Beo lửa - Loài động vật quý hiếm lần đầu bắt gặp ngoài tự nhiên Việt Nam
(Dân trí) - Việc lần đầu ghi nhận hình ảnh beo lửa ngoài tự nhiên tại Việt Nam thông qua bẫy ảnh mang ý nghĩa quan trọng đối với công tác nghiên cứu và bảo tồn loài.
Lần đầu tiên ghi nhận hình ảnh beo lửa ngoài tự nhiên Việt Nam
Ngày 17/12, ông Nguyễn Văn Sinh, Giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt (Nghệ An), cho biết thiết bị bẫy ảnh đã ghi nhận được hình ảnh một cá thể beo lửa.
Đây là kết quả sau hơn 2 tháng triển khai chương trình sử dụng bẫy ảnh kết hợp với việc ứng dụng các mô hình thống kê tiên tiến để nghiên cứu nhằm điều tra, giám sát và đánh giá hiện trạng các loài động vật hoang dã tại khu bảo tồn này.
Hình ảnh cá thể beo lửa do bẫy ảnh ghi nhận tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt (Ảnh: Nguyễn Văn Sinh).
Trước đó, mặc dù beo lửa được đưa vào Sách đỏ Việt Nam và được ghi nhận phân bố tại các tỉnh Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên… nhưng loài này chỉ được ghi nhận thông qua lời kể, mẫu vật cũ hoặc các dấu vết gián tiếp… mà chưa có hình ảnh chụp trực tiếp trong môi trường tự nhiên tại Việt Nam.
Việc hình ảnh beo lửa lần đầu tiên được ghi nhận ngoài tự nhiên tại Việt Nam đã khẳng định chắc chắn sự phân bố, tồn tại của loài này tại nước ta, đồng thời là cơ sở khoa học bổ sung và củng cố các dữ liệu khoa học trước đó về loài động vật này.
Beo lửa - Loài báo cỡ trung vô cùng quý hiếm
Beo lửa, còn được biết đến với tên gọi báo lửa, mèo vàng châu Á, kim miêu… tên khoa học Catopuma temminckii.
Beo lửa từng được phân bố trải rộng từ các quốc gia Nam Á bao gồm Bangladesh, Bhutan, Nepal, đến Trung Quốc và một số quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á, bao gồm Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia, Malaysia, Indonesia và Việt Nam. Loài báo này cũng từng được ghi nhận tại Singapore nhưng đến nay đã bị tuyệt chủng tại đây.
Beo lửa sở hữu kích thước tầm trung, bộ lông đồng màu, có thiên hướng vàng hoặc đỏ. Ảnh chụp cá thể beo lửa trong rừng rậm Nepal (Ảnh: the.natureproject).
Beo lửa là một loài báo cỡ trung, với chiều dài từ đầu đến thân khi trưởng thành tối đa 1,1m, cao khoảng 56cm tính từ vai và nặng từ 9 đến 16kg. Kích thước và cân nặng của beo lửa gấp khoảng 2 đến 3 lần so với mèo nhà.
Beo lửa có nhiều hình thái màu sắc, thường sở hữu bộ lông màu vàng, nâu đỏ hoặc nâu nhạt, tùy thuộc vào vị trí phân bố.
Loài báo này không có hoa văn hoặc đốm sọc trên cơ thể như thường thấy trên các loài báo khác. Trên mặt có 2 sọc trắng từ khóe mắt lên đỉnh đầu, từ 2 đến 3 vạch trắng ở mép môi trên. Màu lông trên lưng và bụng ít tách biệt, nhưng phần lông đuôi lại chia ra 2 màu rõ rệt: phần trên đuôi có cùng màu lông của cơ thể, nhưng phần dưới lại có lông màu sáng.
Lông phần dưới đuôi của beo lửa có màu sáng, tạo nên đặc điểm nhận dạng của loài này (Ảnh: vanaavi).
Hành vi của beo lửa ngoài tự nhiên vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ do thiếu dữ liệu, nhưng những nghiên cứu bằng bẫy ảnh cho thấy chúng là loài động vật có tính lãnh thổ, sống đơn độc tại những khu rừng nguyên sinh rậm rạp trên núi cao hoặc các thung lũng núi đá, có độ cao dưới 4.600m. Beo lửa hoạt động cả ngày lẫn đêm, nhưng chủ yếu săn mồi vào ban ngày.
Các bằng chứng cho thấy beo lửa có chế độ ăn rất đa dạng, bao gồm các loài động vật có xương sống từ nhỏ đến trung bình, như hoẵng, cheo cheo, khỉ, voọc, lợn rừng non, thỏ, chuột, chim, gà...
Đặc điểm sinh sản ngoài tự nhiên của beo lửa chưa được nghiên cứu do thiếu dữ liệu, nhưng dựa vào hành vi sinh sản của các cá thể trong môi trường nuôi nhốt, beo lửa cái mang thai từ 78 đến 80 ngày, sinh một lứa từ 1 đến 3 mèo con, nặng khoảng 250g.
Trong điều kiện nuôi nhốt, beo lửa có thể sống đến hai mươi năm, nhưng có thể chỉ sống được tối đa khoảng 7 năm ngoài môi trường tự nhiên.
Beo lửa được bẫy ảnh ghi lại tại Indonesia (Video: Frankfurt Zoological Society).
Loài động vật được pháp luật Việt Nam bảo vệ nghiêm ngặt
Hiện tại sinh cảnh sống của beo lửa bị chia cắt, thu hẹp do tình trạng xâm lấn đất rừng tự nhiên để mở rộng đất sản xuất nông nghiệp, khai thác lâm sản. Loài động vật này cũng bị săn bắt đến mức cạn kiệt để làm thực phẩm hoặc buôn bán.
Beo lửa là loài hoạt động cả ngày lẫn đêm, nhưng chủ yếu săn mồi vào ban ngày (Ảnh: Chien Lee).
Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) đã đưa beo lửa vào Sách đỏ và xếp vào phân hạng bảo tồn “Sắp nguy cấp”, là những loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng cao trong tương lai gần.
Trong khi đó, theo Sách đỏ Việt Nam, quần thể beo lửa tại nước ta đã bị suy giảm hơn 80% trong vòng 30 năm qua, kích cỡ quần thể ước tính chỉ còn chưa đến 250 cá thể, số lượng trưởng thành của mỗi tiểu quần thể chưa đến 50 con.
Do vậy, Sách đỏ Việt Nam xếp loài báo này vào nhóm động vật “Cực kỳ nguy cấp”, là mức độ đe dọa cao nhất trong Sách đỏ, đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng vô cùng cao trong tự nhiên ở tương lai gần.
Theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; có hiệu lực từ ngày 1/7, beo lửa được xếp vào nhóm động vật IB, là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng rất cao và cần được ưu tiên bảo vệ.
Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn các hành vi săn bắt, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển, tiêu thụ hoặc buôn bán các loài động vật thuộc nhóm IB, ngoại trừ các trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học hoặc các hoạt động phi thương mại.
Các hành vi săn bắt, buôn bán, vận chuyển hoặc tiêu thụ động vật thuộc nhóm IB đều bị nghiêm cấm và người vi phạm có thể bị xử phạt từ 500 triệu lên đến hàng tỷ đồng và bị xử phạt tù từ 1 đến 15 năm, tùy thuộc vào mức độ vi phạm.
Một cá thể beo lửa được chăm sóc tại vườn thú Edinburgh, Scotland (Ảnh: Marie Hale).
Hiện một số cá thể beo lửa đang được chăm sóc tại các vườn thú, song khả năng sinh sản của loài này trong môi trường nuôi nhốt rất thấp, ảnh hưởng đến khả năng phục hồi quần thể.
