Vụ Mailisa cho thấy tính chất phức tạp của tội phạm kinh tế khu vực tư

Tại hội thảo “Phòng, chống tham nhũng trong khu vực ngoài Nhà nước” do Thanh tra Chính phủ phối hợp với Văn phòng Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam tổ chức ngày 9/12, Thượng tá Nguyễn Văn Thực, Phó Trưởng phòng 1, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03, Bộ Công an) chỉ ra hàng loạt xu hướng mới của tội phạm kinh tế, tham nhũng trong khu vực tư hiện nay.

Ông Thực nêu thực tiễn điều tra 4 vụ án điển hình trong khu vực ngoài Nhà nước do C03 thụ lý, gồm vụ án xảy ra tại Mailisa, Tập đoàn Phúc Sơn, Tập đoàn Tân Hoàng Minh và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát.

Kết hợp điều tra hình sự với điều tra tài chính trong vụ Mailisa

“Một trong những vụ án gần đây cho thấy rõ tính chất phức tạp của tội phạm kinh tế trong khu vực tư là vụ án xảy ra tại hệ sinh thái thẩm mỹ viện Mailisa. Quá trình điều tra, C03 và các lực lượng chức năng đã khám xét, thu giữ số tài sản rất lớn: khoảng 300 lượng vàng SJC, 100 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, 12 siêu xe, hàng tỷ đồng tiền mặt, hàng trăm nghìn sản phẩm mỹ phẩm nghi giả, kém chất lượng”, ông Thực thông tin.

Vụ Mailisa cho thấy rõ cách thức một doanh nghiệp tư nhân lợi dụng thương hiệu, quảng cáo rầm rộ, tận dụng mạng xã hội, sàn thương mại điện tử để tiêu thụ sản phẩm có nguồn gốc nhập lậu, không đảm bảo chất lượng, gây nguy hại cho sức khỏe người tiêu dùng nhưng lại thu lợi nhuận đặc biệt lớn.

Bên cạnh hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, các đối tượng còn thiết lập một hệ sinh thái doanh nghiệp, công ty vệ tinh để hợp thức hóa hóa đơn, chứng từ, “rửa” doanh thu bất hợp pháp, mua sắm số lượng lớn bất động sản, vàng, xe sang, phân tán tài sản dưới tên của nhiều cá nhân, pháp nhân khác nhau để che giấu nguồn gốc bất hợp pháp.

Từ vụ Mailisa, ông Thực cho rằng có thể rút ra nhiều bài học quan trọng về việc kết hợp giữa điều tra hình sự với điều tra tài chính, truy tìm tài sản. Nếu chỉ dừng lại ở xử lý hành vi buôn lậu, hàng giả mà không chú trọng việc phong tỏa, kê biên, thu hồi tài sản thì hậu quả thiệt hại cho xã hội sẽ khó được khắc phục.

Trong vụ án này, C03 đã chủ động áp dụng linh hoạt các biện pháp tố tụng, vận dụng pháp luật về phong tỏa, kê biên, thu giữ tang vật, ngăn chặn kịp thời việc tẩu tán tài sản.

Trong vụ án ở Tập đoàn Phúc Sơn, C03 đã khởi tố trên 20 bị can (sau đó mở rộng lên 26 bị can) với 5 tội danh, liên quan tới nhiều địa phương, nhiều dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, khu đô thị, khu thương mại.

Quá trình điều tra, C03 đã thu giữ, tạm giữ và phong tỏa khối tài sản đặc biệt lớn: trên 300 tỷ đồng tiền Việt Nam, khoảng 2 triệu USD, trên 500 lượng vàng, hơn 1.000 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Vụ án Phúc Sơn phơi bày cách thức doanh nghiệp tư nhân lợi dụng các sơ hở trong quy trình đầu tư công, đấu thầu, chỉ định thầu, định giá đất đai, tài sản công để thâu tóm các dự án có vị trí đắc địa. Đồng thời thông qua việc “thỏa thuận ngầm” với một bộ phận cán bộ có chức vụ, quyền hạn để hợp thức hóa các thủ tục, điều chỉnh quy hoạch, trái phiếu, nghĩa vụ tài chính, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước.

Vụ án xảy ra tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh điển hình về tội phạm kinh tế khu vực tư trong lĩnh vực tài chính, chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp. Kết luận điều tra xác định thông qua việc phát hành 9 đợt trái phiếu trái pháp luật của 3 công ty thành viên, nhóm bị can đã lừa đảo chiếm đoạt hơn 8.600 tỷ đồng của trên 6.600 nhà đầu tư - phần lớn là người dân, nhà đầu tư cá nhân.

Quá trình điều tra, các bị can đã khắc phục hậu quả, nộp lại đáng kể số tiền chiếm đoạt; nhiều tài sản đã bị phong tỏa, kê biên tạo cơ sở để cơ quan tiến hành tố tụng và cơ quan thi hành án dân sự xem xét hoàn trả cho nhà đầu tư.

Còn vụ án liên quan Tập đoàn Vạn Thịnh Phát thấy rõ tính chất xuyên quốc gia, đa tầng nấc của dòng tiền. Các tổ chức, cá nhân liên quan lợi dụng nhiều pháp nhân trong nước và ngoài nước, sử dụng các công cụ tài chính phức tạp để huy động, chuyển dịch dòng vốn, mua sắm, chuyển nhượng nhiều dự án bất động sản, tài sản có giá trị rất lớn tại nhiều địa phương.

Ông Thực cho biết, thực tiễn điều tra đòi hỏi C03 phải đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tương trợ tư pháp về hình sự, trao đổi thông tin với cơ quan thực thi pháp luật của các nước, các tổ chức tài chính quốc tế, cũng như phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp… nhằm truy tìm, phong tỏa, ngăn chặn việc tẩu tán tài sản.

Thu hồi tài sản là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt

Từ các vụ án trên cũng như nhiều vụ việc khác, đại diện C03 nhấn mạnh bài học kinh nghiệm về quán triệt quan điểm thu hồi tài sản là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt trong toàn bộ quá trình điều tra, chứ không phải là khâu bổ sung sau khi đã khởi tố, kết luận điều tra.

Cơ quan điều tra phải nhanh chóng áp dụng biện pháp tố tụng để phong tỏa tài khoản, kê biên tài sản, ngăn chặn việc chuyển dịch tài sản, đồng thời lập tổ chuyên trách về điều tra tài chính, truy tìm tài sản.

Song song với đó, theo ông Thực, phải phối hợp chặt chẽ với các cơ quan đăng ký đất đai, đăng ký doanh nghiệp, ngân hàng, chứng khoán để nắm tình hình. Kết hợp chặt chẽ giữa biện pháp nghiệp vụ hình sự với biện pháp điều tra tài chính hiện đại, coi hồ sơ tài chính là “hiện trường” của tội phạm.

Việc áp dụng kỹ thuật phân tích dòng tiền, đối chiếu giao dịch ngân hàng với báo cáo tài chính, so sánh dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để bóc tách rõ bản chất các giao dịch, làm sáng tỏ hành vi gian dối, chiếm đoạt cũng được đại diện C03 nhấn mạnh.