Những vấn đề pháp lý từ vụ vỡ hồ chứa nước tại Lâm Đồng

Như Dân trí thông tin, tối 1/11, hồ chứa nước của Công ty TNHH Trang trại Việt Phong Phú nằm trên núi Tân Lai, xã Tuy Phong (Lâm Đồng), ở độ cao gần 400m so với mực nước biển bất ngờ bị vỡ. Nước cuồn cuộn đổ xuống khu dân cư khiến một nữ sinh 13 tuổi tử vong, ảnh hưởng đến 109 hộ dân, gây thiệt hại nghiêm trọng về đất đai, cây trồng, vật nuôi cũng như các tuyến kênh mương, đường điện và công trình hạ tầng. 

Ông Trần Quang Tính (Giám đốc Công ty Việt Phong Phú) cho biết trang trại có khoảng 5 hồ chứa, trong đó hồ bị sự cố có dung tích khoảng 400.000-450.000m3, tổng diện tích khoảng 15ha, độ sâu trung bình khoảng 2,5-3m. Ngày 1/11, ông đã cùng công nhân đắp thêm đất, gia cố bờ hồ khi có mưa lớn. Đến 17h cùng ngày, ông cho người báo cáo chính quyền địa phương để gọi người dân di dời nhưng không kịp. 

Còn theo chính quyền địa phương, tại hiện trường ghi nhận 2 hồ chứa bị vỡ vách ngăn có tổng diện tích 22,5ha (tổng chiều dài các đoạn vỡ là 85m). Bước đầu, cơ quan chức năng xác định dự án của Công ty Việt Phong Phú được cấp phép từ năm 2017, thi công năm 2018, với nhiều hạng mục nhưng không có hạng mục hồ chứa nước trong hồ sơ.

Từ những thông tin trên, độc giả Dân trí mong muốn các cá nhân có liên quan tới sự cố này, không chỉ riêng chủ trại mà phía cơ quan chức năng cấp phép và giám sát cũng phải chịu trách nhiệm nghiêm minh trước pháp luật, như bình luận của anh Văn Khoa Nguyễn: "Không có kiểm tra, giám sát khi thực hiện dự án hay sao mà đến khi xảy ra sự cố mới biết hồ chứa không có hồ sơ, mới biết nó được xây dựng bằng vật liệu gì?".

Độc giả HD: "Doanh nghiệp sai và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật là rõ ràng rồi, nhưng về phía chính quyền ai là người phải chịu trách nhiệm? Cái hồ to đến 20ha chứ có phải con kiến đâu, đầu tháng 10 đã bị rồi mà không xử lý. Mong Bộ Công an vào cuộc để xử lý trách nhiệm của từng cá nhân và tập thể".

Độc giả Do Bui Sy: "Không có giấy phép thì sao chính quyền lại cho phép họ hoạt động? Trách nhiệm này không thể đổ hết cho doanh nghiệp được. Quy mô trang trại này rất lớn, đừng làm con voi chui lọt lỗ kim".

Pháp luật quy định ra sao?

Luật sư Trương Văn Tuấn (Trưởng Văn phòng luật sư Trạng Sài Gòn, Đoàn Luật sư TPHCM) nhìn nhận để xác định trách nhiệm pháp lý trong vụ việc, vấn đề mấu chốt cần làm rõ là việc có hay không yếu tố lỗi trong khâu xây dựng, cấp phép dự án dẫn tới vụ việc như trên hay không. 

Trích dẫn các quy định pháp luật, ông Tuấn cho biết theo Điều 2 Nghị định số 114/2018/NĐ-CP ("Nghị định 114") của Chính phủ về quản lý an toàn đập, hồ chứa nước thì hồ chứa nước được xác định là công trình được hình thành bởi đập dâng nước và các công trình có liên quan để tích trữ nước, có nhiệm vụ chính là điều tiết dòng chảy, cắt, giảm lũ, cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt, phát điện và cải thiện môi trường; bao gồm hồ chứa thủy lợi và hồ chứa thủy điện.

Theo Điều 55 Luật Tài nguyên nước 2023, việc đầu tư, xây dựng, quản lý, vận hành công trình đập, hồ chứa và quản lý khai thác, sử dụng nguồn nước từ hồ chứa phải bảo đảm an toàn đập, hồ chứa; phải đáp ứng các yêu cầu, tiêu chuẩn phòng, chống lũ, các yêu cầu kỹ thuật liên quan khác theo quy định của pháp luật về phòng, chống thiên tai.

Ngoài ra, Điều 57 Luật này cũng quy định tổ chức, cá nhân để được cấp phép khai thác tài nguyên nước thì phải đáp ứng các điều kiện như: Phải tổ chức lấy ý kiến của đại diện cộng đồng dân cư và tổ chức, cá nhân liên quan về tác động của công trình; bảo đảm các yêu cầu về bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nước và phòng, chống và khắc phục tác hại do nước gây ra theo quy định của Luật này; bảo đảm thông tin, số liệu sử dụng để lập đề án, báo cáo đầy đủ, chính xác…

Cũng theo dõi sự việc, luật sư Nguyễn Văn Tuấn (Giám đốc Công ty Luật TGS, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) đánh giá việc xây dựng hồ chứa nước sai cấp phép là hành vi có dấu hiệu vi phạm những quy định cơ bản về xây dựng. 

Cụ thể, theo Điều 89 Luật Xây dựng 2014, mọi công trình xây dựng, trừ một số trường hợp được miễn trừ, đều phải có giấy phép xây dựng hợp pháp trước khi khởi công. Việc tự ý thi công khi chưa có giấy phép là hành vi vi phạm và có thể phải chịu các chế tài xử lý theo quy định pháp luật. 

Có phải sự kiện bất khả kháng hay không

Phân tích về yếu tố thời tiết trong vụ việc trên, luật sư Trương Văn Tuấn cho biết theo Điều 156 Bộ luật Dân sự 2015, sự kiện được coi là bất khả kháng nếu là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước, không thể khắc phục mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép. 

Ngoài ra, theo khoản 3 Điều 4 Nghị định 114 quy định về nguyên tắc quản lý an toàn đập, hồ chứa nước thì chủ sở hữu đập, hồ chứa nước chịu trách nhiệm về an toàn đập, hồ chứa nước do mình sở hữu.

"Do hành vi vi phạm dẫn đến thiệt hại cho người khác nên doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm với những thiệt hại xảy ra theo Điều 584 Bộ luật Dân sự 2015. Theo đó, người nào có hành vi xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp thiệt hại do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại. 

Mức độ bồi thường về tài sản, sức khỏe và tính mạng bị xâm phạm cho người dân sẽ được xác định căn cứ các Điều 589, 590 và 591 Bộ luật Dân sự 2015", vị chuyên gia nhận định. 

Cũng theo luật sư, xét trên mức độ thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng của người dân, sự việc có thể không chỉ dừng lại ở yếu tố dân sự mà cơ quan chức năng có thể sẽ xem xét, đánh giá dấu hiệu hình sự. 

Cụ thể, theo Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015, người nào vi phạm các quy định, quy chuẩn an toàn về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng như làm chết người, làm tổn thương cơ thể người khác từ 61% trở lên hoặc gây thiệt hại về tài sản từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị xử lý hình sự về tội Vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng. 

Theo khoản 3 Điều này, trường hợp giá trị tài sản thiệt hại từ 1,5 tỷ đồng trở lên, người vi phạm có thể bị truy tố với khung hình phạt là 7-15 năm tù.

Về vai trò của chính quyền địa phương, nếu người có trách nhiệm trực tiếp quản lý hoạt động của công ty này hoàn toàn không biết về hoạt động xây dựng trái phép của doanh nghiệp dù thường xuyên theo dõi, quản lý hoặc biết và đã áp dụng mọi biện pháp trong phạm vi, thẩm quyền nhưng doanh nghiệp chưa hoặc chưa thể khắc phục, trách nhiệm hình sự có thể được loại trừ. 

Ngược lại, nếu có căn cứ cho thấy cơ quan quản lý biết nhưng làm ngơ, không can thiệp dẫn tới hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, cơ quan điều tra sẽ xem xét dấu hiệu của hành vi Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 360 Bộ luật Hình sự 2015.