Trả học bạ về đúng mục đích

Trong những năm gần đây, xét tuyển bằng học bạ được coi là một phương thức giúp giảm áp lực thi cử cho học sinh. Thay vì dồn kỳ vọng vào một kỳ thi cuối cấp, học sinh có thêm lựa chọn để bước chân vào cánh cổng đại học. Ý tưởng này lúc đầu được kỳ vọng mang đến nhiều lợi ích: học sinh có thêm cơ hội, các trường tiết kiệm chi phí tuyển sinh, dễ tuyển sinh hơn, phụ huynh bớt lo lắng.

Tuy nhiên, khi học bạ ngày càng “sáng và đẹp”, câu hỏi đặt ra là: chúng ta có đang đánh đổi việc đánh giá công bằng khách quan để lấy sự dễ dàng, tiện lợi trong tuyển sinh? 

Ngày 18/9, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề xuất bỏ xét tuyển đại học bằng học bạ. Trong mùa tuyển sinh đại học 2025, nhiều trường đại học lớn cũng đã không còn coi đây là một trong những phương thức xét tuyển.

Tôi cho rằng đây là một đề xuất cần thiết, để học bạ được quay về với mục đích vốn có của nó, đồng thời là cơ hội để nhìn lại triết lý giáo dục mà chúng ta theo đuổi.

Bản chất của học bạ là hồ sơ ghi lại quá trình học tập của học sinh trong suốt 3 năm học Trung học Phổ thông. Nó bao gồm điểm số, xếp loại hạnh kiểm và nhận xét của giáo viên, từ đó tạo nên một bức tranh toàn diện và cá nhân hóa về năng lực học tập của mỗi học sinh. 

Giá trị của học bạ nằm ở chỗ không chỉ phản ánh năng lực tức thời, mà còn cho thấy sự thay đổi qua quá trình. Một học sinh có thể đạt điểm trung bình ở học kỳ trước nhưng nỗ lực để vươn lên khá ở học kỳ sau. Nhìn vào học bạ, chúng ta có thể biết học sinh có điểm mạnh hay yếu ở môn nào, kết quả học tập ổn định hay thay đổi qua thời gian. Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa học bạ với những kỳ thi đánh giá năng lực, vốn tập trung vào việc xếp loại hoặc sàng lọc tại một thời điểm.

Ở góc độ này, học bạ giống như một “nhật ký học tập”: lưu lại hành trình cá nhân của từng học sinh. Nếu được sử dụng đúng, học bạ giúp học sinh, phụ huynh và nhà trường đánh giá được quá trình học tập, chỉ ra điểm mạnh, điểm yếu, và từ đó định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Tuy nhiên, học bạ dễ bị ảnh hưởng bởi những yếu tố ngoài năng lực của học sinh. Học bạ phản ánh chuẩn chấm điểm của từng giáo viên, văn hóa đánh giá của từng trường. Có trường chấm chặt, có trường lại chấm dễ dãi. Có nơi coi trọng môn khoa học tự nhiên, nơi khác lại chú trọng các môn xã hội. So sánh điểm số trong học bạ của những học sinh đến từ các vùng miền, ngôi trường, hoàn cảnh gia đình khác nhau chẳng khác nào so sánh… táo với cam, gây bất cập.

Khi học bạ trở thành “tấm vé” vào đại học, nó vô tình tạo ra áp lực phải có điểm học bạ cao. Giáo viên có thể nới lỏng trong chấm điểm để “không làm khó” học sinh; học sinh và phụ huynh cũng tìm cách để học bạ trông đẹp hơn. Không ít trường hợp, điểm số năm lớp 12 bỗng nhiên cao vượt trội so với hai năm trước đó. Hệ quả là nhiều học sinh có học bạ loại giỏi nhưng năng lực thật lại không tương xứng.

Không phải ngẫu nhiên mà gần đây các trường đại học đã đưa ra câu hỏi làm thế nào để tuyển sinh khách quan, công bằng, đánh giá được năng lực của học sinh chính xác hơn khi “học bạ ngày càng sáng và đẹp”. Điều này cho thấy học bạ đang dần mất đi giá trị phân loại và vì thế không còn đủ độ tin cậy để đảm bảo tuyển sinh công bằng và chính xác.

Từ học bạ nhìn ra triết lý giáo dục

Bỏ xét tuyển bằng học bạ không có nghĩa là phủ nhận vai trò của nó. Trái lại, đó là cách giữ cho học bạ trở về đúng bản chất: một công cụ ghi nhận quá trình học tập, chứ không phải thước đo chính để đánh giá xét tuyển.

Nhìn rộng ra, câu chuyện học bạ phản ánh triết lý giáo dục mà chúng ta lựa chọn. Nếu coi điểm số trong học bạ là thước đo trung tâm, nền giáo dục sẽ dễ sa vào cuộc đua thành tích, nơi học sinh học để đạt điểm cao hơn là để được ghi nhận và thành công. Ngược lại, nếu trả học bạ về đúng vai trò của nó, đồng thời bổ sung các phương thức tuyển sinh đa chiều hơn, chúng ta sẽ có cơ hội đánh giá người học công bằng và thực chất hơn.

Nghiên cứu From Meritocracy to Human Interdependence (Tạm dịch: Từ chế độ trọng dụng nhân tài đến sự phụ thuộc lẫn nhau của con người) của tác giả Yong Zhao và Ruojun Zhong xuất bản trong năm 2025 cho rằng: khi giáo dục bị chi phối bởi việc xếp hạng con người dựa trên những thước đo hẹp như điểm thi hay điểm tổng kết trong học bạ, chúng ta đang khuyến khích hợp thức hóa bất bình đẳng về xuất phát điểm và coi nhẹ sự đa dạng tài năng. Ví dụ, học sinh ở thành phố, trường tốt, gia đình có điều kiện, có thể nhiều điều kiện học tập, dễ đạt điểm số cao hơn so với học sinh ở vùng khó khăn. Thêm vào đó, điểm số chỉ đo được một vài môn học, trong khi năng lực con người rất phong phú: sáng tạo, thể thao, nghệ thuật, kỹ năng xã hội. Nếu chỉ dựa vào học bạ hay điểm số nói chung, chúng ta đang củng cố bất bình đẳng và bỏ qua những tiềm năng đa dạng của người học.

Tác giả đề xuất cách tiếp cận mới: thay vì hỏi “ai điểm cao hơn”, giáo dục nên giúp người học hiểu ra điểm mạnh của họ và người khác, và đánh giá họ thông qua đó thông qua khả năng hợp tác và giải quyết vấn đề thực tế, đóng góp giá trị cho cộng đồng. 

Thực tế, nhiều quốc gia phát triển đã đi theo hướng này. Điểm trung bình học tập (GPA) chỉ là một phần trong hồ sơ, còn quá trình tuyển sinh của các trường đại học uy tín đòi hỏi thêm kết quả các bài thi chuẩn hóa, bài luận, phỏng vấn và các hoạt động ngoại khóa để nhìn nhận những năng lực khác nhau và tiềm năng của mỗi con người. Chính sự kết hợp này giúp hạn chế lối tư duy “học để lấy điểm” hay “làm đẹp học bạ”, đồng thời khuyến khích học sinh phát triển toàn diện hơn.

Nếu coi học bạ là công cụ ghi nhận quá trình học tập, đồng thời thiết kế tuyển sinh dựa trên nhiều thước đo khách quan và đa chiều hơn, chúng ta không chỉ giải quyết một bất cập của một phương thức tuyển sinh mà có thể hướng đến một nền giáo dục khai phóng.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!