Loài gà lôi có bộ lông đẹp rực rỡ, đối mặt nguy cơ tuyệt chủng tại Việt Nam

Gà lôi tía - Loài gà lôi sở hữu bộ lông đẹp mắt

Gà lôi tía, còn được gọi là gà túi, có tên khoa học Tragopan temminckii, là một loài gà lôi thuộc họ chim Trĩ (Phasianidae), bộ Gà (Galliformes). Gà lôi tía được tìm thấy trong những khu rừng nhiệt đới, ở độ cao từ 2.100 đến 3.030m tại đông bắc Ấn Độ, miền nam Trung Quốc, cực bắc Myanmar và tây bắc Việt Nam.

Tại Việt Nam, hiện gà lôi tía chỉ được ghi nhận xuất hiện tại Vườn quốc gia Hoàng Liên (tỉnh Lào Cai).

Gà lôi tía trống trưởng thành nổi bật với bộ lông màu đỏ tía, pha lẫn các chấm đen, trắng. Mặt dưới cơ thể nâu sáng, lưng màu nâu đỏ với các đốm trắng hoặc xám. Đuôi nâu hung vàng nhạt có chấm và vạch đen, cánh có các hoa văn phức tạp với các mảng màu đen, trắng và nâu.

Phần da dưới mắt của gà lôi tía trống có màu xanh lam rực rỡ. Trong mùa sinh sản, con trống có thể phồng phần yếm cổ màu xanh lam và đỏ để tạo ra một màn trình diễn ấn tượng nhằm thu hút con cái.

Những cá thể gà lôi tía mái có màu lông kém rực rỡ hơn, chủ yếu màu nâu xám hoặc nâu nhạt, với các đốm và vạch tối để ngụy trang tốt hơn trong môi trường tự nhiên. Con mái không có yếm cổ như con đực.

Gà lôi tía trống trưởng thành nặng từ 1 đến 1,4kg, trong khi con mái trưởng thành nặng từ 0,6 đến 0,9kg.

Thức ăn và đặc điểm sinh sản của gà lôi tía

Gà lôi tía là loài ăn tạp, với chế độ ăn đa dạng bao gồm thực vật như các loại hạt, quả mọng, rễ cây, một số loại cỏ… và động vật như các loại côn trùng, động vật nhỏ như giun đất, ốc sên, một số loài bò sát nhỏ…

Gà lôi tía sống thành từng đàn nhỏ từ 3 đến 5 cá thể. Một điểm khác biệt của gà lôi tía so với các loài khác trong họ chim trĩ là làm tổ trên cây. Chúng kiếm ăn dưới mặt đất vào ban ngày và bay lên tổ vào ban đêm để ngủ, tránh kẻ thù.

Gà lôi tía đẻ trứng vào tháng 4, mỗi lứa đẻ từ 3 đến 5 quả trứng. Thời gian ấp trứng 28 ngày. Sau khi nở, gà lôi tía non sẽ sống với bố mẹ khoảng 2 tháng trước khi rời tổ.

Loài gà lôi đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng tại Việt Nam, được pháp luật bảo vệ nghiêm ngặt

Theo thông tin từ Sách Đỏ Việt Nam, môi trường sống của gà lôi tía bị suy thoái do tình trạng xâm lấn đất rừng, khai thác lâm sản và phát triển du lịch, khiến kích cỡ quần thể của loài gà lôi tía bị suy giảm nghiêm trọng. Loài gà lôi này cũng đối mặt với tình trạng bị săn bắt do sở hữu vẻ bề ngoài đẹp mắt.

Ước tính tại Việt Nam hiện chỉ còn khoảng chưa đến 250 cá thể gà lôi tía trưởng thành còn sống ngoài tự nhiên.

Gà lôi tía được đưa vào Sách đỏ Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1992. Hiện tại loài gà này được xếp phân hạng bảo tồn “Cực kỳ nguy cấp”, có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên.

Theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP được Chính phủ ban hành ngày 22/9/2021 và theo Thông tư 27/2025 được Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7 vừa qua, gà lôi tía nằm trong danh sách các loài động vật rừng thuộc nhóm IB.

Trong danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm của Việt Nam, nhóm IB bao gồm các loài động vật rừng có giá trị đặc biệt về kinh tế, khoa học, y tế, sinh thái, cảnh quan và môi trường, có số lượng còn lại rất ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Các loài này được ưu tiên bảo vệ và quản lý chặt chẽ.

Các loài động vật trong Nhóm IB được bảo vệ nghiêm ngặt, cấm hoàn toàn các hành vi khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại, bao gồm săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển, hoặc buôn bán; trừ trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học, hoặc các mục đích không thương mại.

Những ai vi phạm quy định về bảo vệ động vật thuộc nhóm IB có thể bị xử phạt tiền từ 500 triệu đến 2 tỷ đồng, xử phạt tù từ 1 đến 15 năm, tùy mức độ vi phạm.

Đáng chú ý, trong khi gà lôi tía có nguy cơ tuyệt chủng tại Việt Nam, quần thể loài gà lôi này tại các quốc gia khác trên thế giới hiện vẫn ở mức ổn định, do đó loài gà lôi này vẫn chưa bị đưa vào Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).