Vì sao không thể tùy tiện nuôi và nhân giống động vật quý, hiếm?

Pháp luật tại Việt Nam quy định nghiêm ngặt về việc nuôi dưỡng, chăm sóc và nhân giống các loài động vật quý, hiếm, người dân không thể tự ý, tuỳ tiện thực hiện việc này.

Có bao nhiêu nhóm động vật quý, hiếm cần được bảo vệ theo pháp luật Việt Nam?

Sách Đỏ Việt Nam là danh sách các loài động vật, thực vật ở Việt Nam thuộc loại quý, hiếm, đang có số lượng bị giảm sút nghiêm trọng hoặc có nguy cơ bị tuyệt chủng.

Sách đỏ Việt Nam được xây dựng dựa trên các tiêu chí của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), nhằm mục đích cung cấp thông tin về tình trạng bảo tồn, mức độ nguy cấp của các loài, từ đó đề xuất các biện pháp bảo vệ và quản lý. Các loài có trong Sách đỏ Việt Nam không nhất thiết phải có trong Sách đỏ của IUCN và ngược lại.

Theo Sách đỏ Việt Nam cũng như các quy định pháp luật liên quan như Nghị định 84/2021/NĐ-CP và Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT, các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được phân thành 2 nhóm chính dựa trên mức độ đe dọa và số lượng còn lại ngoài tự nhiên.

- Nhóm IB: là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng nghiêm trọng.

Với nhóm động vật này, pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn các hành vi săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển hoặc buôn bán vì mục đích thương mại, trừ các trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học hoặc các hoạt động phi thương mại.

Một số loài động vật thuộc nhóm IB có thể kể đến rắn hổ chúa, rùa đầu to, sếu đầu đỏ, chim hồng hoàng, cá sấu hoa cà, cá sấu Xiêm, gà lôi mào trắng…

- Nhóm IIB: là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm, nhưng có mức độ đe dọa thấp hơn so với nhóm IB. Đây là các loài có giá trị về khoa học, môi trường, sinh thái, hoặc văn hóa, nhưng vẫn còn tồn tại với số lượng tương đối ổn định trong tự nhiên hoặc có khả năng phục hồi nếu được quản lý tốt.

Khác với động vật trong Nhóm IB (cấm hoàn toàn khai thác thương mại), các loài trong Nhóm IIB được phép khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại nhưng phải tuân thủ các điều kiện nghiêm ngặt, bao gồm việc xin giấy phép từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như Chi cục Kiểm lâm hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Một số loài động vật thuộc nhóm IIB có thể kể đến như gà lôi trắng, tắc kè hoa, trăn đất, trăn gấm, các loài rắn hổ mang tại Việt Nam (rắn hổ mang Trung Quốc, hổ đất, hổ mang Xiêm), hạc đen, ó cá…

Các hành vi như săn bắt, nuôi nhốt, vận chuyển, hoặc buôn bán các loài động vật thuộc Nhóm IB và IIB mà không có giấy phép đều bị coi là trái pháp luật và có thể bị xử lý hình sự.

Vì sao nghiêm cấm tùy tiện nuôi và nhân giống các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm?

Trường hợp một người đàn ông sống tại Nghệ An phải nhận bản án 6 năm tù vì nhân giống và bán gà lôi trắng, loài động vật thuộc nhóm IIB, đã khiến dư luận xôn xao thời gian qua.

Việc tự ý nuôi và nhân giống các loài động vật quý, hiếm mà không có giấy phép hoặc không có chuyên môn sẽ dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng, liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học.

Theo thông tin từ Sách đỏ Việt và tiêu chí bảo tồn các loài động vật quý, hiếm của IUCN, dưới đây là những lý do hành vi tự ý nuôi và nhân giống các loài động vật quý, hiếm bị pháp luật nghiêm cấm:

- Ảnh hưởng đến di truyền, mất nguồn gen gốc: Việc tự ý nuôi và nhân giống khi không có giấy phép, không có chuyên môn sẽ dẫn đến tình trạng sinh sản không kiểm soát, cận huyết, điều này sẽ làm ảnh hưởng đến khả năng di truyền, mất đi sự đa dạng di truyền và có nguy cơ gây thoái hóa giống loài.

- Nguy cơ săn bắt trái phép: Nếu cho phép tự ý nuôi và nhân giống các loài động vật quý, hiếm sẽ dẫn đến nguy cơ săn bắt trái phép để tạo giống nuôi, điều này càng khiến số lượng các loài động vật quý, hiếm bị suy giảm nghiêm trọng ngoài tự nhiên.

- Che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của động vật quý, hiếm: Các tổ chức nuôi, nhân giống không phép có thể lợi dụng việc hợp thức hóa quá trình nuôi, nhân giống để có thể săn bắt động vật ngoài tự nhiên, khiến cơ quan chức năng khó có thể truy xuất được nguồn gốc của cá thể động vật quý, hiếm là từ kết quả nhân giống hay bị săn bắt ngoài tự nhiên.

- Đảm bảo sức khỏe động vật, tránh nguy cơ lây nhiễm bệnh cho con người: Việc nuôi nhốt không phép thường được thực hiện tại những cơ sở không đủ điều kiện về chuồng trại, vệ sinh hoặc chăm sóc sức khỏe… điều này sẽ khiến động vật dễ bị mắc bệnh, suy dinh dưỡng.

Bên cạnh đó, việc nuôi các loài động vật hoang dã trái phép cũng có thể dẫn đến nguy cơ lây lan các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho con người, như cúm gia cầm, virus…

- Tuân thủ quy định quốc tế: Việt Nam cũng là thành viên của Công ước về thương mại quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (Công ước CITES), với những quy định nghiêm ngặt về việc kiểm soát việc nuôi, nhân giống và buôn bán các loài động vật quý, hiếm.

- Hỗ trợ các chương trình nhân giống, bảo tồn hợp pháp: Việc cấp phép cho các cơ sở, tổ chức được nuôi và nhân giống động vật quý, hiếm sẽ đảm bảo quá trình này được thực hiện một cách có khoa học và trách nhiệm, bởi những người có chuyên môn.

Trên thực tế, nhiều trung tâm cứu hộ và bảo tồn động vật tại Việt Nam đã nhân giống thành công một số loài động vật quý, hiếm để tái thả vào tự nhiên.

- Mất khả năng sinh tồn ngoài tự nhiên: Việc các loài động vật quý, hiếm được nuôi và nhân giống trong môi trường nuôi nhốt trái phép, không đảm bảo sẽ khiến chúng bị mất đi khả năng sinh tồn ngoài tự nhiên, khiến chúng không thể tồn tại khi được tái thả về môi trường hoang dã.

Ngoài ra, việc tái thả những động vật bị nuôi nhốt trái phép có thể dẫn đến nguy cơ chúng ẩn chứa mầm bệnh lây nhiễm nguy hiểm, có thể lây lan sang quần thể đang sinh sống ngoài tự nhiên.

Do vậy, việc nuôi nhốt và nhân giống trái phép động vật quý, hiếm không hề mang yếu tố bảo tồn, làm tăng số lượng loài động vật này ngoài tự nhiên, mà chỉ nhằm phục vụ lợi ích cho các đối tượng đang thực hiện hành vi phạm pháp.