Thế hệ trẻ Việt Nam ngày càng có nhiều cơ hội tiếp cận với giáo dục hoàn thiện và môi trường toàn cầu hóa. Chính nhờ đó, năng lực cá nhân cũng như sự tự tin của giới trẻ ngày càng cao hơn, lại chịu ảnh hưởng bởi những luồng tư tưởng, phong trào đang lên, đặc biệt là phong trào Yolo.

Bàn về chủ đề này, PGS. TS Trần Thành Nam Chủ nhiệm Khoa Các khoa học Giáo dục (Đại học Giáo dục, ĐHQG Hà Nội) chia sẻ với phóng viên Dân trí:

Xin ông lý giải ý nghĩa của phong trào Yolo trong giới trẻ ngày nay? Và với hàm nghĩa gốc, phong trào này là tích cực hay tiêu cực với xã hội, liệu có nên nhân rộng?

- Yolo là viết tắt của cụm từ tiếng Anh "You Only Live Once", có nghĩa là "Bạn chỉ sống một lần". Yolo thể hiện tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám sáng tạo của thế hệ trẻ, khuyến khích các bạn trẻ hãy sống hết mình, hãy làm những gì mình thích bởi chúng ta chỉ sống một lần và không ai muốn bị bỏ lại phía sau bởi những tiếc nuối, những "giá như...", "nếu mà...".

Yolo xuất phát từ quan điểm rằng mỗi cá nhân chúng ta là những tài năng độc đáo khác biệt với mọi người khác trên hành tinh này. Khi chúng ta thả sức bộc lộ ý tưởng phẩm chất bên trong thì mỗi người đều sẽ trở thành ngôi sao mang lại ánh sáng cho một ai đó hoặc để lại những di sản thú vị cho cuộc đời ở một khía cạnh nào đó.

Sống trong một thế giới đầy biến động, phải đương đầu với những cuộc khủng hoảng về kinh tế, xã hội, chính trị hay thiên tai và các vấn đề an ninh phi truyền thống, nhiều người sống sót sau các sang chấn tâm lý bỗng phát hiện ra có một sự thay đổi và phát triển mạnh sau chấn thương. Những cá nhân trải qua sang chấn, sau khoảng thời gian bị sốc ban đầu, họ bắt đầu chiêm nghiệm và thay đổi sâu sắc cách sử dụng thời gian, cách hưởng thụ những thứ bình thường trong cuộc sống trước đây và nâng cao cảm nhận hạnh phúc nói chung.

Nhiều người hồi phục sau một tai nạn hoặc một căn bệnh thập tử nhất sinh bỗng cảm thấy như thể họ chưa bao giờ được sống trọn vẹn như thế. Họ điều chỉnh lại toàn bộ thói quen thường nhật để dành thời gian cho những gì thực sự có ý nghĩa với họ nhất. Họ như trở thành con người khác và hoàn toàn không còn lo lắng về những điều vốn hay căng thẳng trước đó. Và họ thực hành sống theo kiểu Yolo.

Với ý nghĩa tích cực như vậy, Yolo giống như một câu thần chú để tăng cường sự tự tin vào giá trị bản thân và kiên cường trước những bất định của cuộc sống. Nó phù hợp với tinh thần giáo dục hiện đại, tạo ra một thế hệ công dân toàn cầu, có cá tính bản sắc, có sự sáng tạo, biết theo đuổi đam mê và có tinh thần khởi nghiệp với đam mê của mình.

Lối sống chỉ nghĩ cho bản thân và hết mình trong giây phút hiện tại có phải là sản phẩm của xã hội hiện đại với tốc độ sống vội vã và đầy biến động không, thưa ông?

- Vâng, xã hội càng hiện đại, cuộc sống công việc càng bắt chúng ta chuyển động lặp lại như con lắc đơn. Từ năm này qua năm khác, ta chỉ xoay vần với ăn ngủ, làm việc kiếm tiền và thanh toán các hóa đơn. Chúng ta dường như sống theo quán tính, chẳng còn xác định được đam mê, niềm vui hay ý nghĩa về những việc mình đang làm hàng ngày. Và Yolo là một quan điểm triết học, một phong cách sống để đối chọi lại với xu hướng "robot hóa con người", giúp chúng ta tìm về bản chất cơ bản nhất của con người, định vị lại đam mê, tưới tắm làm giàu cho trái tim và tâm hồn nhiều hơn.

Rồi khi các nguồn lực trở nên khan hiếm hơn thì chúng ta có xu hướng đi tìm cái gì có ý nghĩa cho mình, thúc đẩy sự tích cực và cảm nhận hạnh phúc thay vì quan tâm đến những bon chen vật chất, những công việc hoặc mối quan hệ khiến chúng ta bất an và lo lắng. Như khi chúng ta già đi, sức lực yếu hơn, cuộc sống công việc càng khó khăn, gấp gáp, những nguồn lực ngày càng trở nên khan hiếm hơn thì chúng ta dường như ứng phó bằng cách chỉ tập trung vào những điều tích cực, làm những gì họ thích hơn là chú ý vào những điều tiêu cực. Và ta thực hành sống theo kiểu Yolo.

Giới trẻ ngày nay đang Yolo như thế nào? Ông có thể đưa ra các ví dụ thực tế về lối sống Yolo của giới trẻ mà ông đã tiếp xúc trong quá trình công tác và nghiên cứu?

- Mặc dù Yolo xuất phát từ những quan điểm tích cực về cuộc sống nhưng nếu vận dụng không đúng sẽ dẫn đến những hậu quả xấu. Yolo có thể khuyến khích bạn sống theo quy tắc và tiêu chuẩn của riêng mình không cần quan tâm đến bất kỳ ai khác. Yolo khuyến khích bạn hành động nhanh, hành động ngay, đừng lo về hậu quả sau này. Điều này đã dẫn đến sự thay đổi trong văn hóa ứng xử, thói quen tiêu dùng phung phí. Nó cũng khuyến khích cho một bộ phận giới trẻ buông thả bản thân, ném mình vào những hành vi rủi ro cao chỉ vì thỏa mãn cảm xúc hiện tại.

Cụ thể, Yolo khiến những người trẻ sống thực dụng hơn, không còn tính kiên nhẫn, cái gì cũng muốn "luôn và ngay". Họ tiêu pha quá mức vào những thứ làm nổi bật bản sắc cá nhân của họ dẫn đến bệnh hình thức. Họ bị kích thích bởi cảm giác khan hiếm giả tạo nên chỉ thích săn lùng hàng thương hiệu (được thiết kế độc bản, không dụng hàng) để chưng diện. Thậm chí sẵn sàng sử dụng hàng fake (giả), thuê đồ chỉ để chụp ảnh check-in.

Nhiều người trở nên nghiện mua sắm và mua sắm theo trào lưu, theo dư luận mạng xã hội, theo quảng cáo một chiều từ những người có ảnh hưởng để thỏa mãn những trải nghiệm tức thì chứ không phải xuất phát từ những thứ mình cần. Chính vì thế, nhiều bạn trẻ Yolo luôn trong tình trạng mất cân bằng tài chính. Họ làm ra được bao nhiêu tiêu hết. Họ còn vay trước để tiêu và đến những giai đoạn khủng hoảng xã hội như Covid-19 thì không còn gì để sống nữa.

Lối sống Yolo cũng khiến giới trẻ trở nên buông thả và vô trách nhiệm. Các bạn trẻ sử dụng câu thần chú "bạn chỉ sống một lần" để bao biện cho những hành vi phá vỡ chuẩn mực. Nam thanh niên Yolo sẵn sàng uống rượu say, sử dụng ma túy rồi đua xe gây ra những vụ tai nạn nghiêm trọng; những cô gái Yolo có thể sẵn sàng cởi hết khi hưng phấn sau một trận bóng đá và buông thả trong các mối quan hệ tình một đêm...

Có thể nói Yolo đang vắt kiệt sức sống của tuổi trẻ vào những thứ vô bổ, nguy hiểm, rủi ro cao. Yolo khiến cho giới trẻ bán rẻ tương lai. Yolo khiến cho những người trẻ chưa giàu đã già.

Phong cách sống và hành vi của các bậc phụ huynh có liên quan gì đến lối sống Yolo của giới trẻ không, thưa ông?

- Chúng ta thấy trong khoảng hơn chục năm trở lại đây, xã hội chúng ta có một tầng lớp trung lưu mới, họ giàu sổi và sống hưởng thụ. Họ trở nên cưng chiều con quá mức. Họ sẵn sàng tạo mọi điều kiện cho con hưởng thụ sớm khiến nhiều đứa trẻ cũng sống Yolo theo khuôn mẫu hành vi của cha mẹ.

Việc bao bọc quá mức, thỏa mãn mọi nhu cầu vật chất khiến trẻ không yêu lao động, phân biệt giàu nghèo, không tôn trọng một số nghề lao động chân tay. Nó dần khiến hành vi sống hưởng thụ leo thang.

Điều này cũng giống như một đứa trẻ lúc bé chỉ ăn vạ để đòi mẹ mua cho bộ đồ chơi Lego vài trăm đến một triệu thì khi lớn lên sẽ ăn vạ để đòi hỏi những thứ khác to lớn hơn như các chuyến du lịch, đồ hiệu hay xe sang.

Trong quá trình làm việc, tôi đã gặp và tư vấn cho trường hợp nam sinh THPT, cháu nó khoe là "cháu nhịn ăn một tuần mới mua được cái áo khoác này đấy". Tôi hỏi lại: Cháu nhịn ăn sáng, tiết kiệm một tuần để mua áo này sao? Chú nghĩ là cái áo này cần tiết kiệm nhiều hơn thế.

Học sinh này trả lời: "Không. Cháu nhịn ăn sáng một tuần, để gây áp lực cho mẹ cháu và mẹ cháu phải mua cho cháu cái áo này - hiệu Gucci, giá 60 triệu chú ạ".

Cha mẹ đã tập nhiễm cho con cái lối sống Yolo theo cách như thế bằng việc chiều theo mọi mong muốn của chúng, không yêu cầu chúng tham gia bất cứ công việc giúp đỡ nào. Thật đáng buồn vì không ít bạn trẻ hiện nay đang biến tướng Yolo thành vô tổ chức, vô trách nhiệm, ngoài vòng pháp luật.

Vậy làm thế nào để tận dụng được những điểm mạnh của Yolo, thu hút được những người trẻ đậm cá tính với cái tôi mạnh mẽ, qua đó nâng cao tinh thần đoàn kết và huy động sức mạnh tổng lực của thanh niên?

- Gia đình cần sớm giáo dục cho con về tư duy tài chính. Giáo dục con phân biệt cái con muốn và cái con cần. Hãy để con có "quyền được khổ". Có nghĩa là được tự mình tham gia các công việc phục vụ bản thân, giúp việc gia đình và các hoạt động tình nguyện vì cộng đồng. Hãy tạo ra nhiều cơ hội hoạt động để con có thể sớm trải nghiệm quy trình Kiếm tiền - Tiết kiệm - Tiêu tiền - Thiện nguyện.

Các bạn trẻ hãy tự tạo ra triết lý sống cho bản thân mình. Hãy hiểu sống Yolo theo hướng là cách truyền cảm hứng để ta có thể tận dụng tối đa cuộc sống của mình, giúp ta nắm giữ được hạnh phúc nhẹ nhàng trong mỗi công việc hàng ngày, giúp ta hiểu được những giá trị tinh tế trong từng khoảng khắc trôi qua.

Sống Yolo không chỉ là việc chúng ta tận hưởng mọi đặc quyền cho riêng mình theo cách của mình. Chúng ta có thể sống Yolo theo cách cải thiện cuộc sống của người khác hay góp phần làm cho thế giới tốt đẹp hơn. Chúng ta có thể thực hành Sống xanh, Sống tối giản hay đấu tranh cho các mục tiêu phát triển bền vững như một khía cạnh khác của Yolo.

Các bạn trẻ cần hiểu rằng "bạn chỉ sống có một lần", nhưng bạn phải sống "đúng" thì sống một lần mới có ý nghĩa.

Hoặc bạn có thể thay thế triết lý Yolo "bạn chỉ sống một lần" sang Yodo "bạn chết có một lần" (you only die one). Với quan điểm "bạn sống mỗi ngày và chết có một lần", chúng ta sẽ cố gắng sống hạnh phúc hôm nay nhưng cũng sẽ sống đúng, sống trách nhiệm, sống kế hoạch để sống tốt những ngày mai nữa.

Xin cảm ơn ông đã chia sẻ. Chúc ông sức khỏe và thành công!

Thực hiện: Mai Châm

Thiết kế: Khương Hiền