"Mệt mỏi có thể giết người, hãy xây trạm dừng nghỉ"

Tôi biết mình sắp thiếp đi vì quá buồn ngủ. Hai mí mắt trĩu nặng. Tôi dùng tay véo mạnh nhiều lần vào đùi non, rồi vả vào má vài cái thật đau. Với tay lấy chai nước suối, tôi uống một ngụm nước thật lớn, đổ một ít nước lên đầu, rồi chuyển xe vào làn trong cùng. Ráng chạy thêm khoảng 10 phút, tôi rẽ vào trạm nghỉ cao tốc, đậu xe vào đúng chỗ, ngả ghế xe, rồi thiếp đi.

Khi tỉnh giấc tôi đi vệ sinh, rửa mặt, xếp hàng mua một cái Burger, rồi mua một ly cà phê. Trước khi quay lại cao tốc, tôi đổ xăng cho đầy bình xăng, đủ cho quãng đường về nhà còn gần 500 km.

Trạm nghỉ cao tốc đầu tiên ở Vương quốc Anh (UK) được xây dựng vào năm 1959. Số liệu thống kê cho thấy cứ 100km cao tốc (motorway) ở UK có 2,8 trạm nghỉ . Theo luật UK hiện nay, các trạm nghỉ trên các hệ thống đường chiến lược, bao gồm Motorway và đường loại A do trung ương quản lý , phải được bố trí cách nhau dưới 30 phút lái xe, hay dưới 45 km (28 miles).

Xen kẽ các trạm nghỉ, trên các cao tốc ở UK, bề rộng đường được mở rộng thêm để bố trí một "làn nghỉ" (parking lane) với chiều dài vài trăm mét. Các làn nghỉ này dành cho mọi loại xe, nhưng thường được sử dụng nhiều bởi các xe tải nặng và container, gọi chung là HGVs (Heavy Good Vehicles). Luật UK quy định, cứ 22,5km (14 dặm) hay 20 phút lái xe phải có bố trí chỗ đậu xe cho các xe HGV.

Mệt mỏi và buồn ngủ là một trong những rủi ro lớn nhất khi tham gia giao thông. Đây cũng là một trong các nguyên nhân chính và phổ biến dẫn đến các tai nạn giao thông nghiêm trọng, đặc biệt cho các tài xế xe tải nặng đường dài. 

Trạm nghỉ đã đóng góp đáng kể vào việc giảm tỷ lệ tai nạn giao thông ở UK (cũng như các nơi trên thế giới). Năm 2023, UK là một trong những nước có số người chết vì tai nạn giao thông thấp nhất thế giới, 2.41 người chết/100.000 dân. Một thống kê các tai nạn giao thông liên quan đến mỏi mệt và buồn ngủ trên cao tốc ở UK đã chỉ ra rằng trong bán kính 8km trước và sau trạm nghỉ số tai nạn liên quan đến mỏi mệt giảm đi 22%.

Vì vậy, từ những năm 1990, trên đường cao tốc ở UK, người lái xe đã được khuyến khích nghỉ ngơi khi cảm thấy mệt mỏi. Các bảng cảnh báo với dòng chữ  "mệt mỏi có thể giết người, hãy tạm nghỉ" (tireness can kill, take a break) được gắn phía trước các trạm nghỉ dọc cao tốc khoảng 5 phút lái xe.

Theo quy định, trạm nghỉ cao tốc phải cung cấp đầy đủ dịch vụ thiết yếu như bãi đậu xe (cho xe hơi, xe tải nặng, và xe chở khách đường dài), nhà vệ sinh (kể cả nhà vệ sinh cho người tàn tật và phòng thay tã em bé), trạm xăng, trạm sạc xe điện, cafe/nước uống, thức ăn nóng, sơ cứu (first aid), và đường dẫn lên xuống cho xe lăn người tàn tật… Cần nói thêm, từ năm 2013, luật UK quy định, cung cấp thức ăn nóng 24/24 là một yêu cầu bắt buộc tại các trạm nghỉ.

Ngoài ra, các trạm nghỉ còn cung cấp dịch vụ phổ biến khác như máy rút tiền, siêu thị nhỏ (convenient store, mini supermarket), phòng tắm (shower), WIFI, chỗ chơi cho trẻ em, nơi cắm trại, nơi cho phép dẫn chó đi dạo (khá nhiều người ở Uk lái xe mang chó theo, kể cả khi đi picnic, du lịch), rửa và duy tu xe.

Một số trạm nghỉ còn cung cấp dịch vụ lữ hành như phòng nghỉ qua đêm, nhà hàng, và thông tin du lịch. Một số đại diện của công ty bảo hiểm cũng thường trực ở các trạm nghỉ để cung cấp dịch vụ cứu trợ dọc đường cao tốc (roadside assistance) cho xe khi bị sự cố.

Đa số trạm nghỉ ở UK được xây dựng trên đất tư nhân và do tư nhân quản lý. Một số ít trạm nghỉ được quản lý bởi nhà nước. Cơ quan Quản lý Giao Thông có trách nhiệm thiết kế và cho phép bố trí đường dẫn (tách làn) vào trạm nghỉ và đường "nhập làn" cho các xe từ trạm nghỉ trở lại cao tốc một cách an toàn, và tiện lợi.

Xây dựng trạm nghỉ đòi hỏi vốn đầu tư cao, đặc biệt cần diện tích đất lớn đủ chỗ đậu xe cho vài trăm xe, kể cả xe tải nặng và chi phí xây dựng/lắp đặt tất cả các tiện ích khác.

Các trạm nghỉ cần được thiết kế đẹp, tiêu chuẩn cao, hài hòa với cảnh quan. Việc xây dựng trạm nghỉ cần thỏa mãn các quy định về môi trường, tiêu chuẩn xây dựng, phòng cháy, chữa cháy, và thoát hiểm (đặc biệt do có cây xăng). Ngoài ra các trạm nghỉ cao tốc cần tuân thủ tiêu chuẩn và quy định về vệ sinh, an toàn và sức khỏe (HSE), rác thải và phân loại rác, quảng cáo và tiếp thị, các tiêu chuẩn quản lý chất lượng, camera giám sát và đảm bảo an ninh.

Đơn cử như Trạm Nghỉ Gloucester được đánh giá là 1 trong những trạm nghỉ tốt nhất UK với kiến trúc ấn tượng, thanh lịch, thân thiện môi trường, hài hòa cảnh quan, có cả siêu thị bán nông sản địa phương, nhà hàng sang trọng, cũng như cung cấp cả dịch vụ cắm trại.

Các trạm nghỉ dọc cao tốc là một mô hình kinh doanh tốt. Với lưu lượng xe trên cao tốc lên đến 50.000 xe/ngày hoặc hơn, các trạm nghỉ thường đông khách. Đặc biệt khi tắc đường, các tài xế thường cho xe vào trạm nghỉ.  Đơn cử là trạm nghỉ Corley trên cao tốc M6 (UK) mỗi năm có 2 triệu lượt xe ghé qua, và là trạm nghỉ có lực lượng cảnh sát túc trực thường xuyên.

Hiện nay, việc đậu xe tại trạm nghỉ ở UK thường là miễn phí cho 2 giờ đầu, sau đó là £15 bảng (khoảng 470.000)/xe. Giá đổ xăng, và giá bán thức ăn, nước uống tại các trạm nghỉ cũng cao hơn các cây xăng thông thường. Nhưng nhìn chung các khách hàng vui vẻ trả thêm các khoản phí này khi ghé qua trạm nghỉ.

Các trạm nghỉ còn có thêm doanh số nhờ bán lẻ, cho thuê bảng quảng cáo, cho thuê phòng, các dịch vụ duy tu xe, rửa xe, cho thuê mặt bằng... Các chuỗi thức ăn lớn như KFC, Mcdonald, Burger king, Greggs v.v. thường có mặt tại các trạm nghỉ. Tương tự là các chuỗi cửa hàng cafe như Costa hay Starbuck, và các chuỗi siêu thị như Waitrose hay M&S.  

Theo tôi, các trạm nghỉ tốt mang đến tác động tích cực về du lịch và ngược lại. Với kinh nghiệm di chuyển đường dài nhiều, tôi quan sát thấy các trạm nghỉ là một điểm dừng bắt buộc của các tour du lịch để giúp du khách nghỉ ngơi, đi vệ sinh, thưởng thức các đặc sản địa phương. Vì vậy, các trạm nghỉ còn làm tăng hình ảnh của địa phương với các khách du lịch trong và ngoài nước. Và cũng vì thế, các nhà vệ sinh ở Việt Nam phải được bố trí đủ nhân viên giữ gìn sạch sẽ 24/24.

Hơn nữa, các trạm nghỉ còn có thể thúc đẩy kinh tế địa phương ví dụ như giúp tiêu thụ đặc sản nông nghiệp địa phương, các hàng thủ công mỹ nghệ cổ truyền, món ăn và thức uống tiêu biểu và truyền thống, sản phẩm lưu niệm, và kết hợp quảng bá du lịch.

Việt Nam dự kiến đến năm 2050 sẽ có 9.000km đường cao tốc. Theo tiêu chuẩn thì 50 km phải có 1 trạm nghỉ, như vậy tổng số trạm nghỉ trên toàn quốc có thể lên đến 450 (cả hai bên đường). Đây là con số rất lớn. Vì vậy, các trạm nghỉ cần được quy hoạch từ sớm, cùng lúc với quy hoạch và xây dựng đường. Việc này sẽ làm giúp dự trù quỹ đất, dự trù kinh phí, kêu gọi đầu tư, giảm chi phí và thời gian xây dựng, cũng như góp phần giảm số tai nạn giao thông ngay từ khi đưa các đường cao tốc vào sử dụng.

Ngoài việc học tập mô hình nước ngoài trong việc xây dựng trạm nghỉ cao tốc, Việt Nam rất cần xây dựng và cập nhật thường xuyên luật, quy định, và hướng dẫn áp dụng về trạm nghỉ cao tốc.

Hy vọng là với cách làm đúng, đặc biệt là trong việc xây dựng các trạm nghỉ đầu tiên, chúng ta sẽ có được khuôn mẫu tốt. Rồi dần dà chúng ta tích lũy kinh nghiệm, tiến đến có được một hệ thống các trạm nghỉ hiện đại, rộng khắp, đáp ứng được nhu cầu của nhân dân, và đóng góp vào các mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.

Cuối cùng xin trở lại với khẩu hiệu "tireness can kill, take a break" trên cao tốc ở UK, chúng ta cũng có thể nói với nhau rằng  "Mệt mỏi có thể giết người, hãy xây trạm dừng nghỉ".

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!