AI: Sợ hãi hay nắm bắt cơ hội?

Với tư cách là người truyền bá sứ mệnh "ứng dụng Blockchain và Trí tuệ nhân tạo cho một triệu người Việt Nam" của Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), tôi đã có cơ hội tiếp xúc với gần 10.000 sinh viên từ gần 30 trường đại học trên khắp cả nước. Không chỉ vậy, tôi cũng lắng nghe những trăn trở của các lãnh đạo doanh nghiệp về tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) trước mắt và lâu dài. Tôi nhận thấy một điểm chung: AI không chỉ tạo ra sự phấn khích mà còn khơi dậy những nỗi sợ hãi sâu sắc. Người ta lo rằng AI sẽ thay thế công việc, làm giảm giá trị lao động của con người, thậm chí có thể vượt ngoài tầm kiểm soát.

William Gibson từng nói: "The future is already here, it's just not very evenly distributed" ("Tương lai đã ở đây, chỉ là nó không được phân phối đồng đều"). Điều này đúng với AI. Những thay đổi mà AI mang lại đã hiện diện xung quanh chúng ta, nhưng mức độ ảnh hưởng khác nhau tùy vào từng lĩnh vực, từng người. Điều quan trọng không phải là AI có tồn tại hay không, mà là chúng ta sẽ phản ứng với nó như thế nào. Tôi tin rằng thay vì sợ hãi, chúng ta cần một thái độ chủ động: hiểu, học hỏi và thích nghi với AI như một phần không thể thiếu của tương lai.

AI sẽ thay thế tôi ngay khi tôi vừa tốt nghiệp không?

Tôi không nghĩ AI sẽ ngay lập tức thay thế mọi người, nhưng rõ ràng nó đang làm thay đổi cách chúng ta làm việc. Nếu bạn tốt nghiệp với một bộ kỹ năng chỉ phục vụ các công việc lặp lại, chẳng hạn như nhập dữ liệu, phân tích số liệu đơn giản hoặc viết báo cáo theo khuôn mẫu, bạn sẽ sớm nhận ra rằng AI có thể thực hiện những nhiệm vụ đó nhanh hơn và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, nếu bạn biết cách tận dụng AI như một công cụ hỗ trợ, bạn có thể nâng cao năng suất làm việc và tập trung vào những nhiệm vụ đòi hỏi tư duy sáng tạo và phân tích sâu sắc hơn. AI có thể làm những việc đó nhanh hơn bạn rất nhiều. Nhưng nếu bạn biết sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, nó có thể giúp bạn tăng năng suất và tập trung vào những nhiệm vụ có giá trị cao hơn.

Chẳng hạn, tôi từng gặp những sinh viên sử dụng AI để nghiên cứu tài liệu, tự động hóa các tác vụ nhàm chán và cải thiện khả năng viết lách. Những người biết cách kết hợp AI với tư duy phản biện và kỹ năng sáng tạo không chỉ không lo thất nghiệp mà còn có lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ hơn. Vậy câu hỏi không phải là AI có thay thế bạn hay không, mà là bạn có đang chuẩn bị để làm việc với AI hay chưa.

Tôi nên học ngành gì để không bị AI thay thế?

Không có ngành nào hoàn toàn miễn nhiễm với AI, nhưng có những kỹ năng giúp bạn đứng vững trước làn sóng thay đổi này, bao gồm tư duy phản biện, sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng thích nghi và kỹ năng giao tiếp. Những kỹ năng này giúp bạn không chỉ làm việc cùng AI mà còn khai thác tối đa sức mạnh của nó để nâng cao hiệu suất và sáng tạo giá trị mới. Tôi thấy rằng những ngành dựa vào quy trình lặp lại, có thể được tự động hóa dễ dàng, sẽ chịu ảnh hưởng nhiều nhất. Ngược lại, những ngành đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy chiến lược và tương tác con người vẫn rất cần thiết.

Ví dụ, ngành y tế không bị AI thay thế, nhưng bác sĩ có thể dùng AI để hỗ trợ chẩn đoán và đưa ra quyết định nhanh hơn. Ngành luật vẫn cần con người, nhưng AI có thể giúp phân tích hàng nghìn trang tài liệu trong vài giây. Những ngành như thiết kế, giáo dục, khoa học dữ liệu hay kinh doanh vẫn có nhu cầu cao, nhưng cách chúng ta làm việc sẽ thay đổi. Thay vì tìm ngành "an toàn", hãy trang bị cho mình tư duy linh hoạt để thích ứng với bất kỳ thay đổi nào.

Nếu AI làm tốt công việc của tôi hơn tôi, tôi nên làm gì?

Tôi nghĩ điều quan trọng nhất là chấp nhận thực tế rằng AI có thể giỏi hơn con người trong một số lĩnh vực nhất định, đặc biệt là những công việc có thể được mã hóa thành thuật toán. Nhưng điều đó không có nghĩa là con người trở nên vô dụng. AI có thể xử lý dữ liệu nhanh, nhưng nó không thể hiểu con người theo cách mà con người hiểu nhau. Nó không có trực giác, cảm xúc hay khả năng sáng tạo thực sự.

Bạn hãy học cách tận dụng AI thay vì cạnh tranh với nó. Nếu AI có thể hoàn thành 80% công việc trong vài phút, bạn có thể tập trung vào 20% còn lại, phần đòi hỏi tư duy chiến lược, cảm xúc và sự sáng tạo. Những người biết cách sử dụng AI như một trợ lý thông minh sẽ có lợi thế hơn rất nhiều so với những người phớt lờ nó.

Tôi có nên học cách dùng AI hay tập trung phát triển kỹ năng con người?

Tôi cho rằng đây không phải là lựa chọn "hoặc cái này hoặc cái kia", mà là một sự kết hợp. Những người chỉ biết dùng AI mà không có kỹ năng tư duy sẽ dễ bị lệ thuộc. Ngược lại, những người chỉ phát triển kỹ năng con người mà bỏ qua AI sẽ sớm bị bỏ lại phía sau.

Ví dụ, một nhà báo không bị AI thay thế nếu biết dùng nó để tìm kiếm thông tin nhanh hơn và phát hiện xu hướng. Một nhà thiết kế không mất việc nếu biết dùng AI để thử nghiệm các ý tưởng sáng tạo nhanh hơn. Tôi thấy rằng những người thành công trong thời đại AI không phải là những người giỏi nhất về công nghệ, mà là những người biết cách kết hợp công nghệ với năng lực con người.

Tôi đã làm việc 20 năm mà chưa từng động đến AI. Giờ có quá muộn để học không?

Không bao giờ là quá muộn để học, nhưng nếu chậm trễ, bạn có thể mất đi lợi thế cạnh tranh. Tôi đã gặp nhiều lãnh đạo doanh nghiệp từng nghĩ rằng AI chỉ dành cho giới công nghệ. Nhưng khi họ thấy nhân viên trẻ tận dụng AI để làm việc hiệu quả hơn, họ nhận ra rằng mình cũng cần phải thay đổi.

Bạn không cần trở thành chuyên gia AI, nhưng bạn cần hiểu những nguyên tắc cơ bản. Biết cách sử dụng ChatGPT để tìm kiếm thông tin hiệu quả, biết cách phân tích dữ liệu từ AI tạo ra, biết cách ứng dụng AI vào công việc của mình. Đây không còn là lựa chọn, mà là điều kiện để tồn tại trong thị trường lao động hiện đại.

AI có thể giúp tôi nâng cao năng suất và phát triển sự nghiệp không?

Chắc chắn là có. Nhưng chỉ khi bạn biết cách tận dụng nó đúng cách. Những người thành công không phải là những người giỏi nhất, mà là những người biết cách kết hợp AI với kỹ năng con người.

Tôi đã thấy nhiều doanh nhân dùng AI để phân tích thị trường nhanh hơn, nhiều nhà thiết kế sử dụng AI để thử nghiệm ý tưởng sáng tạo, nhiều bác sĩ dùng AI để hỗ trợ chẩn đoán nhanh hơn. AI không phải là mối đe dọa mà là một công cụ giúp con người tiến xa hơn, nếu chúng ta biết cách sử dụng.

Tương lai không bao giờ là điều có thể dự đoán chính xác. Nhưng có một điều chắc chắn: những ai biết thích nghi sẽ luôn có cơ hội. AI không phải là thứ để sợ hãi, mà là một công cụ cần được khai thác. Tôi tin rằng cách tiếp cận tốt nhất không phải là chống lại AI, mà là học cách hợp tác với nó. Bạn chọn con đường nào?

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!