(Dân trí) - Chủ trương sáp nhập tỉnh lần này, theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, được đặt ra với mục tiêu chính là tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và tối ưu hóa nguồn lực phát triển đất nước.
Cả nước đang thực sự bước vào một cuộc đại cách mạng với quyết tâm tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, trọng tâm là định hướng bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện), sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh và xây dựng phương án sắp xếp cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới.
Lộ trình và những bước đi cụ thể cho chủ trương lớn này đã được Bộ Chính trị, Ban Bí thư đề cập trong các Kết luận số 126, 127 và 128.
Chính phủ cũng đã thống nhất dự kiến trình cấp có thẩm quyền phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh và giảm khoảng 60-70% đơn vị hành chính cấp cơ sở so với hiện nay.
Trong đề án Chính phủ trình, có khoảng 1/3 nhiệm vụ của huyện chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống xã.
TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhìn nhận chủ trương sáp nhập tỉnh lần này đặt ra với mục tiêu chính là tinh gọn bộ máy, giảm bớt tầng nấc trung gian, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và tối ưu hóa nguồn lực phát triển.
"Việc duy trì quá nhiều tỉnh khiến bộ máy hành chính trở nên cồng kềnh, tốn kém ngân sách, trong khi nhiều tỉnh có quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế, khó thu hút đầu tư lớn và thiếu tính liên kết vùng", ông Dũng nêu thực tế.
Nhìn lại lịch sử, TS Nguyễn Sĩ Dũng cho biết thời vua Minh Mạng (1820-1841), cả nước có 31 đơn vị hành chính cấp tỉnh, bên dưới là phủ, huyện và xã. Mô hình này phù hợp với bối cảnh chính trị thời phong kiến, đáp ứng yêu cầu quản lý xã hội nông thôn và duy trì trật tự trong xã hội có cấu trúc phân cấp rõ ràng.
Nhưng dưới chế độ pháp thuộc, nước ta lại được chia thành 58 tỉnh theo ba vùng địa lý (Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ), nhằm tối ưu hóa công tác quản lý và khai thác nguồn lực.
Sau khi đất nước thống nhất, Nhà nước chủ trương sáp nhập tỉnh để hình thành các đơn vị hành chính có quy mô đủ lớn, thuận lợi cho phát triển kinh tế, quy hoạch hạ tầng và tổ chức sản xuất.
Đến năm 1978, cả nước chỉ còn 38 tỉnh, nhưng trong quá trình vận hành, nhiều tỉnh rộng lớn gặp khó khăn trong quản lý hành chính, điều hành kinh tế - xã hội và cung cấp dịch vụ công. Thực tế này, theo ông Dũng, đòi hỏi một hệ thống quản lý linh hoạt hơn, gần dân hơn.
Vì vậy, từ cuối những năm 1980 đến 1990, Nhà nước bắt đầu chia tách nhiều tỉnh, tiến tới hình thành con số 63 tỉnh, thành như hiện nay. Từ thực tế đó, ông Dũng cho rằng mỗi mô hình phân chia cấp tỉnh đều mang tính thời điểm.
Với chủ trương bỏ cấp huyện và sáp nhập tỉnh lần này, TS Nguyễn Sĩ Dũng cũng chỉ ra nhiều thách thức, mà trước hết, đó là rào cản về tâm lý khi một bộ phận cán bộ, công chức và người dân ngại thay đổi.
Với đội ngũ cán bộ, theo ông Dũng, việc sáp nhập có thể ảnh hưởng đến vị trí công tác, cơ hội thăng tiến, thậm chí dẫn đến cắt giảm biên chế, có thể khiến không ít người có tâm lý lo lắng. Còn với người dân, việc thay đổi địa giới hành chính có thể phần nào ảnh hưởng đến thói quen sinh hoạt cũng như việc giải quyết các thủ tục hành chính.
Thách thức tiếp theo khi sắp xếp đơn vị hành chính các địa phương, ông Dũng chỉ ra vấn đề liên quan tổ chức bộ máy và bố trí nhân sự.
Bên cạnh đó là thách thức về nguồn lực trong việc điều chỉnh cơ sở hạ tầng hành chính, đồng bộ hóa hệ thống dữ liệu, thay đổi con dấu, giấy tờ và tổ chức lại các dịch vụ công.
Nếu không có kế hoạch tài chính hợp lý, quá trình chuyển đổi có thể gây lãng phí hoặc làm giảm hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương trong giai đoạn đầu sau sáp nhập, theo lời ông Dũng.
Liên quan đến vấn đề quyền lợi của các địa phương sau sáp nhập, ông Dũng cho rằng cần có chính sách hợp lý để tránh tình trạng mất cân bằng trong phát triển kinh tế - xã hội giữa các khu vực trong tỉnh mới, cũng tránh để xảy ra lo ngại tỉnh nhỏ bị "lép vế" so với tỉnh lớn.
Sau khi sáp nhập tỉnh, TS Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh việc cần quan tâm điều chỉnh quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho phù hợp với quy mô hành chính mới. "Nếu không làm tốt, có thể xảy ra tình trạng thiếu đồng bộ, mâu thuẫn trong phát triển, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế và thu hút đầu tư", ông Dũng nói.
Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng, việc bỏ cấp huyện, sáp nhập tỉnh, xã có lộ trình rõ ràng đi kèm với chính sách phù hợp và cơ chế giám sát chặt chẽ sẽ tạo sự đồng thuận trong toàn xã hội.
Tại Kết luận số 127, Bộ Chính trị yêu cầu với chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, ngoài căn cứ về quy mô dân số, diện tích, cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành. Việc này nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương và định hướng phát triển của giai đoạn mới.
Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng sáp nhập tỉnh là một chủ trương quan trọng đã và đang được tính toán kỹ lưỡng, khoa học, cân nhắc nhiều chiều để đảm bảo các tỉnh mới sau khi sáp nhập có thể phát triển bền vững.
Hiện nay, cả nước có 6 vùng kinh tế - xã hội, gồm: Vùng trung du và miền núi phía Bắc, Vùng đồng bằng sông Hồng, Vùng Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung, Vùng Tây Nguyên, Vùng Đông Nam Bộ và Vùng ĐBSCL.
Ông Hòa cho rằng có thể tính sáp nhập những tỉnh nằm trong cùng vùng kinh tế - xã hội do có mối liên kết, tương đồng về định hướng phát triển kinh tế, văn hóa cũng như yếu tố địa lý, truyền thống lịch sử.
"Nếu sáp nhập các tỉnh này lại với nhau sẽ có nhiều lợi thế trong phát triển, phát huy được lợi thế và tạo ra không gian phát triển mới rộng lớn hơn", đại biểu Hòa nêu quan điểm.
Về tiêu chí sáp nhập tỉnh, ông Hòa cho biết đã được quy định trong các nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, song ngoài những yếu tố cơ bản về quy mô dân số và diện tích, cần phải xem xét một cách toàn diện các yếu tố khác như điều kiện địa lý, yếu tố truyền thống lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán và bản sắc từng vùng miền…
Chung góc nhìn, TS Phạm Trọng Nghĩa, Ủy viên Chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội cho rằng bên cạnh các tiêu chí về vị trí tự nhiên, dân số và diện tích khi sáp nhập tỉnh phải tính toán kỹ lưỡng đến các yếu tố đặc thù như lịch sử, văn hóa, truyền thống và tín ngưỡng…
Đặc biệt, để tạo động lực phát triển vùng, các tỉnh sáp nhập cần có sự bổ trợ lẫn nhau về kinh tế.
Với 6 vùng kinh tế - xã hội hiện có của cả nước, ông Nghĩa góp ý khi sáp nhập tỉnh, có thể đưa ra tiêu chí các tỉnh sáp nhập phải trong cùng một vùng kinh tế - xã hội.
Theo ông, việc sắp xếp và điều chỉnh các đơn vị hành chính cấp tỉnh là một vấn đề lớn, được xem xét cẩn thận dựa trên nhiều tiêu chí và điều kiện rõ ràng.
Mục tiêu sau sáp nhập tỉnh, theo đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, phải giúp địa phương tối ưu hóa nguồn lực phát triển kinh tế nhưng không làm mất đi bản sắc văn hóa riêng của từng nơi.
Bên cạnh đó, việc sáp nhập các tỉnh phải vừa giúp tinh giản bộ máy hành chính, vừa đảm bảo các dịch vụ công thông suốt, hiệu quả và không gây khó khăn cho người dân.
Về mặt hạ tầng, cần đảm bảo việc sáp nhập tỉnh không gây khó khăn trong việc di chuyển và kết nối giữa các khu vực.
Tiếp nối cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị, định hướng bỏ cấp hành chính trung gian và sáp nhập một số tỉnh theo yêu cầu của Bộ Chính trị, theo TS Phạm Trọng Nghĩa, là một sự đột phá, cũng là bước đi chiến lược trong giai đoạn cả nước đang bước vào kỷ nguyên mới.
Chung quan điểm với TS Nguyễn Sĩ Dũng, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cho rằng việc bỏ cấp huyện và sáp nhập tỉnh không chỉ nhằm giảm số lượng đơn vị hành chính mà quan trọng hơn, hướng tới nâng cao năng lực quản lý Nhà nước, tối ưu hóa nguồn lực, và tạo không gian phát triển kinh tế - xã hội rộng lớn hơn.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Tạ Văn Hạ cũng nhận định đây là một chủ trương đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển và yêu cầu thực tiễn. "Có thể nói đây là một cuộc cách mạng trong lịch sử phát triển của đất nước", ông Hạ chia sẻ.
Cũng tại hội trường Quốc hội 7 năm trước, đại biểu Tạ Văn Hạ là người đã đề nghị Chính phủ tham mưu sáp nhập các tỉnh, thành để vừa tinh gọn bộ máy, vừa tạo thêm không gian phát triển. Khi đó, ông đã nhìn nhận rằng việc này không thể làm trong ngày một ngày hay vì vừa phức tạp, vừa nhạy cảm, song đã đến lúc tiền thuế của dân không thể chịu nổi khi chi thường xuyên vẫn chiếm 60% tổng chi ngân sách Nhà nước.
Nhìn vào bối cảnh hiện nay, ông Hạ nhận định chúng ta đã có đầy đủ các điều kiện khác về cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ hay cải cách hành chính để thực hiện chủ trương lớn này.
Để bộ máy hành chính mới sau sáp nhập hoạt động hiệu quả, TS Phạm Trọng Nghĩa cho rằng trước hết cần phân định rõ thẩm quyền của cấp tỉnh và cấp xã khi bỏ cấp huyện, trong đó xác định rõ chức năng, nhiệm vụ nào của cấp huyện sẽ được chuyển lên tỉnh, nhiệm vụ nào được giao về xã.
Tại phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo thực hiện sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp hôm 13/3, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình (Trưởng Ban Chỉ đạo), cho biết trong đề án Chính phủ trình, có khoảng 1/3 nhiệm vụ của huyện chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống xã - xuống cơ sở.
Sau khi Bộ Chính trị quyết về chủ trương sẽ bắt đầu lấy ý kiến tất cả các tổ chức đảng, bộ, ngành, địa phương.
Tăng cường đầu tư cho cấp xã cũng là vấn đề quan trọng cần tính đến khi bỏ cấp huyện. Ông Nghĩa cho biết khi bỏ cấp huyện, cấp tỉnh và cấp xã sẽ phải đảm nhận thêm nhiều nhiệm vụ nên cần tăng cường đầu tư ngân sách, nhân sự và cơ sở vật chất cho hai cấp này.
Đặc biệt, cần nâng cao trình độ cán bộ cấp xã để đáp ứng yêu cầu mới, đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc vào cấp trung gian.
Ngoài ra, vị đại biểu góp ý cần đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống chính trị và rà soát tất cả các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến cấp huyện để sửa đổi kịp thời.
Đánh giá phương án Chính phủ trình giảm khoảng 50% số tỉnh, thành là phù hợp, ông Hạ lưu ý thêm việc sáp nhập ngoài đáp ứng các tiêu chí về diện tích, dân số, phải đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước của chính quyền địa phương các cấp; phát huy tiềm năng, lợi thế nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương nói riêng và của đất nước nói chung.
Đặc biệt, theo ông, điều quan trọng nữa là bảo đảm yêu cầu về quốc phòng - an ninh, trật tự, an toàn xã hội; gìn giữ và phát huy được các yếu tố lịch sử, văn hóa của địa phương và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân.
Vấn đề đặt tên tỉnh, thành và chọn trung tâm hành chính - chính trị, vì thế, theo vị đại biểu, cũng phải cân nhắc rất kỹ các yếu tố trên.
Cho rằng cấp xã sẽ lớn mạnh hơn sau sáp nhập, song ông Hạ cũng nhận định áp lực sẽ lớn hơn. Đây là thách thức, cũng là cơ hội để tổ chức lại hệ thống quản lý hành chính một cách hiệu quả hơn.
Vì thế, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội góp ý cần làm rõ chức năng, nhiệm vụ của cấp cơ sở, đi kèm với tăng cường nguồn lực và nhân lực cho cấp xã, tránh tình trạng quá tải trong giải quyết công việc ở cơ sở.
Nhấn mạnh cần có chính sách đãi ngộ hợp lý cho cán bộ cấp cơ sở, ông Hạ nêu thực tế hiện cán bộ cấp cơ sở đang có chế độ đãi ngộ thấp, trong khi trách nhiệm và khối lượng công việc ngày càng lớn, nếu không có chính sách đãi ngộ phù hợp sẽ rất khó để thu hút và giữ chân người có năng lực làm việc ở cấp xã.
Tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ hôm 11/3, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh yêu cầu trong việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp là tăng cường thẩm quyền, nêu cao hơn nữa tính tự lực, tự chủ, tự cường của cấp địa phương.
Cũng theo chỉ đạo của người đứng đầu Chính phủ, chính quyền cần gần dân hơn, sát dân hơn, giải quyết công việc cho dân thuận lợi hơn; mang lại lợi ích cho người dân nhiều hơn và tạo sự đồng thuận trong nhân dân.
Trên cơ sở phân tích các nguyên tắc, tiêu chí, nhất là về dự kiến sắp xếp, tên gọi và trung tâm hành chính - chính trị của đơn vị hành chính cấp tỉnh, Thủ tướng yêu cầu việc sắp xếp đơn vị hành chính ngoài tiêu chí về diện tích tự nhiên, quy mô dân số, cần xem xét các tiêu chí về lịch sử, truyền thống, văn hóa, dân tộc, điều kiện địa lý, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, hạ tầng...
Đặc biệt, việc đặt tên đơn vị hành chính cấp tỉnh phải có tính kế thừa, và việc chọn trung tâm hành chính - chính trị phải cân nhắc các yếu tố lịch sử, địa lý, kết nối hạ tầng, không gian phát triển, quốc phòng, an ninh và hội nhập.
Tại Kết luận số 127 về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu hoàn thiện Đề án sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã trước ngày 27/3 và trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng trước ngày 7/4.
