Để giảm giá nhà, Quỹ nhà ở quốc gia cần vận hành thế nào?

Bài học từ thế giới

Với mục tiêu góp phần giảm giá nhà, Quỹ nhà ở quốc gia được đặt nhiều kỳ vọng để phát triển một thị trường bất động sản ổn định, lành mạnh. Theo dự thảo Nghị quyết thành lập, quỹ này được tổ chức theo mô hình doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước. Ở cấp trung ương, quỹ do Chính phủ thành lập, còn tại địa phương do UBND tỉnh, thành phố trực tiếp lập và quản lý.

Nguồn vốn của quỹ trung ương hình thành từ vốn chủ sở hữu, vốn điều lệ ngân sách cấp lần đầu tối thiểu 5.000 tỷ đồng (sau 3 năm nâng lên 10.000 tỷ đồng), cùng các khoản đóng góp tự nguyện của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước và các nguồn huy động hợp pháp khác. Quỹ cũng được bổ sung vốn từ nhiều nguồn thu khác, theo nguyên tắc đầu tư – tạo lập nhà ở xã hội để cho thuê.

Bà Giang Huỳnh – Giám đốc Bộ phận Nghiên cứu & S22M của Savills TPHCM – cho biết, tại nhiều nước châu Âu (Pháp, Đức, Thụy Điển) và châu Á (Hàn Quốc, Singapore, Trung Quốc), quỹ phát triển nhà ở đã được vận hành từ nhiều thập kỷ để hỗ trợ người dân tiếp cận nhà ở dễ dàng hơn.

Các mô hình này có nhiều điểm chung: khung pháp lý rõ ràng, nguồn vốn đa dạng, quỹ đất và hạ tầng được quy hoạch đồng bộ, cơ chế quản trị minh bạch, giám sát chặt chẽ và sự phối hợp từ nhiều nguồn lực.

Về pháp lý, các quốc gia thành công đều có luật hoặc quy định riêng cho hoạt động của quỹ hoặc cơ quan phát triển nhà ở, tạo môi trường minh bạch và ổn định. Về tài chính, họ huy động vốn từ nhiều kênh như ngân sách nhà nước, trái phiếu, khu vực tư nhân, tổ chức quốc tế, quỹ hưu trí…, giúp đảm bảo dòng vốn bền vững.

Ngoài ra, việc quy hoạch quỹ đất, phát triển hạ tầng đồng bộ cùng hệ thống quản trị chặt chẽ là yếu tố then chốt. Chính phủ thường đóng vai trò bảo lãnh, ban hành cơ chế tài chính ổn định và phối hợp chặt chẽ với khu vực tư nhân. Một số mô hình còn yêu cầu người mua đóng góp một khoản tiền cố định vào quỹ, kèm theo các điều kiện ràng buộc, để được tiếp cận chính sách vay mua nhà ưu đãi.

Cũng theo bà Giang Huỳnh, việc xây dựng một mô hình lớn như Quỹ nhà ở quốc gia tại Việt Nam cần tính đến rất nhiều yếu tố để khi triển khai không gặp sự vướng mắc và lãng phí. Các yếu tố về khung pháp lý, cấu trúc quản lý, nguồn vốn, cơ chế hỗ trợ tài chính, phối hợp công tư, cơ chế giám sát... đều cần được xây dựng rõ ràng. Khi triển khai xây dựng mô hình, Nhà nước nên cân nhắc tham khảo các quốc gia đã triển khai thành công và có những điểm tương đồng trong thể chế, chính sách và điều kiện thị trường tương tự Việt Nam.

Đồng quan điểm, ông Đinh Minh Tuấn - Giám đốc khu vực miền Nam của Batdongsan.com.vn - nói Việt Nam có thể tham khảo mô hình các quỹ phát triển nhà ở từ thế giới và áp dụng linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tế. Chính phủ nên đóng vai trò điều tiết, đảm bảo nguồn cung ra ngoài thị trường, tạo lập quỹ đất để làm nhà ở xã hội.

Đồng thời, Nhà nước cũng hỗ trợ cơ chế về vốn vay, quy trình thủ tục triển khai... Còn doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò triển khai, xây dựng theo quy hoạch đồng bộ, gắn liền với sự phát triển của các khu công nghiệp, khu chế xuất... Tức là Quỹ nhà ở quốc gia cần có sự đồng hành giữa Nhà nước và doanh nghiệp: Nhà nước tạo cơ chế, doanh nghiệp thực thi.

Đề xuất cân nhắc giữa việc thuê và bán nhà ở xã hội

Bà Đỗ Thu Hằng – Giám đốc cấp cao Savills Hà Nội – cho rằng quỹ phát triển nhà ở cần tập trung hỗ trợ tài chính cho những người có nhu cầu thực sự, với mức giá phù hợp. Theo bà, cần có cơ chế đánh giá mức độ đóng góp và khả năng chi trả của từng nhóm đối tượng để bảo đảm tính công bằng và đúng mục tiêu.

Ngoài nguồn đóng góp từ người lao động, doanh nghiệp và ngân sách Nhà nước, để quỹ vận hành bền vững, đại diện Savills đề xuất khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp bất động sản. Đổi lại, Nhà nước có thể áp dụng chính sách ưu đãi như miễn, giảm thuế hoặc hỗ trợ tài chính để thu hút đầu tư vào phân khúc nhà ở xã hội.

Bà Hằng nhấn mạnh, cần thiết lập cơ chế quản lý chặt chẽ và minh bạch nhằm ngăn ngừa thất thoát, tham nhũng và bảo đảm quỹ được sử dụng đúng mục đích. Một số giải pháp có thể áp dụng gồm: quy định cụ thể cách thức huy động, quản lý và phân bổ quỹ; đặt tiêu chuẩn xây dựng nhà ở để tránh chất lượng kém; ràng buộc điều kiện nhằm ngăn chặn đầu cơ và sử dụng sai mục đích.

Bên cạnh đó, cần xây dựng cổng thông tin điện tử công khai các khoản thu – chi, danh sách người thụ hưởng và tiến độ dự án. Cùng với đó là cơ chế giám sát độc lập, cho phép người dân và các tổ chức xã hội tham gia theo dõi hoạt động của quỹ.

Ông Võ Hồng Thắng - Phó tổng giám đốc DKRA Group - cho rằng quỹ hoạt động dựa trên việc tham khảo mô hình trên thế giới, tuy nhiên phải bảo toàn được vốn và tái đầu tư. Ngoài ra, nguồn vốn bổ sung cho quỹ cũng cần được tính toán để duy trì hoạt động xuyên suốt. Ông Thắng nêu trong nguồn vốn bổ sung, Nhà nước phải có nguồn chủ động cụ thể và cố định, nếu chỉ mang tính kêu gọi, đóng góp từ các cá nhân, tổ chức thì không hiệu quả.

Một trong những băn khoăn của đại diện DKRA Group là quỹ đang lên kế hoạch triển khai xây dựng nhà ở xã hội rồi cho thuê. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi một quá trình phức tạp, từ vốn đầu tư, quy trình thủ tục, nhân sự vận hành có kinh nghiệm... Nếu Nhà nước không có các cơ chế độc lập, thông thoáng thì có thể có vướng mắc trong khâu triển khai, thậm chí xảy ra tình trạng chậm trễ, đọng vốn. Do đó, mô hình này cần có cơ chế đặc biệt như sở, ban ngành quản lý riêng, chọn lọc và đào tạo nhân sự chất lượng...

Vấn đề khác, theo ông Thắng, là quỹ xây nhà ở xã hội rồi cho thuê có thể sẽ không phù hợp. Bởi để một dự án cho thuê hoàn vốn thì có thể mất vài chục năm, ít nhất 15-20 năm với điều kiện chi phí đầu vào thấp và giá thuê hợp lý. Do đó, nếu cho thuê, bài toán về hoàn vốn và tái đầu tư sẽ rất nan giải, khó khả thi.

Đại diện DKRA Group đưa ra giải pháp nên cân đối giữa cho thuê và bán sản phẩm, có thể ở mức 80% cho thuê và 20% bán. Điều đó giúp quỹ có nguồn vốn để tiếp tục xoay vòng, đầu tư cho các dự án tiếp theo và đảm bảo tính bền vững trong hoạt động lâu dài.