Kinh đô kháng chiến bị lãng quên
(Dân trí) - Theo dòng chảy của thời gian, những chứng tích của kinh đô gần 500 năm tuổi dần trở thành phế tích nếu không được tu bổ, bảo tồn, nâng tầm giá trị.
Ở thế kỷ XVI, vùng đất xã Thuận Minh và Thọ Lập, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa ngày nay là kinh đô kháng chiến mang tên Vạn Lại - Yên Trường. Gần 500 năm qua, kinh đô từng đóng vai trò quan trọng trong công cuộc trung hưng nhà Lê nhưng dường như đang bị quên lãng.
Với mong muốn tìm lại giá trị lịch sử ở kinh đô kháng chiến, phóng viên báo Dân trí cùng nhà nghiên cứu Hoàng Hùng, Phan Thanh mục sở thị, tìm hiểu các tư liệu, cũng như những chứng tích còn sót lại… qua loạt bài: Vạn Lại - Yên Trường, kinh đô thời loạn:
Kinh đô "ngủ quên"
Kinh đô kháng chiến bị lãng quên
Chỉ tay lên những giọt lệ của voi đá ở cửa nghinh môn tại hành điện Vạn Lại, ông Lữ Văn Trưởng, công chức Văn hóa - Xã hội xã Thuận Minh vẻ mặt lo lắng. Ông Trưởng chia sẻ, không biết vì lý do gì mà đến voi đá cũng biết "khóc"… phải chăng do sự lãng quên, chưa quan tâm xứng tầm của hậu thế?
Hiện vật có được sau khi khai quật khảo cổ ở kinh đô Vạn Lại -Yên Trường lần thứ nhất năm 2021 (Ảnh: Lữ Văn Trưởng).
Theo ông Trưởng, Di tích lịch sử văn hóa hành cung - Đền thờ nhà Lê (thế kỷ XVI), xã Xuân Châu, nay là xã Thuận Minh, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa được Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch) quyết định bảo vệ, tôn tạo và phát huy tác dụng tại Quyết định số 137/VHQĐ ngày 4/5/1995.
"Từ năm 1995 đến năm 2020, tại nơi được xác định là kinh đô của nhà Lê Trung Hưng chưa có một cuộc nghiên cứu, khảo cổ nào diễn ra. Mãi đến năm 2021 mới có cuộc khảo cổ nhỏ trên nền diện tích 294m2 ở kinh đô Vạn Lại - Yên Trường", ông Trưởng nói.
Dưới lớp đất đá là nền móng của hành điện Vạn Lại (Ảnh: Lữ Văn Trưởng).
Bà Mai Thị Mùi - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Thọ Xuân - cho biết, năm 2021, để phục vụ cho Hội thảo khoa học "Kinh đô Vạn Lại - Yên Trường trong lịch sử Vương triều Lê", Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) và các đơn vị có liên quan tiến hành công tác điều tra, thăm dò, khai quật di tích hành cung Vạn Lại - Yên Trường.
Cuộc khảo cổ đã diễn ra tại nhiều địa điểm khác nhau như: Hành cung, đàn tế Nam Giao, thành lũy, bến thuyền, kho tàng,... với tổng diện tích 294m2.
Kết quả khảo cổ bước đầu cho thấy đây chính là "kinh đô" thực sự của chính quyền Nam triều trong suốt gần nửa thế kỷ (từ năm 1546 đến đầu năm 1593).
Gạch được tìm thấy dưới nền móng của hành điện Vạn Lại trong đợt khai quật năm 2021 (Ảnh: Lữ Văn Trưởng).
"Vạn Lại - Yên Trường với đầy đủ cung thất, đền đài, nhưng trong bối cảnh liên tục phải chống đỡ với các cuộc tấn công của nhà Mạc, kinh đô trở thành một căn cứ phòng thủ rất lợi hại và cơ động. Từ kinh đô Vạn Lại - Yên Trường, Nam triều đã xây dựng Thanh Hóa trở thành một trung tâm phát triển lực lượng của cuộc chiến tranh", bà Mùi nói.
Ước mơ bảo tồn, phát huy giá trị di sản
Để bảo vệ, tránh bị xâm hại di tích của kinh đô Vạn Lại - Yên Trường, huyện Thọ Xuân quy hoạch tổng thể kinh đô Vạn Lại có diện tích khoảng 30ha.
Ông Trần Văn Lực - Bí thư Đảng ủy xã Thuận Minh - cho biết, UBND xã Thuận Minh kêu gọi xã hội hóa để bảo tồn nền móng của hành điện và các linh thú còn lại nhằm phục vụ cho việc khảo sát, nghiên cứu sau này.
Quyết định bảo vệ, tôn tạo và phát huy tác dụng của Di tích lịch sử từ năm 1995 (Ảnh: Lữ Văn Trưởng).
Ông Lê Minh Thuấn - Chủ tịch UBND xã Thọ Lập - cho biết, hành dinh Yên Trường thuộc thôn 2 và 3 của xã, phần lớn hành dinh xưa giờ là phần đất ở và các hộ dân canh tác nông nghiệp.
Theo ông Thuấn, tại hội thảo năm 2021, các nhà nghiên cứu đề nghị sớm hoàn thiện hồ sơ công nhận di tích quốc gia đặc biệt ngang tầm với Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, đền thờ Lê Hoàn và sẽ phát triển chuỗi du lịch trải nghiệm tâm linh Thành nhà Hồ - Lê Hoàn - Vạn Lại - Yên Trường - Lam Kinh.
Tháng 3 vừa qua, Huyện ủy Thọ Xuân có tờ trình số 77-TTr/HU về việc xin chủ trương lập quy hoạch bảo tồn, tu bổ, phục hồi di tích hành cung Vạn Lại - Yên Trường, huyện Thọ Xuân gắn với phát triển du lịch.
Theo Huyện ủy Thọ Xuân, căn cứ kết quả khai quật khảo cổ trên nền 294m2 năm 2021, bước đầu cho thấy di tích hành cung Vạn Lại - Yên Trường thuộc đối tượng được lập quy hoạch bảo tồn, tu bổ, phục hồi di tích theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Nghị định số 166/2018/NĐ-CP ngày 25/12/2018 của Chính phủ.
Ngày 8/5, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa có văn bản xin ý kiến về mục đích, quy mô, diện tích, kinh phí thực hiện nghiên cứu mở rộng khai quật di tích hành cung Vạn Lại - Yên Trường.
Một phiến đá ở vườn nhà ông Hoàng Đình Thành, thôn 2, Yên Trường được cho là từ thời Lê Trung Hưng còn sót lại (Ảnh: Hạnh Linh).
Văn bản nêu rõ: "Với không gian rộng lớn, trải dài trên địa bàn hai xã Thuận Minh và Thọ Lập, diện tích khai quật còn rất khiêm tốn, ở nhiều địa điểm khai quật mới chỉ mang tính chất thăm dò, các dấu vết kiến trúc vẫn còn tiếp diễn về nhiều hướng cho thấy rằng, còn nhiều công trình kiến trúc khác vẫn chưa được khám phá tại khu vực này.
Do đó nhiều vấn đề mấu chốt của quần thể Vạn Lại - Yên Trường như quy hoạch đô thị, cấu trúc hành điện, tính chất phân khu, niên đại vẫn chưa được khám phá và làm sáng tỏ… Đoàn hợp tác khai quật đề nghị UBND tỉnh Thanh Hóa, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, cùng các cơ quan quản lý địa phương tiếp tục quan tâm chỉ đạo công tác bảo vệ di tích, mở rộng thu thập tư liệu để xác định rõ hơn về quy mô, cấu trúc, kiến trúc, tính chất… di tích, lộ trình từ năm 2023 đến 2030".
Cỏ cây, rừng cao su bao bọc khu hành điện Vạn Lại (Ảnh: Hạnh Linh).
Đề xuất quy mô diện tích khai quật dự kiến 1.500m2 gồm khu vực hành cung Vạn Lại, xã Thuận Minh 800m2; khu vực đàn tế Nam Giao, xã Thuận Minh 200m2; khu vực thềm điện, xã Thọ Lập 300m2 - khu vực đoán định là Điện do nhà Trịnh lập; khu vực kho tàng xã Thọ Lập100m2; khu vực bến thuyền xã Thọ Lập 100m2. Thời gian thực hiện năm 2023-2024.
"Kinh đô Vạn Lại - Yên Trường, dù là kinh đô kháng chiến của nhà Lê nhưng giá trị lịch sử, văn hóa là vô cùng to lớn. Đã đến lúc các cấp, ngành tỉnh Thanh Hóa, trên cơ sở những sử liệu và chứng tích còn lại, nghiên cứu, khảo cổ và có kế hoạch tôn tạo, phát huy giá trị của di tích một cách xứng tầm", ông Hoàng Hùng, Chủ tịch Hội khoa học - lịch sử huyện Thọ Xuân nói.
