Tháp đất nung có niên đại 350 năm duy nhất Đạo giáo còn lại đến này nay

Tòa tháp đất nung đền Đậu An (An Xá) tọa trên thế đất hình đầu rồng tại xã An Viên (Tiên Lữ, Hưng Yên). Đây là ngôi đền được xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt vào tháng 5/2022 vừa qua.

Tòa tháp nằm lệch về bên phải đền, dáng uy nghi, có màu đỏ đậm toát ra từ chất liệu đất nung. Tháp đền Đậu An được xác định niên đại thời Lê trung Hưng 1667, nhưng xuất phát điểm là ngọn tháp được xây bằng đá từ thời Mạc.

Tháp có bình đồ hình vuông, có kết cấu 12 tầng, nhỏ dần về phía ngọn. Tổng thể được chia thành bốn phần: bệ tháp, đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp.

Mỗi tầng tháp đều trổ cửa nhìn ra bốn phía theo lối cửa cuốn tò vò, càng lên cao các tầng càng thu hẹp dần. Trên một số viên gạch thân tháp có ghi chữ Hán, đánh dấu số thứ tự các tầng tháp. Toàn thân tháp đất nung đền An Xá trang trí dày đặc những họa tiết hoa văn như: Rồng, phượng, sư tử, tiên nữ, hình lực sĩ, ngựa có cánh, mây, đao mác, hoa cúc, hoa sen, hoa chanh, chữ Vạn...

Đáng chú ý, ở đây còn xuất hiện nhiều đề tài mang đậm chất dân gian, như cảnh người đấu vật, bắt rắn, chim, hươu, hổ. Theo hồ sơ bảo vật, tháp đất nung đền Đậu An nhìn có hình thức giống tháp của ngôi chùa thờ Phật. Mặc dù vậy tháp chùa có số tầng lẻ, còn tháp Đậu An có số tầng chẵn (12 tầng).

Hình chạm khắc người bắt rắn. Đây là ngôi tháp đất nung có số lượng đồ án trang trí phong phú và đặc sắc nhất, vừa mang tính chất tôn giáo vừa mang đậm nét dân gian trong tổng thể hệ thống tháp đã phát hiện ở khu vực phía bắc. 

Bệ tháp có chân xây bằng gạch vuông Bát Tràng, thân là những khối đá vôi màu xám xanh có kích thước khác nhau ghép lại.

Trên đó trang trí nhiều họa tiết hoa văn phong phú và sinh động: hình sư tử, nai, hoa sen, hình cá, rồng… Mặt bệ tháp cũng được xây từ loại gạch giống gạch xây chân bệ.

Đế tháp có chân đế được tạo tác kiểu chân quỳ dạ cá, phía trên trang trí lớp cánh sen úp nghiêng. Ở bốn góc là hình bốn lực sĩ với thân hình mập khỏe, mắt lồi to dữ tợn, bụng to tròn, ưỡn ngực nâng đỡ tòa tháp phía trên, đôi cánh phía sau dang rộng.

Hình ảnh các lực sĩ trên tháp đất nung đền An Xá gần giống hình chim thần Garuda trên các bệ đá hoa sen.

Căn cứ vào hình dáng, chất liệu và đặc biệt là các họa tiết hoa văn trang trí trên tháp, các nhà nghiên cứu cho rằng tháp đất nung đền An Xá có niên đại thế kỷ 16 - 17. Tầng tháp số 2 có dòng chữ "Hoàng triều Cảnh Trị ngũ niên trùng tu tháp Đậu An", mặc nhiên xác định tháp đất nung đền An Xá đã được trùng tu vào năm Cảnh Trị thứ 5 (1667).

Việc sử dụng gạch đất nung làm chất liệu xây dựng tháp đã nói lên tính chất kinh tế và phổ cập của chất liệu này. Nó vừa rẻ và dễ kiếm hơn là làm bằng chất liệu đá vốn có giá thành cao và khó vận chuyển đi xa.

Trong khi đó, nếu xây dựng bằng gạch đất nung thì chỗ nào cũng dễ kiếm vật liệu. Chưa kể, bất cứ ở nơi nào cũng có thể xây lò nung làm tại chỗ xây dựng không mất công vận chuyển.

Một mảng chạm khắc sinh động khác trên thân tháp. Tháp đền Đậu An là một trong hai ngôi tháp đất nung còn lại gần nguyên vẹn tính đến nay ở phía bắc. Tuy nhiên, đây là ngôi tháp đất nung duy nhất của Đạo giáo còn tồn tại đến ngày nay.

Đỉnh tháp đặt một quả hồ lô tròn, đặc, miệng và cổ bình vươn cao, thân cong tròn, chân đế bình gắn liền với đỉnh mái tầng số 12 của tháp. Đỉnh tháp được coi là nơi giao hòa giữa trời và đất, là con đường thăng thiên giáng trần của Ngọc Hoàng Thượng đế và các vị thần tiên.

Tổng thể tòa tháp đất nung trong khuôn viên đền Đậu An (An Xá).