9X sống "dưới mức nghèo", dựng phần mềm tìm màu cho ảnh thời chiến

Năm 2022, hội trường huyện Vĩnh Linh (cũ), tỉnh Quảng Trị chật kín người, từ những cựu chiến binh tóc đã bạc trắng đến những em học sinh đồng loạt đứng dậy vỗ tay khi bộ phim tài liệu “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân” khép lại.

Ở hàng ghế đại biểu, đạo diễn Xuân Phượng - nhà quay phim và phiên dịch của đoàn phim năm xưa đã rơi nước mắt. Ở tuổi ngoài 90, bà nhìn thấy chính mình, thấy đồng đội, thấy máu và hoa của một thời đạn bom hiện lên rõ nét, có màu sắc như vừa mới hôm qua chứ không phải qua lớp bụi mờ hai màu đen trắng của những thước phim cũ kỹ.

Người đứng sau sự “hồi sinh” trong 120 phút phim lịch sử ấy là Viên Hồng Quang (SN 1995) - một chàng trai trẻ với đam mê tìm màu cho những bức ảnh lịch sử.

Từ câu hỏi: “Họ đã tô màu cho bộ phim đen trắng ấy như thế nào?”

Quang không phải là cái tên xa lạ trong cộng đồng yêu lịch sử trên mạng xã hội. Những đoạn video phỏng vấn Bác Hồ năm 1966, thước phim về ngày Giải phóng Thủ đô hay hình ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp được anh phục chế màu luôn thu hút hàng triệu lượt xem trên mạng xã hội.

Đầu năm 2020, Quang tình cờ xem được bộ phim tài liệu They Shall Not Grow Old (tạm dịch: Họ sẽ không già đi) về Chiến tranh thế giới thứ nhất do đạo diễn nổi tiếng Peter Jackson thực hiện.

Những thước phim cách đây cả thế kỷ vốn chỉ là những cái bóng đen trắng giật cục, bỗng hiện lên sống động, rực rỡ sắc màu.

“Hãy tưởng tượng, một giây phim có 24 khung hình. Một bộ phim dài hàng tiếng đồng hồ, đồng nghĩa với việc phải xử lý hàng trăm nghìn bức ảnh chạy liên tục. Với khối lượng dữ liệu khổng lồ như thế, tôi tự hỏi làm thế nào họ có thể thực hiện được?”, anh Quang nhớ lại.

 Sự choáng ngợp về mặt thị giác và kỹ thuật đã thôi thúc chàng trai trẻ đặt ra câu hỏi “Làm sao họ có thể thực hiện được?”. Lúc này, anh nhận ra rằng ở Việt Nam đã có kho tư liệu lịch sử đồ sộ nhưng phần lớn đang nằm im lìm dưới dạng đen trắng, xước mờ, chưa tiếp cận được với số đông người trẻ.

Kiên trì tìm ra “thuật toán lười”

Có một câu nói vui: “Hãy giao việc khó cho người lười, họ sẽ tìm cách nhanh nhất để hoàn thành nó”. Quang chính là minh chứng điển hình cho tư duy này.

“Thú thật, tôi là người khá lười. Chính vì lười nên tôi luôn tìm cách tối ưu hóa quy trình để giảm thiểu tối đa các thao tác thủ công và tăng cường tính tự động cho hệ thống”, Quang vui vẻ chia sẻ.

Thay vì ngồi tô màu thủ công cho hàng trăm nghìn khung hình - một việc làm bất khả thi nếu chỉ thực hiện một mình - Quang dành thời gian để viết phần mềm và xây dựng quy trình tự động hóa.

Để tìm màu cho những bức ảnh, Quang không dùng các phần mềm có sẵn mà tự xây dựng một quy trình (pipeline) gồm 4 bước chính kết hợp giữa Adobe Premiere, Photoshop và các mô hình AI do anh tự phát triển:

Bước 1: Xác định “điểm chốt”:

Một đoạn phim bao gồm nhiều khung hình ghi lại các cảnh quay khác nhau. Quang dùng Premiere Pro để lọc ra những khung hình quan trọng nhất nơi có sự thay đổi lớn về góc máy, ánh sáng hoặc chuyển động.

Bước 2: Tạo dữ liệu tham chiếu:

Đây là bước thủ công nhất và yêu cầu kiến thức lịch sử. Quang cần tô màu thật chuẩn xác cho các keyframe này. 

Nhưng màu sắc lấy ở đâu cho đúng? Quang đã tìm đến bộ dữ liệu ảnh màu đã được các nhiếp ảnh gia đến Việt Nam ghi lại ở những năm 20 của thế kỷ XX.

“Việc đầu tiên tôi phải làm là cân bằng lại màu sắc của những bức ảnh này để đưa chúng về trạng thái tự nhiên nhất”, anh giải thích. Từ nguồn dữ liệu chuẩn này, anh huấn luyện cho AI hiểu được chính xác màu da, màu cây cỏ, màu đất của Việt Nam xưa.

Bước 3: Sử dụng AI:

Sử dụng phần mềm tự viết, Quang đưa các keyframe đã tô màu vào để làm mẫu. Mô hình AI sẽ thực hiện hàng loạt tác vụ phức tạp cho hàng nghìn khung hình còn lại.

“Phần mềm này đảm nhiệm ba chức năng chính: một là xử lý hiện tượng nhấp nháy; hai là loại bỏ bụi và vết xước; ba là tô màu cho phim dựa trên các hình ảnh tham chiếu”, anh mô tả.

Bước 4: Ghép nối và hoàn thiện:

Ở bước cuối cùng, Quang xem và kiểm tra lại, xuất file và dựng lại thành phim hoàn chỉnh.

 “Với phương pháp truyền thống, trung bình mỗi tháng một người chỉ xử lý được khoảng 10 phút phim. Nhưng với quy trình như hiện tại, tôi có thể hoàn thiện cả bộ phim dài hàng tiếng đồng hồ trong cùng một khoảng thời gian đó”, Quang so sánh. 

Sống “dưới mức nghèo” để theo đuổi những dự án dài hơi

Không muốn việc tô màu cho những bức ảnh, thước phim lịch sử chỉ nằm lại ở sở thích cá nhân, Quang xác định đây là một dự án khởi nghiệp nghiêm túc. Như mọi start-up khác, anh phải đối mặt với bài toán cơm áo gạo tiền.

“Khi đã quyết định theo đuổi con đường này, tôi chấp nhận 5 năm đầu tiên sẽ vất vả nhất. Giai đoạn 2021-2023 thực sự là quãng thời gian tôi gặp rất nhiều khó khăn về kinh tế”, Quang trải lòng về những ngày tháng sống “dưới mức nghèo” để nuôi đam mê.

Nhưng điều khiến Quang kiên định không bỏ cuộc không phải là kỳ vọng về lợi nhuận, mà là nỗi sợ thời gian.

Dự án phục chế bộ phim “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân” của đạo diễn Joris Ivens là một ví dụ điển hình. Quang đã mất 2 năm (2021-2023) để hoàn thành 120 phút phim.

Có người hỏi sao phải vội vã, sao không đợi công nghệ tốt hơn hay có tài trợ rồi hẵng làm?

“Nếu không làm ngay, chỉ vài năm nữa dù có đủ tài chính hay nguồn lực thì những nhân chứng có thể đã đi xa rồi”, anh nói.

Khoảnh khắc bà Xuân Phượng và hàng trăm khán giả dưới hội trường tại Vĩnh Linh đứng dậy vỗ tay, rơi nước mắt khi xem lại những thước phim màu chính là “lợi nhuận” lớn nhất mà Quang nhận được sau 5 năm khởi nghiệp.

Hiện tại, chàng trai 9x đã dành toàn thời gian cho công việc này. Anh đang cộng tác với các đơn vị để phục chế hình ảnh, tư liệu, đồng thời ấp ủ dự án phục chế phim điện ảnh kinh điển về những ngày tháng không quên của dân tộc.

“Tôi rất hy vọng trong tương lai gần, những dự án cá nhân mang ý nghĩa cộng đồng sẽ có thêm cơ hội tiếp cận nguồn tư liệu gốc, phim gốc có chất lượng cao để vận dụng những sáng tạo của mình”, anh bày tỏ.

Với Quang, công nghệ nói chung và AI nói riêng sẽ phát huy được nhiều khả năng hơn nữa khi được trở thành cây cầu nối giữa các thế hệ. Không chỉ phục chế đúng màu, anh còn muốn những bức ảnh, thước phim đảm bảo yếu tố thẩm mỹ.

“Tôi muốn sản phẩm làm ra không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn phải đẹp. Khi đó mỗi thước phim hay bức ảnh sẽ kể lại những câu chuyện lịch sử vẻ vang, đưa không khí hào hùng của quá khứ chạm đến trái tim của nhiều người trẻ hơn”, chàng trai trẻ nói.