(Dân trí) - Ông Robert Timmins, Giám đốc kỹ thuật Quỹ bảo tồn sao la dãy Trường Sơn đã chia sẻ về kết cục buồn của một sinh vật "đẹp đến ngỡ ngàng" ở Trường Sơn và ông vẫn tin, hy vọng về loài sao la…
Sau loạt bài phản ánh nỗ lực tìm kiếm sao la cũng như những trao đổi với đại diện các tổ chức và chuyên gia trong nước, phóng viên Dân trí đã dành nhiều thời gian tiếp cận, phỏng vấn ông Robert Timmins, Giám đốc kỹ thuật Quỹ bảo tồn sao la dãy Trường Sơn…
Thưa ông, Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam) vừa thực hiện dự án "Giải cứu sao la khỏi bờ tuyệt chủng" trong 2 năm, 2023-2024, tại 6 tỉnh miền Trung Việt Nam, từ Nghệ An đến Quảng Nam. Dự án đã thực hiện đặt bẫy ảnh và thu mẫu vắt, mẫu nước tại 16 điểm được cho là tiềm năng nhất. Dù vậy, kết thúc dự án, chúng ta không có thêm được bức ảnh nào về sao la. Ông bình luận gì về kết quả này?
- Sau khoảng mười năm tham gia vào các nỗ lực tìm kiếm tương tự cho loài sao la, chúng tôi thấy kết quả trên không có gì bất ngờ. Tôi cho rằng, việc phát hiện các quần thể có mật độ cực kỳ thấp là một thách thức lớn và đòi hỏi một nỗ lực tìm kiếm có cường độ cực kỳ cao. Theo những gì chúng tôi biết về nỗ lực của Việt Nam trong năm 2023-2034, thì cường độ chưa đủ cao để có xác suất cao trong việc phát hiện sao la.
Đây là lý do chúng tôi đã đầu tư vào cách thức tìm kiếm cường độ cao bằng việc sử dụng những người theo dõi động vật được huấn luyện đặc biệt và chó phát hiện mùi kết hợp với xét nghiệm DNA hiện đại.
Dự án trên đã tìm kiếm với quy mô rộng và chuyên sâu về sao la, nhưng không ghi nhận hình ảnh nào về sao la. Hơn 11 năm qua, kể từ năm 2013 - thời điểm bẫy ảnh chụp được hình ảnh sao la ở khu bảo tồn Quảng Nam - chúng ta cũng không có thêm hình ảnh nào về sao la dù đã có nhiều dự án tìm kiếm. Phải chăng, sao la đã suy giảm quá mạnh so với những năm 2010-2013 hoặc giả sử đã có kịch bản xấu xảy ra với loài này?
- Sự suy giảm nghiêm trọng của loài sao la chủ yếu diễn ra từ những năm 1990 đến 2010. Điều này cho thấy rằng loài sao la đã gần như không còn, thậm chí vào năm 2013, người ta ước tính mật độ quần thể sao la đã rất thấp và số lượng toàn cầu đã rất nhỏ, vì thực tế đã có rất ít ghi nhận sao la được xác nhận kể từ những năm 1990. Dĩ nhiên, quần thể sao la vẫn tiếp tục suy giảm từ năm 2013 cho đến nay.
Có chuyên gia tại Việt Nam cho rằng, với việc điều tra tích cực, bằng nhiều biện pháp khoa học khác nhau mà không tìm thấy sao la thì có thể cho ta suy luận, loài này có thể không còn hoặc còn thì số lượng rất ít. Quan điểm của ông về việc này thế nào?
- Loài sao la xuất hiện với số lượng rất ít và mật độ cực kỳ thấp, tuy nhiên, không có lý do hợp lý để cho rằng loài này đã tuyệt chủng.
Nếu sao la còn thì ông dự đoán thế nào về số lượng? Vòng đời của sao la là bao nhiêu năm và bao nhiêu năm kể từ năm 2013 mà chúng ta không ghi nhận thông tin về sao la thì chúng ta phải tính tới việc công bố loài này tuyệt chủng?
- Như đã đề cập ở trên, chúng tôi tin rằng khả năng cao vẫn còn một vài cá thể sao la sống sót. Các loài động vật móng guốc thường có tuổi thọ khá ngắn, ước tính khoảng 10-15 năm. Trừ khi chúng được tìm thấy và chương trình nhân giống bảo tồn có thể được triển khai, nếu không, chúng đã gần như tuyệt chủng, nhưng không thể biết được khi nào cá thể cuối cùng có thể biến mất khỏi trái đất, có thể là trong vòng 10 năm nữa!!!
Thời điểm gần nhất ông còn thực hiện các dự án ở Lào, Việt Nam thì số lượng sao la được các ông dự đoán là bao nhiêu? Số liệu đó dựa trên những cơ sở nào? Được biết, năm 2012 các chuyên gia đưa ra số lượng sao la ở Trung Trường Sơn là không quá 200 cá thể. Đó có phải là số liệu của các ông?
- Giả định của chúng tôi năm 2010 là số lượng ít hơn 150, dựa trên các yếu tố sau: nỗ lực khảo sát và các giả định khác nhau về cường độ săn bắn - dựa trên dữ liệu quan sát; các mẫu hình khai thác động vật hoang dã - dựa trên dữ liệu quan sát; sinh thái học hành vi của sao la và xác suất phát hiện sao la - phần lớn dựa trên các tài liệu, dữ liệu…
- Tuy nhiên, ước tính thực tế không quan trọng đối với chúng tôi bằng việc bảo vệ sao la!
Nhiều chuyên gia tin rằng, sinh cảnh ở Lào thuận lợi hơn cho sự sống của sao la, nhưng nhiều năm nay tại Lào cũng không ghi nhận hình ảnh nào về sao la. Ông nói sao về điều này?
- Môi trường sống ở Lào không thuận lợi hơn - một số khu vực ở Việt Nam dường như đã từng có mật độ sao la cao nhất trước khi việc săn bắn bùng nổ, nhưng cường độ săn bắn ở Lào nhìn chung và tổng thể đã thấp hơn ở Việt Nam. Nói cách khác, chúng ta giả định rằng hiện nay mật độ sao la ở Lào cao hơn ở Việt Nam.
Việc phát hiện phụ thuộc vào xác suất, không có nỗ lực khảo sát nào gần đây có cường độ đủ cao để tự tin phát hiện sao la - chúng tôi đang có kế hoạch thay đổi điều đó. Như đã nói trong các nhận xét chung, giả định của chúng tôi là kể từ khoảng năm 2010, mật độ sao la ở cả Lào và Việt Nam đều rất thấp, khiến nỗ lực khảo sát nhìn chung có xác suất thấp trong việc phát hiện sao la.
Ông đánh giá thế nào về các phương pháp tìm kiếm sao la như bẫy ảnh, lấy mẫu nước, mẫu vắt… Sao la được cho là loài rất nhát và nhạy mùi lạ, vậy điều này có ảnh hưởng đến hiệu quả của phương pháp bẫy ảnh không, thưa ông? Việc lấy mẫu eDNA vắt, nước được cho là hiện đại, nhưng đến nay chưa có kết quả nào về các mẫu vắt, nước có liên quan đến sao la được công bố, phương pháp này có thực sự tin cậy không, thưa ông?
- Một lần nữa, tất cả đều phụ thuộc vào xác suất phát hiện. Các phương pháp này không được thiết kế để phát hiện những loài có mật độ cực kỳ thấp, đặc biệt khi được sử dụng theo cách thông thường để khảo sát "cộng đồng động vật".
Chúng có thể được điều chỉnh để tìm kiếm những loài có mật độ cực kỳ thấp, nhưng chi phí sẽ vô cùng đắt đỏ, ví dụ, nếu bạn có thể lấy mẫu hơn 1 triệu con vắt, khả năng phát hiện một con sao la sẽ cao, hoặc nếu bạn có thể lấy mẫu hàng nghìn lít nước, khả năng phát hiện một con sao la sẽ tốt hơn nhiều! Nhưng liệu bạn có đủ khả năng chi trả cho mức độ nghiên cứu này không?
Chúng ta chưa thấy kết quả thực tế của các cuộc khảo sát tại Việt Nam, liệu các nhà nghiên cứu có phân tích việc phát hiện các loài khác như là chỉ thị thay thế không, tức là họ có tự tin đã phát hiện được mỗi cá thể của các loài có sinh thái và hành vi tương tự không?
Chúng ta có cần thay đổi phương pháp tiếp cận sao la không, thưa ông? Việc dùng máy bay không người lái gắn máy ảnh cảm biến nhiệt điều tra linh trưởng, khỉ, voọc… được đánh giá cao về hiệu quả - liệu chúng ta có thể áp dụng phương pháp này hoặc cải biến để tìm kiếm sao la? Hay chúng ta có thể dùng robot hoặc ứng dụng công nghệ nào đó hiện đại để tìm kiếm?
- Không, cuối cùng mọi thứ đều quay lại vấn đề xác suất phát hiện và chi phí. Nếu bạn có nguồn lực vô hạn, bạn có thể phát hiện sao la bằng bất kỳ phương pháp nào bạn chọn, nhưng tỷ lệ chi phí so với xác suất phát hiện lại ủng hộ một số phương pháp hơn những phương pháp khác. Cách tiếp cận của chúng tôi, sau khi đã xem xét tất cả các lựa chọn bạn đề cập, là tìm kiếm DNA của sao la bằng các thiết bị theo dõi động vật và chó phát hiện mùi.
Đã từng nhiều năm có các hoạt động bảo tồn sao la, điều gì khiến ông nhớ nhất hoặc ám ảnh nhất về loài thú này?
- Cá nhân tôi, khi thấy Martha, con sao la bị giam cầm trong một chiếc lồng nhỏ vào năm 1996, đó là một kết cục rất buồn cho một sinh vật đẹp đến ngỡ ngàng, là hiện thân của sự đa dạng sinh học vùng núi Trường Sơn và những mối đe dọa mà nó phải đối mặt.
Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi cởi mở này!
