Kỳ vọng những thay đổi từ Luật Bảo hiểm xã hội mới
(Dân trí) - Các chuyên gia đều kỳ vọng khi Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 đi vào cuộc sống, những tồn tại trong hệ thống an sinh hiện nay sẽ được khắc phục.
14 nội dung lớn của Luật BHXH năm 2024
Ngày 29/6/2024, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật BHXH số 41/2024/QH15 (gọi tắt là Luật BHXH năm 2024) với 465 đại biểu tham gia (95,68% tổng số đại biểu) và 454 đại biểu tán thành (93,42% tổng số đại biểu). Luật sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7, thay thế cho Luật BHXH năm 2014.
Tiến sĩ Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, là thành viên ban soạn thảo, Tổ trưởng Tổ biên tập Luật BHXH năm 2024 nên ông nắm rất rõ từng nội dung sửa đổi trong luật này. Theo TS Phạm Trường Giang, cơ bản Luật BHXH năm 2024 có 14 nội dung sửa đổi, bổ sung lớn so với Luật BHXH năm 2014.
Tiến sĩ Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (Ảnh: Tùng Nguyên).
Thứ nhất, Luật bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng. Theo đó, người từ đủ 75 tuổi mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng, trợ cấp xã hội hằng tháng sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội và bảo hiểm y tế (BHYT) do ngân sách đóng. Người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo thuộc diện trên được hưởng từ khi đủ 70 tuổi.
Thứ 2, Luật bổ sung các quy định để liên kết giữa tầng trợ cấp hưu trí xã hội và BHXH cơ bản. Theo đó, người đủ tuổi nghỉ hưu, chưa đủ 15 năm đóng BHXH, chưa đủ 75 tuổi để hưởng trợ cấp hưu trí xã hội thì được hưởng trợ cấp hưu trí hằng tháng từ chính khoản đóng của mình (nếu có yêu cầu). Khi hưởng trợ cấp, BHYT của họ do ngân sách đóng.
Thứ 3, Luật gia tăng quyền lợi của người lao động bằng việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với 5 nhóm đối tượng: Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên… không hưởng tiền lương.
Thứ 4, Luật bổ sung cho người hoạt động không chuyên trách cấp xã được thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH bắt buộc thay vì chỉ hưởng hưu trí và tử tuất như Luật BHXH năm 2014.
Thứ 5, Luật bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện. Từ 1/7/2025, người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng trợ cấp thai sản 2 triệu đồng cho mỗi con mới sinh.
Thứ 6, Luật gia tăng cơ hội được hưởng hưu trí cho người lao động bằng cách giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm.
Thứ 7, Luật bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. Cụ thể, người lao động bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần có cơ hội được thụ hưởng thêm 3 quyền lợi so với Luật BHXH năm 2014.
Thứ 8, Luật gia tăng cơ hội được hưởng lương hưu đối với người lao động Việt Nam tham gia BHXH ở nước ngoài và lao động nước ngoài tham gia BHXH ở Việt Nam thông qua việc bổ sung quy định tính lương hưu cho 2 nhóm này.
Thứ 9, Luật nâng cao hiệu quả đầu tư quỹ BHXH thông qua việc: Bổ sung quy định việc duyệt, thẩm định, phê chuẩn quyết toán chi tổ chức và hoạt động BHXH; kiện toàn và nâng cao trách nhiệm của Hội đồng quản lý BHXH.
Thứ 10, Luật BHXH năm 2024 mở rộng danh mục và phương thức đầu tư quỹ BHXH.
Luật BHXH 2024 phủ kín lưới an sinh, toàn bộ người cao tuổi sau độ tuổi nghỉ hưu có cơ hội hưởng lương hưu hoặc trợ cấp hàng tháng (Ảnh minh họa: Toàn Vũ)
Thứ 11, Luật bổ sung quy định về đối tượng, nguyên tắc, quỹ, chính sách của nhà nước đối với bảo hiểm hưu trí bổ sung.
Thứ 12, Luật BHXH năm 2024 quy định "mức tham chiếu" thay cho "mức lương cơ sở".
Thứ 13, Luật gia tăng bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động bằng việc bổ sung trách nhiệm của cơ quan BHXH; bổ sung các biện pháp xử lý hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH; trường hợp trốn đóng BHXH có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Thứ 14, Luật tạo điều kiện thuận lợi cho người tham gia và thụ hưởng quyền lợi BHXH bằng cách: Bổ sung quy định giao dịch điện tử; đơn giản hóa thủ tục thực hiện BHXH...
Phủ kín lưới an sinh
Ông Nguyễn Trung Ngạn, Trưởng ban Chính sách pháp luật Liên đoàn Lao động tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, rất vui mừng khi Luật BHXH năm 2024 được thông qua. Theo ông, những sửa đổi trong Luật BHXH năm 2024 giải quyết nhiều vướng mắc của Luật BHXH năm 2014.
Ông Nguyễn Trung Ngạn, Trưởng ban Chính sách pháp luật Liên đoàn Lao động tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, bảo vệ người lao động tại tòa (Ảnh: NVCC).
Hai vấn đề quan trọng mà ông Nguyễn Trung Ngạn quan tâm trong Luật BHXH năm 2024 là việc giảm điều kiện thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu và mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.
Ông Ngạn đánh giá: "Việc giảm điều kiện thời gian đóng BHXH từ 20 năm xuống 15 năm là được hưởng chế độ hưu trí là một bước đột phá, phù hợp với thông lệ quốc tế. Sửa đổi này đã giúp nhiều người lao động có cơ hội hưởng chế độ hưu trí, giúp cho người lao động lớn tuổi mới có điều kiện tham gia BHXH sẽ an tâm hơn".
Thứ hai, ông Ngạn nhận định việc Luật BHXH năm 2024 mở rộng thêm 5 nhóm đối tượng được tham gia BHXH bắt buộc đã giúp độ bao phủ của mạng lưới an sinh rộng hơn rất nhiều.
Khi các nhóm như chủ hộ kinh doanh; người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố… tham gia BHXH bắt buộc thì sẽ có thêm 3 triệu người tham gia mạng lưới an sinh, nâng tổng số người tham gia BHXH lên con số hơn 21 triệu người.
Ông Ngạn cho rằng: "Nếu nói BHXH là trụ cột an sinh xã hội thì diện bao phủ càng rộng, người tham gia BHXH càng nhiều thì an sinh xã hội mới bền vững, cuộc sống của nhân dân mới đảm bảo".
Ông Vũ Ngọc Hà, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật Liên đoàn Lao động tỉnh Đồng Nai, cũng đánh giá rất cao Luật BHXH năm 2024 khi đã giải quyết nhiều vấn đề gây tranh cãi như rút BHXH một lần, mở rộng nhóm tham gia BHXH bắt buộc…
Ông Hà chia sẻ: "Tôi rất mừng khi Quốc hội thông qua luật BHXH sửa đổi. Với tỷ lệ các đại biểu nhất trí thông qua Luật BHXH rất cao đã thể hiện quyết tâm của Quốc hội, phải thông qua luật BHXH nhằm giải quyết những vấn đề còn tồn tại của Luật BHXH cũ và đảm bảo tốt hơn quyền lợi của người lao động".
Cùng với đó là những chính sách nhân văn như bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội, trợ cấp hằng tháng cho người hết tuổi làm việc mà chưa đến tuổi nhận trợ cấp hưu trí xã hội, tăng quyền lợi cho người hoạt động không chuyên trách cấp xã… đã giúp BHXH hấp dẫn hơn, "dệt" mạng lưới an sinh chặt chẽ hơn.
Ông Vũ Ngọc Hà, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật Liên đoàn Lao động tỉnh Đồng Nai, trong một buổi góp ý cho Luật BHXH sửa đổi (Ảnh: Tùng Nguyên).
Theo TS Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ BHXH, với những bổ sung quan trọng trên, Luật BHXH 2024 đã bao phủ toàn bộ người lao động trong độ tuổi thuộc diện tham gia, toàn bộ người cao tuổi sau độ tuổi nghỉ hưu có cơ hội hưởng lương hưu hoặc trợ cấp hàng tháng. Mở rộng diện bao phủ BHYT đối với người dưới 80 tuổi.
TS Phạm Trường Giang đánh giá: "Quốc hội Việt Nam thông qua Luật BHXH năm 2024 với việc xây dựng hệ thống BHXH đa tầng đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có thu nhập trung bình nhưng đã thiết kế hệ thống hưu trí hướng theo chuẩn quốc tế".
Luật chặt chẽ hơn để bảo vệ người lao động tốt hơn
Ông Nguyễn Trung Ngạn còn đánh giá cao quy định về quyền và trách nhiệm của công đoàn, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận tại Điều 14 Luật BHXH sửa đổi.
Cụ thể là tại Điểm e Khoản 1 Điều 14, Luật BHXH năm 2024 quy định quyền và trách nhiệm của tổ chức công đoàn là "khởi kiện người có hành vi vi phạm pháp luật về BHXH gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, tập thể người lao động".
Theo ông Ngạn, quy định này tiếp tục ghi nhận quyền khởi kiện của công đoàn để đảm bảo quyền lợi cho người lao động trong việc thực thi chính sách về BHXH, tạo điều kiện cho tổ chức công đoàn có quyền khởi kiện doanh nghiệp vi phạm.
Ông Vũ Ngọc Hà thì tâm đắc với nội dung Luật BHXH năm 2024 bởi đã minh định rõ về việc chậm đóng và trốn đóng BHXH, từ đó có các quy định mạnh tay xử lý vấn đề này. Bởi lâu nay, tình trạng chậm đóng, nợ BHXH rất phức tạp và gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến quyền lợi của người lao động.
Ông Vũ Ngọc Hà cho rằng: "Thời gian qua, các doanh nghiệp nợ BHXH tương đối nhiều làm ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi của người lao động. Luật BHXH mới buộc doanh nghiệp phải đóng số tiền chậm đóng và phải nộp thêm một khoản tiền là 0,03%/ngày số tiền chậm đóng là biện pháp rất mạnh để xử lý doanh nghiệp chây ỳ, không đóng BHXH cho người lao động".
Luật BHXH 2024 với nhiều quy định chặt chẽ nhằm bảo vệ người lao động tốt hơn (Ảnh minh họa: Nguyễn Sơn).
Ngoài ra, Luật BHXH năm 2024 còn làm rõ khái niệm trốn đóng BHXH là doanh nghiệp nợ BHXH từ 60 ngày trở lên. Quy định này giúp cho các cơ quan điều tra có thể xử lý hình sự doanh nghiệp theo quy định tại điều 216 Bộ luật Hình sự.
"Với các quy định chặt chẽ, rõ ràng, đồng bộ trên, tôi nghĩ sẽ giải quyết triệt để được việc các doanh nghiệp không đóng BHXH cho người lao động khi Luật BHXH sửa đổi có hiệu lực", ông Vũ Ngọc Hà nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Quốc Thanh, Phó Giám đốc BHXH TPHCM, cũng cho biết đơn vị liên tục nhắc nhở, đôn đốc các doanh nghiệp chậm đóng BHXH trên địa bàn. Doanh nghiệp nào chậm đóng kéo dài thì tiến hành thanh tra, xử phạt hành chính… Tuy nhiên, tình trạng chậm đóng BHXH vẫn diễn ra phức tạp.
Thời gian qua, BHXH TPHCM cũng chuyển nhiều hồ sơ doanh nghiệp chậm đóng BHXH kéo dài với số tiền lớn sang cơ quan điều tra nhưng vẫn chưa xử lý hình sự được đơn vị nào. Nguyên nhân là chưa làm rõ được thế nào là hành vi trốn đóng BHXH.
Ông Nguyễn Quốc Thanh hy vọng khi Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực, vướng mắc này sẽ được giải quyết, có thể xử lý hình sự các doanh nghiệp cố tình trốn đóng BHXH thì sức răn đe của pháp luật sẽ mạnh hơn, hạn chế được tình trạng chậm đóng BHXH kéo dài.
