Vành đai 1 Hà Nội sẽ “sạch bóng” ống hút nhựa, hộp xốp?

Thực hiện Chỉ thị 20 của Thủ tướng, Hà Nội đang triển khai thí điểm cấm sử dụng đồ nhựa dùng một lần như cốc, ống hút, hộp xốp, khay, bao bì nhựa... đựng thức ăn, nước uống tại các nhà hàng, khách sạn, cửa hàng đồ uống, quán ăn trong khu vực Vành đai 1, bắt đầu từ quý IV năm 2025.

Các động thái nêu trên đã phản ánh quyết tâm của người đứng đầu Chính phủ và lãnh đạo thành phố Hà Nội trong việc giảm thiểu ô nhiễm do rác thải nhựa gây ra.

Rác thải nhựa là một vấn nạn toàn cầu. Các loại nhựa dùng một lần, thường bị thải bỏ ngay sau khi sử dụng, có thể tồn tại hàng trăm năm trong môi trường nếu không được xử lý. Dưới đại dương, chúng đặc biệt nguy hại cho sinh vật biển khi bị nhầm lẫn với thức ăn, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn đường ruột và chết đói.

Một trong những mối đe dọa thầm lặng nhưng nguy hiểm nhất là vi nhựa, những hạt có kích thước siêu nhỏ từ milimet tới micromet. Chúng có khả năng xâm nhập vào mạch máu và các cơ quan nội tạng của con người qua đường ăn uống, tiềm ẩn nguy cơ gây ra nhiều bệnh hiểm nghèo, đặc biệt là bệnh tim mạch.

Trong số các sản phẩm nhựa, hộp xốp (EPS hoặc XPS) đựng thức ăn là một trong những sản phẩm cần phải loại bỏ sớm nhất. Loại vật liệu này chứa styrene, một hợp chất rất độc hại. Khi đựng thức ăn nóng trên 70°C, styrene có thể ngấm vào thực phẩm, gây ra nhiều rủi ro cho sức khỏe. Ngay cả khi không sử dụng, các chất độc trong hộp xốp vẫn có thể phát tán ra không khí. Hơn nữa, hộp xốp gần như không được tái chế vì chi phí đắt đỏ, dễ vỡ và rất khó thu gom khi bị phát tán ra môi trường.

Ngoài ra, nhiều sản phẩm nhựa dùng một lần không thiết yếu như ống hút, que khuấy, hay thậm chí là thìa, dĩa nhựa, lại đang bị lạm dụng ở các hàng quán. Đáng chú ý, một số sản phẩm được quảng cáo là "xanh" nhưng thực chất lại không thân thiện với môi trường. Ví dụ, nhiều loại túi nilon "tự phân hủy" thực chất chỉ rã ra thành các mảnh vi nhựa thay vì phân hủy sinh học hoàn toàn. Vì vậy, việc kiểm soát sản xuất và tiêu dùng sản phẩm nhựa thông qua các công cụ chính sách và biện pháp hành chính là vô cùng cần thiết.

Đâu là giải pháp cho bài toán rác thải nhựa?

Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã khiến đồ nhựa một lần trở nên tiện lợi cho cả người bán, người mua và người vận chuyển. Chúng có thể được sản xuất hàng loạt với giá thành cực rẻ so với các vật liệu khác, dẫn đến tình trạng lạm dụng và dần ăn sâu vào thói quen tiêu dùng, khiến việc thay đổi trở nên khó khăn. Đồng thời, các hàng quán thường không muốn làm phật ý khách hàng nên luôn có sẵn bao bì nhựa để phục vụ.

Việc cấm đồ nhựa dùng một lần chắc chắn sẽ có những tác động nhất định đến hoạt động kinh doanh và đời sống người dân. Tuy nhiên, vì chi phí xử lý rác thải cùng những tác hại khổng lồ về kinh tế - xã hội và sức khỏe, nếu xét trên cán cân chi phí – lợi ích một cách toàn diện, việc cấm là hoàn toàn hợp lý và mang lại lợi ích chung.

Để chính sách đi vào cuộc sống, cần có những giải pháp đồng bộ:

Giải pháp tài chính: Đánh thuế cao để tăng giá sản phẩm là một trong những giải pháp hiệu quả nhất. Khi giá tăng đến một mức độ nhất định, người tiêu dùng sẽ phải cân nhắc trước khi sử dụng. Thuế cao với sản phẩm nhựa dùng một lần cũng giúp tăng sức cạnh tranh cho các sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường.

Giải pháp hành chính: Bên cạnh thuế, cần áp dụng các biện pháp cấm triệt để và đưa ra chế tài xử phạt nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm.

Giải pháp thay thế: Để không làm gián đoạn chuỗi sản xuất và tiêu dùng đã vận hành lâu nay, cần có chính sách hỗ trợ, khuyến khích sản xuất các sản phẩm xanh thay thế sản phẩm nhựa dùng một lần. Một số lựa chọn khả thi như: hộp giấy có lớp tráng bảo vệ phân hủy sinh học, hay hộp bằng bã mía vừa tận dụng phế phẩm nông nghiệp, vừa bền chắc và có giá thành hợp lý. Nhiều vật liệu tự nhiên khác cũng có thể được nghiên cứu và đưa vào thương mại hóa.

Để đảm bảo các chính sách môi trường khả thi về lâu dài, cần một lộ trình thực thi rõ ràng:

Thứ nhất, phải phân định rạch ròi trách nhiệm giữa các cơ quan quản lý, đồng thời quy trách nhiệm cụ thể cho cán bộ phụ trách khi chính sách không được thực thi hiệu quả.

Thứ hai, phải xây dựng hệ thống giám sát và báo cáo thường xuyên (ít nhất 6 tháng một lần) về tiến độ thực hiện, nêu rõ những thành quả, hạn chế và đề ra phương cách khắc phục.

Thứ ba, phải tăng cường dân chủ ở cơ sở, tạo điều kiện để người dân tham gia giám sát và xử lý ngay các vi phạm khi được báo cáo.

Thứ tư, phải tổ chức tuyên truyền sâu rộng qua các phương tiện thông tin đại chúng và phát tờ rơi đến tất cả cửa hàng trong khu vực áp dụng chính sách.

Chính sách chỉ có thể thành công khi nhận thức của cộng đồng được nâng cao và trách nhiệm của cán bộ phụ trách được xác định rõ ràng. Các bài học kinh nghiệm từ việc thí điểm tại khu vực vành đai 1 cần được tổng kết, đánh giá kỹ lưỡng trước khi mở rộng ra toàn thành phố. Thành công của chính sách này không chỉ góp phần làm sạch môi trường thủ đô, mà còn là bài học kinh nghiệm quý giá, tạo tiền đề cho một Việt Nam bền vững và nói không với rác thải nhựa.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!