Vỉa hè phố cổ “kiểu mẫu”

Những ngày qua, hình ảnh phố Hàng Mã, Phùng Hưng, Hàng Bông… (Hà Nội) thoáng đãng khiến nhiều người bất ngờ. Mái che, mái vẩy bị tháo dỡ, hàng hóa, bàn ghế không còn tràn ra khắp vỉa hè, thậm chí chiếm dụng cả lòng đường. Người đi bộ lâu lắm mới lại được… đi bộ thật sự.

Những chuyển động này nằm trong kế hoạch của thành phố Hà Nội nhằm triển khai thí điểm xây dựng các phường Hoàn Kiếm, Cửa Nam, Ba Đình kiểu mẫu về trật tự, văn minh đô thị. Kế hoạch được chia làm 3 giai đoạn: đến hết tháng 11 này là tổ chức điều tra cơ bản, tuyên truyền, sắp xếp; tiếp theo sẽ tổng kiểm tra, xử lý, giải tỏa vi phạm từ cuối tháng 11 đến hết tháng 12; và duy trì, phòng ngừa, chống tái vi phạm từ đầu năm 2026 đến giữa tháng 2/2026.

Khi lực lượng chức năng sử dụng thang, máy cắt sắt và các thiết bị tháo dỡ những mái che được lắp đặt nhô ra phần vỉa hè để dùng làm nơi kinh doanh, buôn bán ở một số tuyến phố cổ thuộc địa bàn các phường kể trên, nhiều người hẳn sẽ nhớ lại rằng đây không phải lần đầu tiên Hà Nội quyết lập lại trật tự, văn minh đô thị, trong đó có “đòi lại” vỉa hè cho người đi bộ.

Những lần ra quân trước – theo tôi nhớ là ít nhất 4 lần từ năm 2017 đến nay – đều có những chuyển động ban đầu, nhưng rồi theo thời gian, vi phạm tái diễn. Lý do dễ hiểu, vì vỉa hè là sinh kế của rất nhiều hộ dân phố cổ. Họ là những người đã sống nhờ vỉa hè qua nhiều thế hệ, có những gia đình cư trú trong ngôi nhà diện tích chỉ 15-25 m², không có kho, không có tầng tum, doanh thu phần lớn phụ thuộc vào không gian công cộng.

Xây dựng trật tự, văn minh đô thị là việc tất yếu của bất cứ đô thị nào trên thế giới, không riêng Hà Nội. Vỉa hè phố cổ văn minh, thoáng đãng, sạch đẹp sẽ là điểm nhấn quan trọng hấp dẫn du khách, và qua đó tạo nguồn thu bền vững cho các hoạt động du lịch, bán hàng, nghĩa là mang lại lợi ích chung, trong đó có những hộ dân kinh doanh ở mặt tiền. Về lâu dài là như vậy, nhưng nhiều năm qua, hoạt động kinh doanh, buôn bán ở vỉa hè đã trở thành một “quán tính” khó thay đổi.

Cá nhân tôi cho rằng, để đảm bảo khả thi hướng tới chuyện lâu dài đó, nghĩa là để vi phạm không tái diễn, thì việc “lấy lại” vỉa hè rất cần có phương án cân bằng giữa mục tiêu đảm bảo trật tự đô thị và duy trì sinh kế của người dân. Câu trả lời cho vấn đề không chỉ nằm ở những “chiến dịch ra quân”, mà phải là lộ trình cải tạo đô thị toàn diện, với những giải pháp đồng bộ và nhất quán.

Trong thực tế, qua báo chí, tôi được biết sau khi tháo dỡ vi phạm ở một số tuyến phố, lực lượng chức năng sẽ ban hành quy định thống nhất về chiều dài mái hiên, kẻ vạch vỉa hè toàn tuyến phố, tạo điều kiện cho người dân tiếp tục kinh doanh, buôn bán bảo đảm đúng quy định, từ đó nhân rộng ra các tuyến phố khác. Như vậy, giải pháp duy trì trật tự, văn minh đô thị của thành phố đã chú trọng yếu tố bài bản, bền vững.

Ngoài các giải pháp đã đề ra, theo tôi, có một số kinh nghiệm từ các đô thị trên thế giới mà Hà Nội có thể tham khảo. Đầu tiên, thành phố cần rà soát, phân loại tuyến phố và giờ kinh doanh rõ ràng, có tính đến không gian và thời gian để phát triển kinh tế đêm theo chủ trương của Chính phủ.

Ở các tuyến phố chính, ban ngày (6h–18h) vỉa hè hoàn toàn dành cho người đi bộ, việc kinh doanh diễn ra ở không gian trong nhà; buổi tối (18h–0h30) cho phép bày bán có giấy phép. Ở các tuyến phố phụ, hoạt động giao thông chủ yếu phục vụ dân sinh nội bộ, có thể để người dân cải tạo, mở rộng cửa nhằm tạo liên kết mở giữa không gian trong nhà và đường phố phục vụ việc bán hàng.

Giải pháp này không đột ngột cắt đứt sinh kế truyền thống của cư dân phố cổ mà lại thúc đẩy hoạt động kinh tế đêm, một trong những yếu tố quan trọng để tăng trải nghiệm cho du khách đến Hà Nội, và cũng phù hợp với việc mở rộng không gian đi bộ ban đêm ở khu vực phố cổ. Tôi hình dung việc áp dụng giải pháp này sẽ mang lại cho các khu phố cổ một sự sinh động, linh hoạt: ban ngày trật tự và ban đêm đầy sức sống.

Hà Nội cũng có thể kiến tạo các không gian bán lẻ thay thế mà không cần đất mới. Theo đó, cải tạo các chợ truyền thống (Đồng Xuân, Hàng Da…) theo hướng tăng tầng và mở để người dân tiếp cận mà có cảm giác dạo phố nhiều hơn là đi chợ. Quy hoạch những điểm kinh doanh tập trung có ranh giới cố định ở các không gian phù hợp như quảng trường, công viên... Việc kinh doanh ở các điểm tập trung có ranh giới cố định ban đầu có thể không quen thuộc với nếp sống phố cổ vốn quen bày hàng trước cửa nhà. Tuy nhiên, về lâu dài, di chuyển hoạt động kinh doanh đến các điểm tập trung không xa nhà sẽ khiến đời sống sinh hoạt của người dân dễ chịu hơn, trong khi du khách có thể tìm được nhiều lựa chọn ở một điểm.

Những giải pháp kể trên không quá phức tạp, nhưng đòi hỏi một kế hoạch truyền thông nhất quán và rõ ràng, trong đó chỉ ra được những tác động cụ thể về mặt xã hội, kinh tế và du lịch. Cụ thể như: Về xã hội, người đi bộ (đặc biệt trẻ em, người già, người khuyết tật) có lối đi an toàn; tai nạn giao thông vỉa hè – lòng đường giảm; ý thức cộng đồng về không gian công cộng được nâng cao.

Về kinh tế, hoạt động kinh doanh sẽ quy củ hơn, dễ quản lý và không phát sinh chi phí ngầm.

Về du lịch, phố cổ Hà Nội sẽ đồng thời duy trì không khí kinh doanh kẻ chợ nhưng ngăn nắp, gọn gàng, có điều kiện để tăng tính thẩm mỹ, thu hút du khách nhờ trải nghiệm đi bộ sạch sẽ và an toàn. Những lợi ích này đều đã được chứng minh ở nhiều khu phố cổ mà tôi đã từng ghé thăm trên khắp thế giới: Budapest, Amsterdam, Istanbul, Tokyo, Đài Bắc, Côn Minh...

Khi vỉa hè không còn bị chiếm dụng tràn lan để phục vụ duy nhất mục đích kinh doanh thì người dân sẽ tự khiến nó đẹp đẽ hơn với những giỏ hoa treo trên ban công, dưới hiên nhà; những tấm biển điêu khắc xinh xắn và độc đáo để thể hiện cá tính thẩm mỹ của chủ nhà cũng sẽ dần xuất hiện.

Xây dựng vỉa hè trật tự, văn minh mà vẫn đảm bảo sự cân bằng với cơ hội mưu sinh của cư dân phố cổ, Hà Nội chắc chắn sẽ thoát khỏi vòng luẩn quẩn “dẹp – tái chiếm – dẹp”.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!