Tương lai của người trẻ

Số lượng tỷ phú và tài sản của họ liên tục lập các kỷ lục mới; giá nhà ngày càng trở nên khó tiếp cận trên phạm vi toàn cầu; làn sóng sa thải diễn ra trên diện rộng; cạnh tranh gay gắt giữa các hãng và tài xế công nghệ; lừa đảo qua mạng ngày càng nở rộ; sự xuất hiện của những phòng trọ hộp diêm.

Bạn thấy gì qua những mẩu tin tưởng như rời rạc này?

Theo thống kê của Forbes, năm 2024 toàn thế giới có 2.781 tỷ phú với tổng tài sản 14,2 nghìn tỷ USD, cao hơn 2.000 tỷ USD so với năm 2023. Cũng trong năm 2024, toàn bộ nền kinh tế thế giới với quy mô khoảng 100 nghìn tỷ USD chỉ tăng trưởng 3,2%, tương đương mức tăng thêm khoảng 3.200 tỷ USD về giá trị tuyệt đối. Như vậy, chỉ riêng gần 3.000 người giàu có nhất thế giới đã hưởng 60% tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm 2024.

Không cần nhiều số liệu thống kê hơn để thấy phần lớn dân số thế giới đã không trở nên giàu có hơn, và một phần không nhỏ trong đó đang nghèo đi theo thời gian. Hay nói cách khác, kim tự tháp phân phối tài sản trong xã hội đang nhọn hơn rất nhanh ở phần đỉnh, nơi một nhóm thiểu số ngày càng trở nên giàu có và mở rộng hơn ở phần đáy, nơi phần lớn dân số thế giới đang bị dồn xuống.

Khi mô hình kinh tế ngày càng chuyên môn hóa cao độ theo chuỗi giá trị, phần lớn cơ hội việc làm ngày nay được quyết định bởi gần 3.000cá nhân quyền lực nói trên. Có thể bạn không nhận ra, nhưng sự thật là phần lớn chúng ta đang làm việc cho một trong 3.000 cá nhân này. Khi cạnh tranh giữa các cá nhân này và tổ chức do họ dẫn dắt ngày càng gay gắt, cùng với sự phổ biến của các công nghệ dựa trên trí tuệ nhân tạo, nhóm người ở dưới đáy của kim tự tháp đứng trước nguy cơ mất đi sinh kế và trở nên dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết.

Trong Ngược dòng cuộc đời (Upstream), một bộ phim tôi xem gần đây về mưu sinh và nghề shipper trong xã hội Trung Quốc hiện đại, nhân vật chính, một kỹ sư công nghệ thông tin cấp trung ở độ tuổi trung niên đã bị sa thải bởi chính thuật toán anh thiết kế để bảo đảm sự cạnh tranh cao nhất của công ty trước các đối thủ. Nói một cách hình ảnh, không chỉ đáy của kim tự tháp đang ngày càng mở rộng, mà nước còn đang dâng lên từ phía dưới của kim tự tháp này.

Trước sự bấp bênh đó, tầng lớp trung lưu sẽ bấu víu vào chiếc phao cứu sinh giá trị nhất mà họ có là nhà ở. Điều này khiến cho giá nhà, dù từ nhiều năm qua liên tục được khẳng định là đã vượt xa giá trị thực, nhưng vẫn mỗi ngày một khó tiếp cận hơn trên phạm vi toàn cầu.

Sự vận động đó để lại nhóm dễ bị tổn thương nhất là những người trẻ, những người chưa kịp tích lũy cho mình chút tài sản hay vốn liếng sự nghiệp trước khi những bất định trong cuộc sống xuất hiện. Khi không còn sự lựa chọn về một công việc tốt, thay vì có thể quay về với các công việc thủ công truyền thống hoặc làm nông nghiệp để nuôi sống bản thân và gia đình như cách các thế hệ trước đã làm, nhóm người này, không tài sản tích lũy, không đất đai, còn rất ít khả năng để tự quyết định tương lai của mình. Và đích đến về một cuộc sống an cư lạc nghiệp như các thế hệ trước ngày càng trở nên mịt mù.

Áp lực này khiến cho một bộ phận giới trẻ trở thành đối tượng lý tưởng cho hoạt động lừa đảo, nơi hoạt động đầu tư được tô vẽ bởi lợi nhuận cao và rủi ro thấp bằng hình ảnh các doanh nhân thành đạt, hay ở một thái cực khác là việc đơn giản buông xuôi, không cần nỗ lực, cố gắng hoặc dễ bỏ cuộc khi gặp khó khăn.

Vậy trong bối cảnh đó, chúng ta nên làm gì?

Khi nước đang dâng lên ở phía đáy của kim tự tháp, sự lựa chọn tốt nhất mà chúng ta có là thật nhanh chóng đi lên phần trên của nó, và chuẩn bị cho mình một chiếc phao cứu sinh là chút vốn liếng hoặc tài sản để tạo ra thu nhập thụ động. Để có thể như vậy, theo tôi có hai thứ những người trẻ tuổi cần hướng tới là tích lũy cho mình năng lực cá nhân và tài sản.

Ở bất kỳ công việc nào đang làm, bạn cũng cần khẳng định và nâng cao vị trí của bản thân trong chuỗi giá trị công việc. Hãy chăm chỉ, trách nhiệm, nỗ lực làm tốt nhất có thể công việc của mình, học hỏi thêm các kỹ năng mới để bạn không phải là người đầu tiên được nghĩ tới khi cần có sự thay thế. Và khi biết rằng luôn có rất nhiều người sẵn sàng thay thế vị trí của bạn, đừng dễ dàng từ bỏ khi chỉ mới gặp khó khăn, vì có thể chỉ trong phút chốc vội vàng mà chúng ta đã chối bỏ một trong những cơ hội sinh kế cuối cùng của mình.

Ở chiều ngược lại, khi ai cũng có 16 giờ làm việc và nghỉ ngơi như nhau, thì những gì chúng ta lựa chọn để làm trong 8 giờ còn lại sẽ quyết định tất cả sự khác biệt của việc chúng ta sẽ ở đâu trên kim tự tháp. Sự lựa chọn đó có thể là giữa việc lướt Facebook, Tiktok hay dành thời gian để hoàn thành nốt hoặc tối ưu hơn công việc của mình, hay giữa việc đi nhậu với việc tập thể dục, đọc sách hoặc học thêm một kỹ năng mới. Như nhân vật chính trong phim Upstream, sau khi đột ngột thấy mình phải đối mặt với mưu sinh bằng nghề shipper khắc nghiệt ở độ tuổi 45, đã chăm chỉ và nỗ lực dành 8 giờ còn lại để học cách cười khi giao hàng, học cách tối ưu các cung đường di chuyển và các kỹ năng khác để vươn lên trong chuỗi giá trị mới.

Bên cạnh đó, hãy hình thành thói quen tiết kiệm và đầu tư thông qua việc giảm bớt chi tiêu cho các hoạt động không cần thiết, dành một phần thu nhập của mình, dù ít hay nhiều, cho việc đầu tư để tích lũy tài sản. Với số vốn ít ỏi, chúng ta không có nhiều lựa chọn để đầu tư như cách người giàu vẫn làm, nhưng hoàn toàn có thể bắt đầu từ những khoản đầu tư nhỏ như chứng khoán bằng số tiền của một bát phở, hoặc nếu có nhiều hơn, chúng ta có thể học theo cách mà ông bà chúng ta đã làm là mua một chút vàng để dành dụm.

Hiện nay, với sự có mặt của các quỹ đầu tư chuyên nghiệp được quản lý và giám sát bởi các tổ chức uy tín (ngân hàng, công ty kiểm toán), chúng ta có thể mua chứng chỉ quỹ chỉ với từ 10.000 đồng, với hiệu suất đầu tư trong dài hạn của các quỹ hầu hết đều tốt hơn lãi suất ngân hàng. Chúng ta cũng không thể hy vọng sẽ có được lượng tài sản tích lũy đủ lớn sau một thời gian ngắn. Nhưng muộn còn hơn không, tích tiểu thành đại, với sự kỳ diệu của lãi suất kép, khi lợi nhuận được giữ lại để tiếp tục đầu tư, bạn sẽ ngạc nhiên về một khoản đầu tư nhỏ ngày hôm nay từ việc bỏ qua một nhu cầu không thiết yếu (như một cốc trà sữa, một chiếc vé xem phim hay việc đổi điện thoại mới mỗi năm) sẽ trở thành một tài sản đáng kể như thế nào trong tương lai nếu chúng ta duy trì được kỷ luật tiết kiệm và đầu tư của mình. Để dễ hình dung, nếu đầu tư đều đặn chỉ 300.000 đồng mỗi tháng trong vòng 10 năm với tỷ suất sinh lời 12%/năm, chúng ta sẽ có 70 triệu đồng vào cuối năm thứ 10.

Và đặc biệt, trong một xã hội nhiều áp lực như hiện nay, tuyệt đối đừng tin vào những món lợi nhuận dễ dàng, những cơ hội đầu tư rủi ro bằng 0 mà người khác mang tới miễn phí cho bạn. Nếu bạn muốn nuôi dưỡng ngôi sao may mắn của mình, hãy mua xổ số thay vì theo đuổi những cơ hội làm giàu dễ dãi, không đòi hỏi kiến thức và sự đầu tư thời gian nghiêm túc dường như đang xuất hiện ở khắp mọi nơi.

Ngược dòng không bao giờ là việc dễ, nhưng nếu chúng ta hình dung rõ ràng về đích đến của mình, có sự nỗ lực và kỷ luật để thực thi từng việc nhỏ một cách đều đặn trong việc phát triển bản thân và tích lũy tài sản, sẽ tới lúc chúng ta trang bị được cho riêng mình một chiếc thuyền để có thể an toàn trên mặt nước.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!