Vì sao Bỉ phản đối dùng tài sản Nga bị đóng băng cho Ukraine?

Liên minh châu Âu (EU) ngày 3/12 đã trình kế hoạch sử dụng hàng tỷ euro tài sản Nga bị phong tỏa nhằm đáp ứng nhu cầu chiến sự của Ukraine trong 2 năm tới. 

Theo tuyên bố của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, châu Âu dự kiến cung cấp 90 tỷ euro cho nhu cầu ngân sách của Ukraine trong giai đoạn 2026-2027 trong khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính nhu cầu ngân sách của Ukraine trong giai đoạn này khoảng 137 tỷ euro. Bà Ursula von der Leyen cho biết các đối tác quốc tế khác sẽ chi trả phần còn lại.

"Hôm nay, chúng tôi gửi một thông điệp rất mạnh mẽ tới người dân Ukraine. Chúng tôi sẽ sát cánh cùng họ trong chặng đường dài", bà von der Leyen phát biểu.

Châu Âu dự định dùng tài sản Nga đang bị phong tỏa làm tài sản đảm bảo cho “khoản vay bồi thường”, qua đó duy trì nguồn lực cho Ukraine tiếp tục cuộc chiến. Ukraine sẽ trả khoản vay này khi nhận được tiền bồi thường chiến tranh từ Nga. Ngoài ra, còn có nguồn hỗ trợ từ các khoản vay chung của EU.

Tuy nhiên, Bỉ đang phản đối việc này, lập luận rằng nó tiềm ẩn những rủi ro pháp lý và tài chính mà họ lo ngại có thể phải gánh chịu một mình. Dù Bỉ phản đối, phần lớn quan chức EU vẫn ưu tiên sử dụng tài sản Nga bị đóng băng.

Trong khi đó, Moscow đã chỉ trích kế hoạch cho vay bồi thường này là “hành vi trộm cắp”.

Kế hoạch gây tranh cãi của EU được đưa ra trong bối cảnh vòng đàm phán hòa bình mới nhất do Mỹ dẫn đầu giữa Nga và Ukraine cho thấy ít dấu hiệu tiến triển.

EU đang đề xuất tài trợ cho Ukraine như thế nào?

Kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng phát vào tháng 2/2022, châu Âu đã cam kết hơn 170 tỷ euro cho Ukraine, chủ yếu dưới hình thức hỗ trợ quân sự và nhân đạo.

EC đang cam kết cung cấp thêm tiền trong hai năm nữa dưới hình thức cho vay. Ngày 3/12, các chi tiết được mong đợi từ lâu về kế hoạch của EU xoay quanh "khoản vay bồi thường" được công bố. Theo đó, khoảng 90 tỷ euro tài sản bị đóng băng của Nga sẽ được sử dụng làm tài sản thế chấp cho khoản vay của Ukraine.

Theo thỏa thuận cho vay, việc hoàn trả cho các chủ nợ, kể cả chính phủ và tư nhân, sẽ được đảm bảo bằng phần lãi hiện tại và tương lai của các tài sản bị đóng băng. Ukraine sẽ trả nợ khi Nga bồi thường thiệt hại.

“Họ không tịch thu tài sản mà đang đóng băng chúng và chuyển thành tiền tệ", ông Gregoire Roos, Giám đốc Chương trình châu Âu, Nga và Á-Âu tại Viện Chatham House, nói với Al Jazeera. 

Chuyên gia này nói rằng “mặc dù tài sản đã bị đóng băng trong các cuộc xung đột trước đây… nhưng điều này có ý nghĩa quan trọng ở châu Âu do quy mô”. “Chưa có tiền lệ nào cho việc này”, ông nói thêm.

Bà Von der Leyen cho biết khoản tiền này sẽ cung cấp cho Ukraine thêm đòn bẩy trong các cuộc đàm phán hòa bình và xác nhận Washington đã được thông báo về kế hoạch này.

Nếu kế hoạch cho vay bồi thường không nhận được sự ủng hộ nhất trí của các quốc gia thành viên EU, bà Von der Leyen ám chỉ EU có thể quay trở lại với việc vay nợ trên thị trường. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi toàn bộ các nước EU phải nhất trí, một điều khó trong thời điểm này.

Hungary nhiều lần phủ quyết việc EU hỗ trợ Ukraine vì chính phủ của Thủ tướng Viktor Orban lập luận rằng việc vũ trang cho Kiev sẽ càng khiến chiến tranh kéo dài và làm tăng nợ chung của EU.

Lý do Bỉ phản đối

Bỉ lo ngại rằng Euroclear - trung tâm thanh toán tài chính có trụ sở tại Brussels, nơi nắm giữ phần lớn tài sản bị đóng băng của Nga - có thể vướng vào các vụ kiện tụng gây thiệt hại nếu Nga phản đối quyết định của EU. Và hành động này có thể sẽ gây tổn hại đến danh tiếng và mô hình kinh doanh của Euroclear.

Trên lý thuyết, Nga có thể phản đối quyết định đóng băng tài sản tại một tòa án ở Bỉ, nơi Euroclear đặt trụ sở.

Phát biểu tại trụ sở NATO ở Brussels hôm 3/12, Ngoại trưởng Bỉ Maxime Prevot cho biết: “Chúng tôi không tìm cách gây hấn với các đối tác hay Ukraine. Chúng tôi chỉ đơn giản là tìm cách tránh những hậu quả tai hại tiềm tàng cho một quốc gia thành viên được yêu cầu thể hiện sự đoàn kết mà không nhận lại sự đoàn kết tương tự".

Ngoại trưởng Prevot cho hay Bỉ không đánh giá cao phương án này bởi nó rủi ro và chưa từng được thực hiện trước đây. Ông bày tỏ mong muốn EU theo đuổi hình thức vay vốn thị trường thông thường để tài trợ cho khoản vay của Ukraine.

Các quan chức Bỉ ủng hộ mạnh mẽ quan điểm này của Ngoại trưởng Prevot, đặc biệt là sau khi kế hoạch hòa bình 28 điểm chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chấm dứt xung đột Ukraine được công bố, bao gồm cả kế hoạch sử dụng các tài sản bị đóng băng.

Để giải quyết những lo ngại của Bỉ,  kế hoạch chi tiết của EC có bao gồm biện pháp bảo vệ các nước thành viên EU khỏi đòn đáp trả có thể xảy ra, và thiết lập một cơ chế vay vốn ở cấp độ EU để làm nền tảng cho khoản vay cho Ukraine.

Tuy nhiên, ông Prevot nhấn mạnh rằng "chương trình cho vay bồi thường kéo theo những rủi ro kinh tế, tài chính và pháp lý nghiêm trọng", và lập luận rằng các biện pháp bảo vệ của EC chưa đủ mạnh, khiến Bỉ dễ bị tổn thương.

“Không thể chấp nhận được việc sử dụng tiền và để chúng tôi tự mình đối mặt với rủi ro”, ông nói.

Khoảng 290 tỷ euro tài sản quốc gia của Nga - chủ yếu dưới hình thức dự trữ ngoại hối được nắm giữ dưới dạng tiền mặt và trái phiếu - đã bị các cường quốc phương Tây đóng băng sau khi xung đột bùng nổ vào tháng 2/2022.

Một phần lớn số tài sản này nằm tại Bỉ, nơi có khoảng 194 tỷ euro được nắm giữ tính đến tháng 6 năm nay. Riêng Euroclear nắm khoảng 183 tỷ euro trong số các tài sản này. Một lượng tài sản nhỏ hơn nằm tại Mỹ, Anh và Nhật Bản.

Theo kế hoạch được nhóm G7 nhất trí vào năm 2024, Ukraine sẽ được tiếp cận các khoản vay và được bảo đảm bằng lãi thu được từ tài sản ở nước ngoài đang bị phong tỏa của Nga. Như vậy, phần tài sản gốc vẫn được giữ lại và Kiev có thể sử dụng dòng tiền sinh lời từ đó.

Thông báo hôm 3/12 của EC đẩy cơ chế này xa hơn một nấc, bằng cách thế chấp các khoản tiền bị đóng băng.