Tổng quan vụ án Gà lôi trắng

Làm việc với tài xế, cơ quan chức năng xác định 10 cá thể gà lôi trắng được thuê vận chuyển từ Nghệ An đi tiêu thụ bởi Thái Khắc Thành (45 tuổi, ở xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An). Khám xét nơi ở của người này, công an thu giữ thêm 3 cá thể gà lôi trắng thuộc danh mục IB động vật nguy cấp, quý hiếm. 

Ngày 25/4, Công an tỉnh Thái Bình cũ (nay là Hưng Yên) thông tin đã khởi tố bị can, bắt tạm giam anh Thành về tội Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo khoản 2, Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015. Tới phiên xét xử sơ thẩm ngày 8/8, HĐXX TAND Khu vực 5 - Hưng Yên tuyên phạt anh Thành mức án 6 năm tù cùng mức phạt bổ sung là phạt tiền 30 triệu đồng. 

Phiên tòa khép lại, bị cáo được dẫn giải lên xe chuyên dụng. Lời chào tạm biệt của người sắp phải thi hành án hòa cùng tiếng khóc nức nở của vợ và con gái trước viễn cảnh sắp phải rời xa người thân gây náo động một góc sân tòa, khiến ai chứng kiến cũng phải mủi lòng. 

Những hình ảnh này sau đó được đăng tải lên mạng xã hội và bất ngờ được lan truyền, chia sẻ rộng rãi. Không ai ngờ đây chính là bước ngoặt, thay đổi số phận của cả một con người. 

"Bị oan" hay "Gặp may"?

Dưới góc độ pháp lý, theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP ("Nghị định 84") của Chính phủ (văn bản có hiệu lực tại thời điểm anh Thành bị bắt), gà lôi trắng thuộc nhóm IB (động vật rừng đang bị đe dọa tuyệt chủng), có số thứ tự 29, thuộc bộ gà có tên khoa học là Lophura nycthemera. Bởi vậy, pháp luật nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.

Theo Điều 15 Nghị định này, để được nuôi động vật hoang dã nguy cấp thuộc phụ lục CITES vì mục đích thương mại, tổ chức, cá nhân phải đảm bảo các điều kiện như: Đảm bảo nguồn giống hợp pháp; Chuồng, trại được xây dựng phù hợp đặc tính của loài; Loài nuôi là loài được Cơ quan khoa học CITES Việt Nam công bố có khả năng sinh sản liên tiếp qua nhiều thế hệ trong môi trường có kiểm soát hay Có phương án nuôi theo quy định pháp luật.

Về đối tượng được phép nuôi gà lôi trắng, khoản 1 Điều 12 Nghị định 06/2019/NĐ-CP quy định nhóm đối tượng được phép khai thác gồm: Phục vụ các dự án, đề tài nghiên cứu khoa học; Tạo nguồn giống gốc phục vụ nuôi sinh sản, trồng cấy nhân tạo; Phục vụ công tác đối ngoại theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Do đó, việc chăn nuôi, nhân giống gà lôi trắng phải tuân theo những quy định nghiêm ngặt của pháp luật. Mọi hành vi chăn nuôi, khai thác, kinh doanh thương mại mà không đáp ứng các yêu cầu và được sự cho phép của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đều là vi phạm và bị áp dụng các chế tài theo quy định. 

Theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015, người có các hành vi như săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép... động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ; Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm Nhóm IB hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có thể bị xử lý hình sự về tội Vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. 

Theo khoản 2, Điều 244 Bộ luật này, trường hợp phạm tội mà số lượng động vật cá thể lớp chim, bò sát ở mức 11-15 cá thể, người phạm tội có thể đối diện khung hình phạt 5-10 năm tù. 

Như vậy, trước tiên phải khẳng định anh Thành không bị oan bởi tại thời điểm bị phát hiện, đối chiếu các quy định hướng dẫn tại các văn bản có hiệu lực thời điểm đó là Nghị định số 06/2019/NĐ-CP và Nghị định số 84/2021/NĐ-CP, hành vi của anh Thành đã vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm. Bởi vậy, việc các cơ quan tiến hành tố tụng khởi tố, truy tố, đưa ra xét xử anh Thành về tội danh như trên là hoàn toàn phù hợp quy định của pháp luật. 

Ngày 8/8, HĐXX TAND Khu vực 5 - Hưng Yên đưa anh Thành ra xét xử, tuyên phạt 6 năm tù về tội Vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm. Nếu chỉ xét trên quy định về khung hình phạt, đây là bản án phù hợp, không vi phạm quy định pháp luật. 

Tuy nhiên, một bước ngoặt xảy đến đã thay đổi số phận pháp lý của người đàn ông 45 tuổi. Và phải khẳng định rằng, người đàn ông này không "bị oan", nhưng đã "gặp may". 

Bước ngoặt

Phán quyết của HĐXX TAND Khu vực 5 - Hưng Yên cùng hình ảnh bịn rịn, nức nở của vợ con anh Thành sau phiên xử bất ngờ trở nên thịnh hành và được lan truyền với tốc độ chóng mặt trên mạng xã hội. Khi cả xã hội cùng lên tiếng, trong đó bao gồm ý kiến của những người làm chuyên môn, những điểm khiếm khuyết của phán quyết nêu trên đã lộ diện. Và đó chính là bước ngoặt, giải cứu bị cáo Thái Khắc Thành. 

Cụ thể, theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ("Thông tư 27") của Bộ Nông nghiệp và Môi trường có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, gà lôi trắng được điều chỉnh, phân loại xuống nhóm IIB trong danh mục động vật nguy cấp, quý hiếm. Điều này đồng nghĩa tại thời điểm xét xử, hành vi của anh Thành không còn nguy hiểm cho xã hội, không còn được coi là hành vi phạm tội theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015. 

Tuy nhiên, Thông tư 27 không có quy định về việc có thay thế danh mục quy định tại Phụ lục I Nghị định 84 hay không, trong khi Nghị định 84 vẫn còn hiệu lực và chưa bị bãi bỏ hoặc sửa đổi. Khi đó, nếu áp dụng Nghị định 84, hành vi tiếp tục thoả mãn cấu thành tội phạm theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 nhưng nếu áp dụng Thông tư 27, hành vi không còn thoả mãn cấu thành tội phạm. 

Vậy pháp luật cần phải được áp dụng ra sao? 

Căn cứ Điều 58 Luật Ban hành Văn bản quy phạm pháp luật 2025 quy định về nguyên tắc giải quyết xung đột pháp luật, trường hợp các văn bản có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn. Nếu áp dụng quy định này, Nghị định 84 sẽ được áp dụng bởi có giá trị cao hơn so với Thông tư. 

Tuy nhiên, khoản 5 Điều 58 quy định việc áp dụng văn bản pháp luật trong nước không được cản trở việc thực hiện điều ước quốc tế. Trong khi đó, Thông tư 27 phù hợp với Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) khi loại bỏ Gà lôi trắng khỏi nhóm cấm tuyệt đối. 

Ngoài ra, một trong các căn cứ ban hành Thông tư 27 là Nghị định số 136/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường. Trong đó, Điều 63 Nghị định này quy định các văn bản của cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền phân quyền, phân cấp ban hành trước ngày Nghị định 136 có hiệu lực thi hành thì tiếp tục có hiệu lực thi hành cho đến khi có văn bản thay thế theo quy định của Nghị định này.

Như vậy, Chính phủ đã phân quyền phân cấp, cho phép Bộ Nông nghiệp và Môi trường linh hoạt điều chỉnh Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp quý hiếm theo từng giai đoạn. Do đó, Danh mục theo Thông tư 27 có thể coi là đã thay thế Danh mục động vật rừng nguy cấp quý hiếm theo Nghị định 84. Do đó, kể từ 1/7/2025, Gà lôi trắng thuộc Danh mục động vật rừng nguy cấp quý hiếm nhóm IIB, không còn thuộc nhóm IB.

Và đây chính là căn cứ pháp lý chắc chắn và mạnh mẽ nhất, khiến cục diện vụ án và số phận pháp lý của anh Thành được xoay chuyển. 

Tự do

Kết thúc phiên tòa sơ thẩm, bị cáo Thái Khắc Thành kháng cáo, Chánh án TAND tỉnh Hưng Yên cũng kiến nghị Viện trưởng VKSND tỉnh Hưng Yên kháng nghị bản án sơ thẩm của TAND Khu vực 5 - Hưng Yên. Ngày 13/8, VKSND tỉnh Hưng Yên ra kháng nghị toàn bộ bản án sơ thẩm theo hướng đề nghị hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại. 

Cùng ngày, TAND tỉnh Hưng Yên đã ra quyết định thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với anh Thái Khắc Thành từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú, chờ xét xử phúc thẩm lại toàn bộ vụ án theo quy định pháp luật. 

Tới phiên xét xử phúc thẩm ngày 17/10, VKSND tỉnh Hưng Yên đã thay đổi nội dung kháng nghị theo hướng đề nghị sửa bản án sơ thẩm, miễn trách nhiệm hình sự đối với anh Thái Khắc Thành.

Kết thúc phiên xét xử phúc thẩm, HĐXX chấp thuận kháng nghị của VKSND tỉnh Hưng Yên, tuyên miễn trách nhiệm hình sự đối với anh Thành, miễn hình phạt bổ sung 30 triệu đồng, hủy bỏ quyết định cấm đi khỏi nơi cư trú và trả tự do tại tòa cho bị cáo. 

Phán quyết của HĐXX phúc thẩm mang đến niềm hạnh phúc vỡ òa cho gia đình bị cáo. Đã không còn những giọt nước mắt, những tiếng khóc nức nở như tại phiên tòa sơ thẩm, thay vào đó là niềm vui và những nụ cười hạnh phúc của vợ con khi chứng kiến người chồng, người cha mình được trả tự do để đoàn tụ cùng với gia đình. 

"Gà lôi trắng" sẽ còn là một từ khóa được tìm kiếm nhiều trong tương lai, là một trong những bản án đặc biệt trong lịch sử tố tụng và là bài học kinh nghiệm về việc tuân thủ, áp dụng chính sách pháp luật, không chỉ với các cơ quan Nhà nước và với chính người dân.