Người duy nhất ghi âm buổi phát thanh lịch sử ngày 30/4/1975

Trưa 30/4/1975, khi chiếc xe tăng mang số hiệu 390 của Lữ đoàn tăng thiết giáp 203 húc đổ cánh cổng Dinh Độc Lập (nay là Hội trường Thống Nhất), kết thúc cuộc chiến tranh kéo dài hơn hai thập kỷ, một người đàn ông lặng lẽ bấm nút ghi âm khoảnh khắc chuyển giao lịch sử ấy trên sóng phát thanh bằng chiếc cassette hiệu Hitachi một cửa.

Người đàn ông ấy là Tiến sĩ Nguyễn Nhã. Khi đó ông 36 tuổi, đang là Trưởng ban nghiên cứu giáo dục Trường Trung học Kiểu Mẫu Thủ Đức thuộc Đại học Sài Gòn (cũ). Hơn 30 năm sau, ông mới biết mình là người duy nhất đã ghi âm trọn vẹn lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Dương Văn Minh cùng các thành viên nội các trên Đài phát thanh Sài Gòn.

Cú bấm máy lịch sử

Nay đã bước sang tuổi 86, sống cùng gia đình tại quận Phú Nhuận, TPHCM, ký ức ấy vẫn in sâu trong tâm trí ông Nhã. "Tôi vẫn còn rùng mình khi nhớ lại giây phút định mệnh đó", ông nghẹn ngào chia sẻ.

Ngồi trước hiên nhà, ông Nhã hướng ánh mắt xa xăm nhìn vào những tấm hình lưu niệm màu trắng đen được đóng khung treo cẩn thận trong phòng khách, bắt đầu hồi tưởng về những chuyện diễn ra cách nay đã 50 năm và chia sẻ với phóng viên Dân trí.

Ông Nhã cho biết, sáng sớm 30/4/1975, ông và vợ đang ở trung tâm Sài Gòn. Lúc đó, vợ ông là dược sĩ và có hiệu thuốc riêng. Nghe tin Quân giải phóng sắp tiến vào thành phố, ông lập tức đưa vợ về nhà trên đường Phạm Văn Hai, quận Tân Bình. Tuy nhiên, chưa kịp đến nơi, ông phát hiện khu vực quanh nhà đang xảy ra giao tranh ác liệt, đạn bay vèo vèo trên đầu.

Trước tình hình nguy hiểm, ông cùng vợ nhanh chóng tìm nơi trú ẩn. "Tôi bàn nhanh với vợ phải tìm một nơi thật an toàn để trú ẩn. Tôi nghĩ Quân giải phóng tiến vào thành phố, thế nào cũng xảy ra những trận đụng độ ác liệt, không ai lường trước được, phải tìm nơi an toàn cho cả gia đình, chờ tình hình an ninh ổn định rồi tính tiếp", ông Nhã kể.

Lúc này, ông mới nhớ có người quen ở Nhà thờ Tân Định (quận 3). Ông liền dẫn gia đình băng qua các làn đạn, tiến về nhà thờ và xin vào trú ngụ nơi đây. Ông xem đây là nơi an toàn.

Gia đình ông được sắp xếp tạm trú trong một phòng học Trường tư thục Thiên Phước (nay là Trường THCS Hai Bà Trưng), thuộc khuôn viên nhà thờ.

Dù đang lánh nạn, ông Nhã vẫn mang theo chiếc cassette bên mình để cập nhật diễn biến thời cuộc. Đến gần trưa, khi nghe tín hiệu rè rè từ loa phát thanh gần nhà thờ, dấu hiệu sắp có thông báo quan trọng, ông lập tức bật máy, đặt cassette vào tình trạng sẵn sàng ghi âm.

Theo ông Nhã, Nhà thờ Tân Định cách Đài phát thanh Sài Gòn khoảng 2km, phường Đa Kao, quận 1 (nay là trụ sở Đài tiếng nói Nhân dân TPHCM), ở khoảng cách gần nên tín hiệu phát sóng rất tốt.

"Tôi biết đây là một chương trình phát thanh đặc biệt nên cần lưu lại làm kỷ niệm. Tuy nhiên, chờ mãi nhưng không có ai nói trên sóng phát thanh, thay vào đó là nhiều âm thanh lộn xộn của một nhóm người đang nói chuyện", ông Nhã nhớ lại.

Khoảng hơn 13h cùng ngày, lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh vang lên, cũng là lúc ông Nhã bấm máy ghi âm: "Tôi, Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn, kêu gọi Quân lực Việt Nam Cộng hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện Quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố chính quyền Sài Gòn từ Trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn. Từ Trung ương đến địa phương trao lại cho Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam".

Ngay sau đó là lời phát biểu của Thủ tướng Vũ Văn Mẫu, kêu gọi người dân trở lại sinh hoạt bình thường, và cuối cùng là tuyên bố hùng hồn của Chính ủy Bùi Văn Tùng, đại diện Quân giải phóng: "Chúng tôi đại diện lực lượng Quân giải phóng miền Nam Việt Nam long trọng tuyên bố thành phố Sài Gòn đã được giải phóng hoàn toàn, chấp nhận sự đầu hàng không điều kiện của tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn...".

Ký ức một ngày không thể quên

Toàn bộ buổi phát thanh dài hơn 23 phút được ông Nhã bấm máy ghi lại đầy đủ. Ông Nhã giữ cuộn băng đó suốt nhiều năm như báu vật, làm kỷ niệm cho riêng mình. "Lúc bấm nút, tôi cũng không biết máy có ghi được hay không. Khi kiểm tra lại và nghe thấy giọng nói rõ ràng, tôi mới thở phào nhẹ nhõm", ông nói.

Những năm sau ngày đất nước thống nhất, ông không hề công bố đoạn ghi âm này cho ai mà chỉ nghĩ đây là tư liệu bình thường mà cơ quan chức năng cũng như các nhà đài đều có. Một hôm, khi có người hỏi lại về những lời tuyên bố đầu hàng lịch sử của Dương Văn Minh, ông mới tiết lộ mình đang giữ cuộn băng. Sau khi chia sẻ với báo đài, ông mới biết mình chính là người duy nhất có bản ghi âm đầy đủ về lời tuyên bố đầu hàng của chính quyền Việt Nam Cộng hòa.

Ông Nhã cho biết, chiếc máy cassette hiệu Hitachi này trước đó ông được người quen tặng để nghe nhạc và theo dõi tin tức. Chiếc máy sau đó bị thất lạc trong một lần chuyển nhà, nhưng cuộn băng vẫn được ông giữ lại cẩn thận. Ông đã chuyển nội dung sang USB và gửi các cơ quan lưu trữ.

"Ngày 30/4/1975, trước buổi phát thanh, người dân rất hoang mang, ai cũng tìm nơi trú ẩn. Nhưng sau khi nghe lời kêu gọi của Chính ủy Bùi Văn Tùng, mọi người dần bình tĩnh lại. Ngày hôm sau, gia đình tôi trở về nhà trên đường Phạm Văn Hai và tiếp tục cuộc sống, sinh hoạt hằng ngày diễn ra bình thường", ông Nhã chia sẻ.

Những ngày sau đó, Trường Trung học Kiểu Mẫu Thủ Đức được sắp xếp lại, ông chuyển lên dạy hệ cao đẳng và làm chủ biên tập san Sử - Địa của Đại học Sư phạm Sài Gòn.

Đến nay, khi cuộc chiến đã lùi xa nhưng mỗi dịp lễ 30/4, ông Nhã lại bồi hồi, theo dõi tin tức mỗi ngày qua chương trình thời sự.

"Năm nay, tôi sẽ đến Hội trường Thống Nhất xem chương trình diễu binh trước khi sức khỏe không cho phép đi lại vì tuổi đã cao. Tôi cũng mừng vì sở thích ghi âm chương trình của mình thời còn trẻ đã vô tình ghi lại được khoảnh khắc lịch sử, hòa bình được lập lại. Tôi không bao giờ quên được ngày 30/4 của 50 năm trước", ông Nhã nói.

50 năm đã trôi qua, chiếc máy cassette càng cũ và âm thanh đã rè, nhưng đoạn băng lịch sử mà ông Nguyễn Nhã ghi lại vẫn còn vang vọng mãi, như một minh chứng sống động cho thời khắc đất nước bước vào hòa bình và thống nhất.