Hai loài gà lôi chỉ có tại Việt Nam, cực kỳ quý hiếm và sắp bị tuyệt chủng
(Dân trí) - Hai loài gà lôi đặc hữu của Việt Nam sở hữu vẻ ngoài đẹp mắt. Tuy nhiên, số lượng của chúng ngoài tự nhiên đang giảm sút nghiêm trọng, do vậy mọi hành vi săn bắt, buôn bán loài gà này sẽ bị phạt nặng.
Gà lôi lam mào trắng
Gà lôi lam mào trắng, còn có tên gọi gà lôi Việt Nam (do chỉ được phân bố tại Việt Nam) hoặc gà lôi Edwards (đặt theo tên nhà điểu học người Pháp Alphonse Milne-Edwards, người phát hiện loài gà lôi này đầu tiên), có tên khoa học Lophura edwardsi.
Đây là một loài chim thuộc bộ gà lôi, họ chim trĩ. Loài gà lôi này được tìm thấy tại khu vực rừng mưa nhiệt đới các tỉnh từ Quảng Bình (cũ) đến thành phố Huế, ở độ cao dưới 300m.
Gà lôi lam mào trắng nổi bật với phần mào màu trắng trên đỉnh đầu (Ảnh: Don Butler).
Gà lôi lam mào trắng trống lớn và có màu sắc sặc sỡ hơn con mái. Chúng có bộ lông màu xanh lam sẫm rực rỡ; đuôi màu xanh lam đen, thẳng và cứng, không quá dài. Điểm nổi bật của loài gà lôi này là phần mào màu trắng trên đầu, tạo nên tên gọi của chúng.
Gà lôi lam mào trắng mái có bộ lông màu nâu hạt dẻ pha xám ở đầu, đuôi ngắn màu xanh đen, không có mào như con trống.
Mặt và cặp chân của gà lôi lam mào trắng cả trống và mái đều có màu đỏ, không lông.
Cận cảnh gương mặt và phần mào trắng của gà lôi lam mào trắng (Ảnh: Ariel Jacken).
Gà lôi lam mào trắng khi còn non không có sự phân biệt về màu sắc đi kèm với giới tính. Chỉ khi trưởng thành và thay lông, con trống và mái mới bắt đầu có sự phân biệt.
Giống các loài gà lôi khác, gà lôi lam mào trắng ăn tạp, bao gồm các loại quả, hạt, lá, mầm non của một số loài cây rừng, động vật nhỏ như giun đất, ốc, một số loài côn trùng…
Đây là loài động vật kiếm ăn vào ban ngày, ban đêm chúng bay lên cây cao để ngủ nhằm tránh những loài động vật ăn thịt.
Số lượng gà lôi lam mào trắng đã bị suy giảm nghiêm trọng do mất môi trường sống, tác động của các hoạt động nông nghiệp và ảnh hưởng bởi chất độc màu da cam trong chiến tranh.
Gà lôi lam mào trắng mái có bộ lông ít sặc sỡ hơn con trống (Ảnh: John Corder).
Gà lôi lam mào trắng là một trong những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thuộc bộ gà lôi. Loài động vật này được xếp hạng “Cực kỳ nguy cấp” trong Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) cũng như trong Sách đỏ Việt Nam.
Gà lôi lam mào trắng trống trong môi trường nuôi nhốt (Ảnh: Ariel Jacken).
Trên thực tế, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng loài gà lôi này đã bị tuyệt chủng ngoài tự nhiên, vì trong vòng 20 năm nay không ghi nhận được sự xuất hiện của chúng ngoài tự nhiên, dù các nhà khoa học Việt Nam và quốc tế đã thực hiện nhiều chuyến đi thực địa cũng như áp dụng nhiều biện pháp hiện đại tại các địa điểm từng ghi nhận loài gà này xuất hiện.
Hiện loài gà này vẫn còn tồn tại trong điều kiện nuôi nhốt, tại những trung tâm được cấp phép nuôi cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu hoặc tham quan.
Gà lôi lam mào trắng mái và con non (Ảnh: Ariel Jacken).
Gà lôi lam đuôi trắng
Gà lôi lam đuôi trắng, còn được gọi là gà lôi lam Hà Tĩnh, gà lôi lam Võ Quý, có tên khoa học Lophura hatinhensis. Đây là loài gà lôi đặc hữu tại Việt Nam, được tìm thấy tại Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ, Hà Tĩnh và phía bắc tỉnh Quảng Bình.
Gà lôi lam đuôi trắng trống nổi bật với chiếc đuôi dài màu trắng (Ảnh: Míla Stehlík).
Ban đầu, loài gà lôi lam đuôi trắng được xem là một phân loài của gà lôi lam mào trắng. Nhiều nhà khoa học cho rằng gà lôi lam đuôi trắng có nguồn gốc từ giao phối cận huyết của quần thể gà lôi lam mào trắng, tạo nên đột biến.
Tuy nhiên, nhà điểu học kỳ cựu của Việt Nam, giáo sư Võ Quý, cùng các cộng sự đã nghiên cứu và kết luận gà lôi lam đuôi trắng là một loài hoàn toàn mới, tách biệt so với gà lôi lam mào trắng.
Về mặt ngoại hình, 2 loài gà lôi này có kích thước tương tự nhau. Gà lôi lam đuôi trắng trống cũng có một phần mào màu trắng, nhưng ngắn và không lớn như gà lôi lam mào trắng. Điểm khác biệt nhất là gà lôi lam đuôi trắng trống có phần lông đuôi ở giữa màu trắng dài.
Cá thể mái của 2 loài gà lôi này có ngoại hình và màu sắc tương tự nhau, khó phân biệt.
Con mái không khác biệt về ngoại hình so với gà lôi lam mào trắng mái (Ảnh: Lasse Hubweber).
Gà lôi lam đuôi trắng sống theo từng đàn nhỏ từ 3 đến 5 cá thể, tại các vùng rừng tre, nứa, các vùng rừng thấp trên sườn đồi, ở độ cao dưới 300m. Giống các loài gà lôi khác, gà lôi lam đuôi trắng ăn các loại quả, hạt, lá, mầm non, giun đất, ốc nhỏ, nhiều loài côn trùng…
Hiện số lượng gà lôi lam đuôi trắng ngoài tự nhiên còn rất ít, thậm chí loài gà lôi này được cho là đã bị tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Lần gần nhất ghi nhận sự xuất hiện của gà lôi lam đuôi trắng ngoài tự nhiên là từ năm 1994.
Phần mào của gà lôi lam đuôi trắng trống ngắn và mỏng hơn so với gà lôi lam mào trắng (Ảnh: Flickr).
Nguyên do số lượng gà lôi lam đuôi trắng bị sụt giảm ngoài tự nhiên vì mất môi trường sống và tình trạng săn bắt quá đà của con người.
Gà lôi lam đuôi trắng vẫn còn tồn tại trong điều kiện nuôi nhốt tại những cơ sở được cấp phép, trong đó có vườn thú Hà Nội.
Hai loài gà lôi lam được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt
Do số lượng của hai loài gà lôi lam kể trên đã bị sụt giảm nghiêm trọng, thậm chí có nguy cơ đã bị tuyệt chủng ngoài tự nhiên, nên những loài gà lôi này đều được đưa vào Sách đỏ Việt Nam và Sách đỏ của IUCN.
Pháp luật tại Việt Nam cũng xếp 2 loài gà lôi lam này vào nhóm IB, nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng nghiêm trọng.
Với những động vật thuộc nhóm IB, pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn các hành vi săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển hoặc buôn bán vì mục đích thương mại, trừ các trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học hoặc các hoạt động phi thương mại.
Theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi bởi điểm a, điểm b khoản 64 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017 quy định về tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm như sau:
1. Người nào vi phạm quy định về bảo vệ động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;
b) Tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống hoặc sản phẩm của động vật quy định tại điểm a khoản này;
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 03 cá thể đến 07 cá thể lớp thú, từ 07 cá thể đến 10 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 10 cá thể đến 15 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 08 cá thể đến 11 cá thể lớp thú, từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 16 cá thể đến 20 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 15 năm:
a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của 08 cá thể lớp thú trở lên, 11 cá thể lớp chim, bò sát trở lên hoặc 16 cá thể động vật lớp khác trở lên quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của 12 cá thể lớp thú trở lên, 16 cá thể lớp chim, bò sát trở lên hoặc 21 cá thể động vật lớp khác trở lên quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
