lực lượng Wagner nổi loạn.

Vụ việc làm dấy lên hàng loạt câu hỏi như tại sao hàng nghìn tay súng của lực lượng này có thể chiếm giữ các cơ sở quân sự trọng yếu ở miền Nam nước Nga sau đó tiếp tục tiến về Moscow mà không gặp quá nhiều trở ngại. Theo giới quan sát, một vụ nổi loạn với quy mô như vậy mất nhiều tuần chuẩn bị.

Mặc dù vậy, vụ nổi loạn kết thúc chỉ sau 24 giờ, nhanh chóng và đột ngột như khi bắt đầu. Ông chủ Wagner ra lệnh cho lực lượng của mình dừng cuộc tuần hành đến Moscow, rút khỏi các cơ sở quân sự của Nga và quay trở lại căn cứ sau khi đạt được thỏa thuận với chính quyền Nga.

Ông Prigozhin cho biết, quyết định này là bởi ông muốn tránh kịch bản đổ máu ở nội bộ nước Nga. Hơn nữa, ông nhấn mạnh, cuộc tuần hành thể hiện sự phản đối và không nhằm lật đổ chính quyền ở Nga.

Trong khi có nhiều ý kiến khác nhau về mục đích thực sự của vụ nổi loạn, các chuyên gia chỉ ra, ông Prigozhin đủ tỉnh táo để tránh một kế hoạch bị coi là "tự sát". Vụ nổi loạn có thể chỉ là cách Prigozhin gây sức ép để Tổng thống Putin đưa ra những đảm bảo an ninh trong bối cảnh ông này cho rằng Bộ Quốc phòng Nga tìm cách loại bỏ ảnh hưởng của mình.

Ông Putin mới đây công khai ủng hộ kế hoạch tất cả các đơn vị không chính quy đang chiến đấu ở Ukraine, trong đó có Wagner, sẽ phải ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga. Ngay lập tức, ông Prigozhin tuyên bố sẽ không có lính Wagner nào ký hợp đồng và chịu sự kiểm soát của Bộ Quốc phòng Nga.

Ông trùm Prigozhin đã xây dựng một đế chế tài chính và quân sự khá lớn, nhưng giờ đây, tương lai chính trị của ông bị thách thức, dòng tiền từ Bộ Quốc phòng và các hợp đồng khác của chính phủ có nguy cơ cạn kiệt.

"Cuộc nổi loạn của Prigozhin không phải là một cuộc tranh giành quyền lực. Nó xuất phát từ sự tuyệt vọng. Prigozhin bị buộc phải rời khỏi Ukraine và thấy mình không thể duy trì Wagner như trước đây", Tatyana Stanovaya, một thành viên cấp cao tại Trung tâm Á - Âu Carnegie Nga, nhận định.

BIẾN SỐ MỚI CHO XUNG ĐỘT NGA - UKRAINE

Giới quan sát cho rằng, vụ nổi loạn của Wagner sẽ tác động đáng kể, thậm chí thay đổi cục diện xung đột theo hướng có lợi cho Ukraine. Họ lập luận, ở mức độ nào đó, hỗn loạn nội bộ có thể khiến lực lượng Nga mất tập trung, mất tinh thần và Ukraine có thể tận dụng để đẩy mạnh phản công.

Về vấn đề này, ông Yuriy Sak, cố vấn của Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine, nói: "Bất cứ khi nào có cơ hội lợi dụng điểm yếu của đối phương, chúng tôi sẽ tận dụng. Tuy nhiên, theo tôi, chúng ta không nên xem các sự kiện của ngày hôm qua như cơ hội duy nhất cho bất cứ điều gì. Với chúng ta, điều quan trọng là phải tập trung vào các mục tiêu quân sự".

Giới chức Ukraine cho biết, họ coi những diễn biến gần đây ở Nga là yếu tố gây phân tán. Kiev cần tập trung vào chiến dịch phản công hiện nay mặc dù phương Tây có thể kỳ vọng đó là cơ hội tăng sức ép với Nga thông qua việc cung cấp vũ khí nhanh hơn, nhiều hơn cho Ukraine.

Theo ông Yuriy Sak, Ukraine nên tận dụng cơ hội tiếp tục "tấn công thăm dò dọc các phòng tuyến của Nga", xác định mặt trận quan trọng nhằm triển khai những lữ đoàn tinh nhuệ được phương Tây huấn luyện và trang bị vũ khí.

Tuy nhiên, New York Times trích dẫn các nguồn tin nói rằng, dường như không có lỗ hổng nào trong hệ thống phòng thủ của Nga để Kiev khai thác ngay lập tức. Theo đánh giá sơ bộ của giới chức Mỹ, vụ nổi loạn của Wagner không khiến bất kỳ đơn vị nào của Nga phải rời vị trí của họ ở miền Nam hoặc miền Đông Ukraine để đến bảo vệ Moscow trong ngày 23/6 và 24/6.

Phát biểu trước các lực lượng an ninh ngày 27/6, Tổng thống Putin cũng khẳng định: "Chúng ta không phải rút các đơn vị chiến đấu ra khỏi tiền tuyến trong chiến dịch quân sự đặc biệt (ở Ukraine)".

Học giả Rob Lee thuộc Viện Nghiên cứu chính sách đối ngoại đánh giá, những động thái của Wagner khó tác động lớn gì đến tình hình chiến sự ở Ukraine. Lực lượng này đã rút khỏi phần lớn hoạt động của Nga, quân đội Nga hiện ở thế phòng thủ trong khi Wagner chủ yếu thực hiện nhiệm vụ tấn công.

"Wagner đã rút khỏi Bakhmut vào cuối tháng 5, đầu tháng 6. Tôi cho rằng, không còn binh sĩ nào của Wagner còn ở tiền tuyến Ukraine. Hơn nữa, Wagner vốn được giao vai trò tấn công, thay vì phòng thủ. Vai trò của họ trong việc đối phó cuộc phản công của Ukraine chưa bao giờ rõ ràng", chuyên gia Lee bình luận.

Tương tự, ông Michael Kofman chuyên gia của Trung tâm Phân tích Hàng hải có trụ sở tại Mỹ, nhận định: "Sau Bakhmut, quân đội Nga không còn phụ thuộc nhiều vào Wagner. Wagner không được tận dụng cho chiến lược phòng thủ (của Nga) ở miền Nam Ukraine".

Các binh sĩ Ukraine trở về từ tiền tuyến hôm 25/6 cho biết, vụ nổi loạn của Wagner không tác động nhiều đến tình hình giao tranh quanh Bakhmut. Cuối tuần qua, ở giai đoạn cao trào vụ nổi loạn của Wagner, Nga tiếp tục tập kích tên lửa quy mô lớn ở Ukraine.

Pierre Razoux, giám đốc Viện Nghiên cứu Chiến lược Địa Trung Hải (FMES), đánh giá Ukraine vẫn có thể tận dụng cơ hội để đạt được bước tiến trên chiến trường sau những diễn biến phức tạp gần đây ở Nga. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo, Ukraine cần tăng cường an ninh ở khu vực biên giới với Belarus bởi vì khu vực này sẽ không an toàn trước một cuộc tập kích quy mô lớn từ phía Belarus.

"Nếu 15.000 binh sĩ Wagner từ Belarus tiến công vào, họ có khả năng gây tổn thất cho Ukraine. Đó có thể là điều mà Prigozhin đã đàm phán với ông Putin", chuyên gia Razoux nói.

Chung quan điểm trên, cựu Tổng tham mưu trưởng quân đội Anh Richard Dannatt cảnh báo, Ukraine cần đề phòng kịch bản một cuộc tấn công qua biên giới của Wagner từ ngả Belarus.

"Rõ ràng, Prigozhin đã rút khỏi cuộc chiến (ở Ukraine) để đến Belarus nhưng đó có phải dấu chấm hết cho Prigozhin và Wagner hay không. Theo tôi, việc ông ấy đến Belarus cũng là vấn đề đáng lo ngại", ông Dannatt cho biết.

Ông nhấn mạnh thêm: "Điều chúng ta chưa biết là bao nhiêu lính Wagner sẽ đi cùng ông ấy. Nếu ông ấy đến Belarus và duy trì lực lượng chiến đấu hiệu quả bên cạnh, khi đó ông ta có thể trở thành mối đe dọa với Ukraine ở khu vực tiếp cận Kiev nhanh hơn. Ukraine cần giám sát chặt và đảm bảo có một số đơn vị có khả năng ngăn chặn một cuộc tấn công từ ngả Belarus".

Tuy nhiên, ông Andrii Demchenko, người phát ngôn Lực lượng Biên phòng Ukraine, ngày 27/6 bác bỏ thông tin cho rằng Wagner đã bắt đầu xây dựng doanh trại trên lãnh thổ Belarus. Mặt khác, ông nhấn mạnh, Kiev sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình. Theo tình báo Ukraine, Nga hiện có khoảng 2.000 quân nhân ở Belarus tham gia vào các hoạt động huấn luyện, tập trận.

Trong khi còn nhiều tranh luận về việc cuộc nổi loạn của Wagner tạo điều kiện hay thách thức cho chiến dịch phản công của Ukraine, báo NBC bình luận, diễn biến này có thể gây sức ép lên các lãnh đạo quân đội Nga nhanh chóng đạt đột phá trên chiến trường.

TƯƠNG LAI CỦA WAGNER

Cuộc nổi loạn của Wagner làm dấy lên câu hỏi về tương lai của nhóm này và người đứng đầu Yevgeny Prigozhin.

Điện Kremlin cho biết, người đứng đầu Wagner đã đồng ý rời Nga, đến Belarus như một phần của thỏa thuận và Nga sẽ hủy điều tra hình sự đối với ông và cấp dưới.

Người phát ngôn Điện Kremlin cho biết, những thành viên Wagner không tham gia vào cuộc binh biến có thể ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga. Điều này dường như ám chỉ về việc giải thể Wagner.

Chuyên gia Michael Kofman nhận định: "Wagner có thể bị giải tán toàn bộ hoặc một phần. Nga đang tìm cách thiết lập các tổ chức cạnh tranh và quá trình này dường như đang được đẩy mạnh".

Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, kịch bản giải thể Wagner không hề đơn giản, đặc biệt là khi Wagner từ lâu được coi là công cụ hiệu quả để thúc đẩy ảnh hưởng của Moscow ở nhiều khu vực trên thế giới, trong đó có châu Phi và Nam Mỹ.

Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov đầu tuần này cho biết, Wagner sẽ tiếp tục hoạt động ở châu Phi. Ông cũng khẳng định, cuộc nổi loạn của người đứng đầu Wagner Yevgeny Prigozhin sẽ không dẫn đến thay đổi nào trong quan hệ giữa Nga với các đồng minh.

Wagner được cho là hoạt động ở ít nhất 8 quốc gia châu Phi, cung cấp các dịch vụ chiến đấu, bảo vệ cơ sở khai mỏ và đảm bảo an toàn của các quan chức cấp cao. Đổi lại, Wagner được tham gia bảo vệ các mỏ kim cương, khu khai thác vàng và có thể hưởng lợi từ việc đó.

"Tổng thống Putin không thể dễ dàng giải tán các đơn vị Wagner. Câu hỏi đặt ra là liệu họ có tiếp tục phối hợp với giới lãnh đạo quân sự Nga để theo đuổi các mục tiêu quân sự ở Ukraine hay không", Andrew Weiss, Phó Chủ tịch phụ trách nghiên cứu tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (Mỹ) nhận định.

Nếu kịch bản Wagner giải thể khó xảy ra, một kịch bản khác được xét đến là lực lượng này sẽ được đặt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Bộ Quốc phòng Nga. Một câu hỏi đặt ra là liệu có bao nhiêu lính Wagner sẽ sẵn sàng chiến đấu dưới sự bảo trợ của Bộ Quốc phòng Nga.

Theo New York Times, mặc dù Wagner rất có thể sẽ thay đổi về cơ cấu dưới sự kiểm soát của Bộ Quốc phòng Nga, nhưng không chắc chắn rằng Điện Kremlin sẽ tước bỏ vai trò của nhóm này là một lực lượng chiến đấu hiệu quả.

Theo chuyên gia Weiss, dù bị coi là lực lượng nổi loạn, Wagner có thể sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch của Nga ở Ukraine, trong bối cảnh Moscow đang rất cần nguồn nhân lực giàu kinh nghiệm tác chiến nhằm cản đà phản công của Ukraine.

Dmitri Alperovitch, người đứng đầu Tổ chức tư vấn chính sách Silverado (Mỹ), dự đoán tương lai của Wagner sẽ phụ thuộc rất lớn vào việc ông Prigozhin sẽ nói gì hay sẽ xuất hiện ở đâu trong những ngày tới sau thỏa thuận với Điện Kremlin.

"Nga có thể cho rằng, những gì Wagner đang làm ở châu Phi cần được tiếp tục bởi vì điều đó cũng phục vụ cho lợi ích của Moscow", Michael Shurkin, giám đốc phụ trách các chương trình ở châu Phi của công ty tư vấn 14North, nhận định.

Wagner phụ thuộc vào Bộ Quốc phòng Nga trong việc vận chuyển binh lính, thiết bị và vũ khí tới các địa điểm hoạt động của mình. Trong khi đó, Moscow cần sự hỗ trợ của Wagner để kiểm soát các khu vực khó khăn nơi họ hoạt động và nơi Nga muốn làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây.

Minh Phương

Theo New York Times, NBC, Sky, France24, Moscow Times