Hàng loạt “điểm nghẽn” được tháo gỡ, Hà Nội đứng trước cơ hội bứt phá

Quốc hội vừa thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai các dự án lớn, mang tính chiến lược trên địa bàn Hà Nội (Nghị quyết). Đây không chỉ là một quyết định pháp lý quan trọng mà còn mở ra trang mới trong quản trị đô thị, phát triển hạ tầng và điều hành kinh tế – xã hội của Thủ đô.

Trải qua nhiều thập kỷ tăng trưởng bền bỉ, Thủ đô đã và đang lớn mạnh cả về quy mô, vai trò và vị thế, đồng thời phải đối diện với nỗi lo “điểm nghẽn” thể chế - những hạn chế của khung pháp luật hiện hành trong việc đáp ứng yêu cầu phát triển một siêu đô thị năng động. Đó là những vướng mắc trong quy trình quyết định đầu tư, sự chồng chéo quy hoạch, điểm nghẽn giải phóng mặt bằng và những rào cản hành chính kéo dài không chỉ làm trì hoãn các dự án trọng điểm mà còn khiến Hà Nội chịu thiệt hại lớn về cơ hội phát triển kinh tế - xã hội.

Nghị quyết được kỳ vọng sẽ trở thành “cú hích” giúp Hà Nội vượt qua những hạn chế này, đưa đô thị trung tâm của đất nước tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành một thủ đô hiện đại, sáng tạo và đáng sống.

Điểm mới đầu tiên và rất căn bản của Nghị quyết là phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư. Trước đây, hầu hết các dự án đầu tư công và PPP (đối tác công tư) có quy mô lớn, đặc biệt là những dự án có tổng mức đầu tư từ 30.000 tỷ đồng trở lên hoặc được xác định là dự án quan trọng quốc gia, đều phải trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư. Quy trình này thường kéo dài nhiều năm, không phù hợp với mô hình một đô thị năng động cần phản ứng nhanh và chủ động trong ứng phó với nhu cầu phát triển.

Nghị quyết đã trao quyền cho HĐND thành phố quyết định chủ trương đầu tư đối với các dự án quy mô lớn, kể cả khi dự án đó đáp ứng tiêu chí dự án quan trọng quốc gia; đồng thời Chủ tịch UBND thành phố được phân quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các dự án ngoài ngân sách có quy mô tương đương và thu hút nhà đầu tư chiến lược. Việc rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án từ vài năm xuống còn vài tháng là một bước tiến đáng kể. Qua đó thúc đẩy tính chủ động và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương, đảm bảo các dự án trọng điểm được triển khai đúng thời điểm, tăng tính kịp thời trong đầu tư công và hỗ trợ môi trường đầu tư cạnh tranh, linh hoạt hơn.

Một điểm mới quan trọng khác là cơ chế lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt. Theo luật hiện hành, đấu thầu, lựa chọn nhà đầu tư thường là một quá trình dài, làm gián đoạn tiến độ dự án. Nghị quyết cho phép Hà Nội áp dụng phương thức lựa chọn trong trường hợp đặc biệt đối với hầu hết các dự án thuộc phạm vi điều chỉnh, giúp nhanh chóng chọn được nhà đầu tư có năng lực và kinh nghiệm thực sự. Đặc biệt, trong trường hợp những dự án cấp bách được chỉ đạo bởi các cấp ủy Đảng, Hà Nội có thể tiến hành lựa chọn nhà đầu tư trước khi được quyết định chủ trương đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư. Đây là một cơ chế vượt trội mang tính quyết định, cho phép các khâu chuẩn bị quan trọng được thực hiện song song, cắt giảm đáng kể thời gian chờ đợi. Việc song hành các thủ tục như vậy tạo ra một cơ chế linh hoạt, phù hợp với yêu cầu xử lý nhanh các dự án mang tính cấp bách như chống ùn tắc giao thông, bảo vệ môi trường và phát triển hạ tầng.

Vấn đề có nhiều quy hoạch cùng hiện hữu là một trong những điểm nghẽn lớn nhất của phát triển đô thị, cũng được xử lý một cách đột phá trong Nghị quyết. Hà Nội từ lâu đối mặt với sự chồng chéo, thậm chí xung đột giữa quy hoạch thủ đô mang tính định hướng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch chung xây dựng thủ đô mang tính tổ chức không gian. Sự chồng chéo này dẫn đến mâu thuẫn trong phân bổ nguồn lực và quản lý sử dụng đất, làm kéo dài thời gian triển khai dự án và tăng rủi ro pháp lý cho nhà đầu tư.

Nghị quyết cho phép thí điểm hợp nhất hai loại quy hoạch này thành một “quy hoạch tổng thể thủ đô” duy nhất, tạo ra một sự đồng bộ hóa cao nhất về mặt pháp lý và kỹ thuật, đảm bảo tính thống nhất từ định hướng phát triển chiến lược đến quản lý không gian xây dựng. Việc hợp nhất này giúp tối giản thủ tục lập quy hoạch, tránh được các xung đột giữa hình ảnh không gian đô thị và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Quy hoạch tổng thể sẽ là nền tảng vững chắc để triển khai một loạt dự án lớn, minh bạch và giảm thiểu rủi ro cho cả cơ quan quản lý và nhà đầu tư.

Không dừng lại ở đó, cơ chế mới còn cho phép thực hiện song hành các thủ tục như lập quy hoạch chi tiết, khởi công xây dựng và thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các dự án cấp bách. Đây là sự linh hoạt đáng kể so với nguyên tắc “phải có quy hoạch chi tiết mới có dự án” thông thường. Điều này cho phép chính quyền thủ đô đưa ra quyết định kịp thời khi cần ứng phó với các thách thức cấp bách, như ùn tắc giao thông ở các điểm nóng hay úng ngập vào mùa mưa, vấn đề đã tồn tại hàng chục năm mà chưa có lời giải dứt khoát. Đồng thời, đối với các dự án cần triển khai ngay theo chỉ đạo của các cấp thẩm quyền, cơ chế mới cho phép dự án được thực hiện ngay cả khi chưa có trong quy hoạch và sau đó được cập nhật, bổ sung vào quy hoạch tổng thể thủ đô. Cơ chế này đem lại “độ linh hoạt phản ứng nhanh” cần thiết để giải quyết các vấn đề đã tồn tại lâu năm mà không bị trì hoãn bởi chu trình quy hoạch kéo dài.

Đối với lĩnh vực đất đai và giải phóng mặt bằng, được coi là khâu khó khăn nhất trong quy trình chuẩn bị dự án, Nghị quyết đã đưa ra cơ chế đột phá: cho phép UBND thành phố sử dụng ngân sách địa phương để tổ chức thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ngay khi quy hoạch chi tiết được duyệt, trước cả khi lựa chọn được nhà đầu tư. Cơ chế này chuyển trách nhiệm giải phóng mặt bằng từ nhà đầu tư sang chính quyền, chủ thể có thẩm quyền và nguồn lực pháp lý, để thực hiện một cách hiệu quả nhất. Đây là một bước tiến mang tính cách mạng vì giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư, giúp thành phố chủ động tạo ra quỹ đất sạch, rút ngắn thời gian triển khai dự án, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng vốn nhà nước cho công tác bồi thường.

Không những vậy, việc cho phép tăng mức bồi thường hỗ trợ thu hồi đất đối với các dự án cấp bách lên đến hai lần so với quy định là một giải pháp quyết liệt nhằm đảm bảo quỹ đất cho các công trình hạ tầng công cộng thiết yếu phục vụ phát triển đô thị hiện đại, đồng thời tạo ra cơ chế đồng thuận cao của người dân và hỗ trợ người dân sớm ổn định cuộc sống sau khi bị thu hồi đất.

Trong bối cảnh những vấn đề xã hội phức tạp như cải tạo chung cư cũ tồn đọng nhiều năm, Nghị quyết cũng đưa ra cơ chế xử lý, cho phép thực hiện cưỡng chế thu hồi đất để thực hiện dự án cải tạo chung cư cũ trong trường hợp đạt được đồng thời tối thiểu 75% đồng thuận của người sử dụng đất và 75% diện tích đất cần thu hồi. Đây là một bước đi mang tính xã hội sâu sắc, tạo ra hành lang pháp lý đủ mạnh mẽ để bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản cho đại đa số người dân, đồng thời mở ra cơ hội tái thiết, chỉnh trang đô thị. Mức 75% được coi là sự cân bằng hợp lý giữa quyền lợi cá nhân và lợi ích cộng đồng, giúp Thủ đô vượt qua tình trạng “bế tắc tập thể” do sự bất đồng của một thiểu số kéo dài.

Một cơ chế mang tính đột phá khác là cơ chế “miễn trách nhiệm”, một dạng bảo hiểm pháp lý giúp cán bộ, công chức yên tâm thực thi nhiệm vụ trong bối cảnh vẫn phải tuân thủ nguyên tắc pháp luật và không vụ lợi. Cơ chế này xem xét loại trừ trách nhiệm đối với người đứng đầu cơ quan, người tham gia xây dựng và triển khai Nghị quyết nếu họ đã tuân thủ đầy đủ các quy trình, quy định liên quan và không vụ lợi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ nhưng vẫn xảy ra thiệt hại. Đây là giải pháp thiết thực để chống lại tâm lý trì trệ, “sợ trách nhiệm” ở một bộ phận cán bộ, công chức trong cơ quan hành chính công, nhất là khi phải vận dụng các cơ chế vượt trội so với luật hiện hành để giải quyết các vấn đề phức tạp. Cơ chế này không đồng nghĩa với miễn trừ trách nhiệm vô điều kiện, mà là tạo ra một môi trường pháp lý an toàn hơn cho người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, yếu tố quyết định để các cơ chế đặc thù được vận hành trôi chảy và hiệu quả.

Nhìn tổng thể, Nghị quyết thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho Hà Nội là một gói giải pháp pháp lý mạnh mẽ, dứt khoát và có tầm nhìn, được thiết kế để giải quyết những “căn bệnh mãn tính” của quá trình phát triển đô thị. Nếu được triển khai thành công, Nghị quyết này sẽ không chỉ giúp Hà Nội hoàn thành các mục tiêu chiến lược, mà còn là minh chứng cho quyết tâm chính trị của Việt Nam trong việc nâng tầm vai trò của thủ đô, hướng tới xây dựng Hà Nội trở thành một thủ đô thông minh, xanh, sạch và hiện đại, xứng đáng là trung tâm đầu não của cả nước.

Thách thức lớn nhất hiện nay là biến các cơ chế đặc thù này thành hiện thực. Hà Nội cần chuẩn bị một hệ thống nhân sự đủ năng lực, có tư duy đổi mới và năng lực quản trị hiện đại để vận hành các cơ chế này một cách hiệu quả nhất. Điều này đòi hỏi quy trình tuyển dụng, đào tạo, đánh giá và khen thưởng trong bộ máy hành chính phải được đổi mới căn bản. Đồng thời, hệ thống giám sát, đo lường và đánh giá hiệu quả cần được thiết lập một cách độc lập và minh bạch, nhằm bảo đảm Nghị quyết mang lại kết quả như kỳ vọng.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!