(Dân trí) - Cổng làng Ước Lễ (xã Tân Ước, huyện Thanh Oai, TP. Hà Nội) được xây dựng từ khoảng thế kỷ XVI, XVII đồ sộ nhưng không đối chọi hay lấn át cảnh quan xung quanh.
Khám phá vẻ đẹp của cổng làng đồ sộ trải qua 5 thế kỷ tại ngoại ô Hà Nội
Cổng làng Ước Lễ (xã Tân Ước, huyện Thanh Oai, TP. Hà Nội) được xây dựng từ khoảng thế kỷ XVI, XVII đồ sộ nhưng không đối chọi hay lấn át cảnh quan xung quanh.
Khám phá vẻ đẹp của cổng làng đồ sộ trải qua 5 thế kỷ tại ngoại ô Hà Nội
Theo sử sách trong làng, cổng làng Ước Lễ được xây từ thời Mạc, là một trong những cổng làng vào loại sớm và đẹp nhất ở Hà Nội còn lại đến ngày nay.
Nhìn từ xa, cổng cho cảm giác về một công trình kiến trúc vững chắc, đồ sộ như một công trình quân sự. Chiếm một không gian lớn với cây cầu, cổng vòm, tường gạch có kích thước khá lớn. Cổng hình vòm cuốn, mái cong vút, hai cột bên và trên hai mặt đều đắp nổi chữ Hán.
Thành phần kiến trúc rất quan trọng của cổng là vòm cổng (lối cổng). Tùy theo vị trí, địa thế, điều kiện của mỗi làng mà vòm cổng có quy mô bề thế khác nhau, nhưng bắt buộc phải đảm bảo đi lại thuận tiện cho cả làng. Vòm cổng làng Ước Lễ xây cuốn hình vòm parabol, đây chính là sự phối hợp của hình vuông và hình tròn theo triết lý âm dương của người Việt. Vòm cổng được ghép bằng gạch viên và chít bằng vữa tạo thành vòm cong với đường lượn khéo léo.
Trên gác cổng có treo bức đại tự "Mỹ Tục Khả Phong". Tương truyền khi vua Tự Đức kinh lí qua nhiều thôn làng tỉnh Hà Tây, thấy nhiều làng có phong tục đẹp cần phổ biến rộng khắp, nhà vua bèn ban tặng 4 chữ "Mỹ Tục Khả Phong" cho 6 làng của Hà Tây, trong đó có Ước Lễ.
Phía dưới 4 chữ "Mỹ Tục Khả Phong" là 3 chữ lớn "Ước Lễ môn" nghĩa là cổng làng Ước Lễ. Ước Lễ không chỉ là tên làng mà còn là triết lý của Nho Giáo được dân làng tiếp nhận. Ước, Lễ là chữ dùng xuất phát từ lời của Khổng Tử (Bác học dĩ văn, ước chi dĩ lễ), ý nói muốn học rộng thì phải dựa vào văn (tức văn hoá); học đã rộng rồi thì phải chế định (Ước) bằng Lễ, ấy là điều cần thiết của người học rộng. Lấy Ước Lễ đặt tên làng thể hiện quan niệm trong cuộc sống phải luôn luôn giữ lễ.
Phía dưới chữ "Ước Lễ môn" là đôi câu đối độc đáo, cả hai vế đều vừa Nôm vừa Hán: "Thâm nghiêm kín cổng cao tường, thương cổ nguyện tàng kỳ thị/Xôn xao trước thầy sau tớ, mã xa phục quá thử kiều".
Bên cạnh cổng làng là khu chợ được xây theo kiến trúc cổ. Đây là chợ truyền thống rất đặc trưng vùng làng quê Bắc Bộ. Chợ nhỏ, chỉ họp 2 tiếng buổi sáng, bán các loại thực phẩm phục vụ người dân làng Ước Lễ. Buổi chiều vắng vẻ, chỉ có duy nhất quán bánh cuốn nóng bán cùng với loại chả đặc sản do chính người làng Ước Lễ làm ra.
Cổng làng Ước Lễ có dáng chung là hình thang, cao 6m, ngang 12m, được xây bằng gạch chỉ nung đỏ, chất liệu xây dựng, gia cố, làm mái hoàn toàn bằng gạch và bê tông, mang lại nét bề thế, chắc chắn. Bên cổng làng, trước đây còn có con chó bằng đá xanh nhẵn bóng, ngồi trên mặt đất, ngày đêm như canh chừng kẻ gian vào làng, được xem như một liệu pháp tinh thần phục vụ cho việc bảo vệ trị an.
Cổng làng Ước Lễ được gắn liền với chiếc cầu cong dài chừng 10m, rộng hơn 2m bắc qua một hào nước khiến công trình mang dáng vẻ của cổng thành. Cổng làng Ước Lễ với lũy cao, hào sâu được ví như hình ảnh thu nhỏ của các cổng kinh thành Huế như Cửa Thể Nhân (cửa Ngăn), Chánh Bắc Môn (cửa Hậu), Chánh Đông Môn (cửa Đông Ba)…
Bên cạnh cổng, ở phía đối diện với chợ là đình làng Ước Lễ, đây là ngôi đình cổ đã được xếp hạng Di tích Quốc gia.
Ở phía sau làng có thêm một cổng, gọi là cổng hậu. Ở phía trên cũng có 3 chữ "Ước Lễ môn"
Sự hiện diện của những chiếc cổng làng khiến cho không gian của làng đẹp và sinh động. Song mỗi cổng lại có những chi tiết khác nhau. Điều đặc biệt hơn, đó là không gian của mỗi cổng làng mang những sắc thái hoàn toàn riêng biệt, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho bộ mặt làng quê Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng. Những cổng làng đẹp, độc đáo, tiêu biểu của vùng Bắc Bộ là: cổng làng Ước Lễ, cổng làng Mông Phụ, cổng làng Cự Đà, cổng làng Đồng Kỵ, cổng làng Vạn Phúc...
Giống như một số cổng làng khác, cổng làng Ước Lễ có bốn mảng kiến trúc: vòm cổng, mặt cổng, trụ cổng và mái cổng. Những thành phần kiến trúc này không rời rẽ mà cấu kết với nhau, tạo sự bền vững, hài hoà, có giá trị thẩm mỹ. Mặt sau cổng làng Ước Lễ và ở nhiều cổng làng khác có chữ "Thiểu cao đại" nhắc nhở mọi người phải có chí học hành tiến thủ để được thành đạt trong cuộc sống.
Mái vọng lâu cổng làng Ước Lễ gồm hai tầng, tám mái, được lợp bằng ngói ống lưu li. Mái cổng mang đặc trưng của Việt Nam với mái thẳng và hếch cong ở góc mái tạo nên sự thanh thoát của đầu đao, lấy từ cảm hứng mũi thuyền của nền văn hoá sông nước. Phía trên cùng là bờ nóc có đặt gạch hoa chanh, đỉnh mái tạo hình đầu rồng nhìn chính diện, trên cùng là hình mặt trời với những tia lửa. Trang trí cầu kỳ trên mái đã thực sự trở thành điểm nhấn của nghệ thuật tạo hình cho kiến trúc cổng.
