Tàu cổ biến mất bỗng xuất hiện ở Hội An: Tàu chiến hay tàu buôn hàng?

Như Dân trí đã thông tin, sau nhiều tháng mất dấu, con tàu nghi là cổ vật ở bãi biển Hội An, TP Đà Nẵng đã lộ hình hài sau bão Kalmaegi (bão số 13).

Đến nay, câu hỏi được nhiều người dân và giới khảo cổ học quan tâm là niên đại của con tàu và cách bảo tồn trong thời gian tới.

Nhiều bí ẩn cần lời giải

Bên lề Hội thảo "Những phát hiện mới về khảo cổ học toàn quốc lần thứ 60, năm 2025", chia sẻ với phóng viên Dân trí, Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà (Giảng viên Khoa Lịch sử và Quan hệ quốc tế, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM), cho biết hồi tháng 5, bà cùng các cộng sự đã về Hội An tiến hành nghiên cứu con tàu này.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà kể, trước khi đặt chân đến hiện trường, bà đã đọc nhiều tài liệu về tàu thuyền cổ. Nhóm lên kế hoạch dùng máy móc để cắt một số mẫu đạt tiêu chuẩn với góc cạnh sắc nét. 

"Khi tiếp xúc thực tế, chúng tôi phải từ bỏ kế hoạch đã vạch ra. Nhiều vị trí trên tàu rất đẹp, nhóm không dám dùng máy để cắt, sợ ảnh hưởng đến giá trị của di sản. Chúng tôi lấy mẫu gỗ ở những vị trí đã bị nứt vỡ", bà nhớ lại. 

Thời điểm đó, toàn bộ tàu nằm hoàn toàn dưới bãi cát. Sóng lớn liên tục ập vào bờ, quá trình lấy mẫu khá vất vả.

Nhóm nghiên cứu phải nhờ người đào sâu xuống hơn 1m để lấy 5 mẫu đưa về phân tích. Trong đó, 2 mẫu được dùng để phân tích đồng vị carbon-14 (C14) nhằm xác định niên đại, 3 mẫu còn lại được dùng để phân tích chủng loại gỗ. 

Kết quả phân tích chủng loại gỗ cho thấy, người xưa đã dùng 3 loại gỗ để làm nên con tàu gồm kiền kiền, bằng lăng núi (săng lẻ) và thông. 

"Việc phân tích C14 đến nay chưa thực hiện được. Nguyên nhân do máy của đơn vị nhận phân tích bị hỏng, chưa sửa chữa xong nên nhóm phải chờ đợi", Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà nói.

Trước một số ý kiến đề nghị gửi mẫu ra nước ngoài, bà Hà cho rằng, đây là việc không dễ dàng.

"Ngoài thủ tục gửi mẫu đến phòng thí nghiệm và các quy định của pháp luật liên quan rất khắt khe, vấn đề kinh phí thực hiện cũng là một rào cản", nữ giảng viên nói.

Ngoài ra, dựa trên tài liệu phỏng vấn với người dân địa phương và bản đồ vẽ hồi năm 1905, khu vực này từng là đồi cát ven biển cao khoảng 20m, cách mép nước 70-80m, cạnh đó là con đường đi lại. Quá trình xói lở và xâm thực diễn ra mạnh mẽ trong khoảng hơn 120 năm, khiến vị trí này chìm xuống biển.

"Với vị trí hiện tại, chúng tôi nhận định, con tàu phải có trước năm 1905 một khoảng thời gian rất dài, niên đại muộn nhất có thể là thế kỷ 19. Do từng nằm dưới đồi cát cao, khả năng hiện vật đã tồn tại từ thế kỷ 15-16", Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà nhận định.

Bộ khung chắc chắn, dùng đinh kim loại đóng xiên

Qua quá trình nghiên cứu trong thời gian 10 ngày ở Hội An, nhóm chuyên gia nhận thấy con tàu có cấu trúc rất chắc chắn, đặc trưng của kiểu tàu thuyền truyền thống biển Đông - tích hợp 2 kỹ thuật đóng tàu của Trung Quốc và Đông Nam Á. 

Theo Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà, khung sườn (giang tàu) được làm từ các khối gỗ lớn, đa dạng về kiểu dáng. Một số vị trí còn có giang kép làm cho kết cấu chắc chắn, cứng và mạnh mẽ. Trong khi đó, trên những con tàu khác, khung sườn chỉ ghép từ những mảnh gỗ nhỏ. 

Nhóm nhận định, sàn của tàu tại Hội An có thể có nhiều tầng, bao gồm một tầng dọc theo thân và một tầng ngang phía dưới. Kết cấu sàn được làm rất kín, đóng chặt và gắn "xảm trét" - hỗn hợp được dùng để bịt các khe hở.

"Sàn của tàu thuyền bằng gỗ tại Việt Nam thường không cố định mà có tính chất di động, có thể nâng lên hạ xuống bằng cách tháo từng lớp ván. Ngược lại sàn của tàu tại Trung Quốc rất cứng, vồng lên giúp bịt kín khoang bên dưới, ngăn nước thâm nhập", Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà phân tích. 

So sánh với thuyền cổ được phát hiện tại Bắc Ninh, nữ giảng viên đánh giá, tàu tại Hội An dùng đinh kim loại, không phải dùng đinh gỗ và chốt mộng như truyền thống thời Đông Sơn.

Chỉ tay vào hình ảnh ghi nhận được, bà Hà cho biết, kỹ thuật người xưa dùng trên tàu ở Hội An là đóng đinh xiên để nối các tấm ván. Nhờ vậy, ván be hai bên liên kết rất chặt chẽ.

"Kỹ thuật sử dụng đinh kim loại đã được du nhập từ Trung Quốc vào Đông Nam Á từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 14. Sau khi đóng đinh, người chế tác sẽ dùng xảm trét - hỗn hợp để bịt kín các khe hở", bà Hà nhấn mạnh. 

Đặc biệt, nhóm nghiên cứu còn phát hiện kiểu ghép vát các mảnh gỗ với nhau. Đây là kiểu ghép nối rất phổ biến ở các quốc gia hải đảo tại Đông Nam Á như Indonesia. Kỹ thuật này được dùng để nối hai mảnh gỗ khi chiều dài không đủ. 

Tàu chiến hay tàu buôn?

Từ những nghiên cứu bước đầu, nhóm nghiên cứu nhận định, với cấu trúc mạnh mẽ và độ dày của gỗ, đây có thể là tàu chiến chứ không phải tàu chở hàng hóa, gốm sứ. 

Trước đó, nhóm đã tiến hành lấy mẫu đất từ lòng con tàu để phân tích bào tử phấn hoa nhằm xem xét môi trường bên trong. Kết quả không tìm thấy bất kỳ bào tử phấn hoa nào trong các mẫu đất.

"Điều này giúp các nhà nghiên cứu loại trừ giả thuyết rằng con tàu dùng để buôn gạo đầu thế kỷ 20. Giai đoạn đó, bán gạo xong, trên đường về, các con tàu thường được đổ thêm bùn để tăng độ đầm khi di chuyển", Thạc sĩ Nguyễn Thị Hà nói.

Trước sự quan tâm của người dân và giới khảo cổ học, bà Hà cho rằng, để biết được giá trị của con tàu tại Hội An, cơ quan chức năng cần phối hợp các chuyên gia để tiến hành một cuộc khai quật quy mô lớn nhằm giải mã nhiều câu hỏi chưa có lời giải.

Tuy nhiên, nữ chuyên gia bày tỏ lo lắng, do nhìn thấy dấu hiệu rêu mốc bám trên gỗ khi con tàu phát lộ. 

"Nếu không được khai quật khẩn cấp, con tàu sẽ tiếp tục bị nấm mốc tấn công mạnh, có thể dẫn đến phá huỷ cấu trúc nhanh chóng. Việc khai quật tàu cổ không đơn thuần như các di tích khác, phải gắn liền với bảo tồn ngay lập tức khiến chi phí rất tốn kém", bà Hà nêu quan điểm.