Đại biểu điểm danh gần 20 thủy điện nhỏ xả lũ gây thiệt hại cho hạ lưu

Thảo luận về Nghị quyết cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030, Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) cho rằng dự thảo tuy đã tiếp thu nhiều nội dung nhưng vẫn bỏ sót một vấn đề rất lớn là thủy điện, đặc biệt là nhóm thủy điện nhỏ và vừa - loại hình đã nhiều lần gây thiệt hại cho vùng hạ du khi xả lũ.

Đại biểu nhấn mạnh phát triển năng lượng là yêu cầu cấp thiết, nhưng mọi dự án phải đảm bảo "không gây hại môi trường, an ninh - quốc phòng, đời sống của nhân dân và tính mạng của con người".

Với thủy điện, điều kiện tiên quyết là hồ chứa phải vận hành an toàn, có dung tích đủ lớn, tuân thủ nghiêm quy trình tích - xả nước và dự báo thời tiết; đồng thời bảo đảm không làm gia tăng nguy cơ lũ quét, sạt lở cho hạ du.

Theo đại biểu Nguyễn Anh Trí, thực tế nhiều năm qua cho thấy hàng loạt thủy điện nhỏ đã từng xả lũ gây ngập lụt hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân.

Ông nêu ví dụ gần 20 công trình như Sông Lô 8A (Tuyên Quang - Hà Giang), Thác Giềng 1 (Bắc Kạn), Nậm Pông - Nậm Xây (Lai Châu), các thủy điện Suối Sập 1, 2 (Sơn La), Bản Vẽ và Hủa Na (Nghệ An), A Lưới và Rào Trăng (Thừa Thiên Huế), Đăk Mi, Plei Kần và nhiều nhà máy trên các nhánh Sê San...

Ông phân tích, có ba nhóm nguyên nhân chính dẫn tới thiệt hại, bao gồm vị trí đặt nhà máy ở các vùng địa hình dốc, nhiều suối; dung tích hồ chứa nhỏ, không đủ điều tiết lũ; và quy trình vận hành, thông báo xả lũ thiếu kịp thời khiến người dân không có thời gian phòng tránh.

"Những yếu tố này làm gia tăng nguy cơ lũ chồng lũ - tình trạng từng được chính Chính phủ cảnh báo trong báo cáo gửi Quốc hội", đại biểu Nguyễn Anh Trí nói. 

Trong khi đó, hệ thống văn bản pháp lý quan trọng như dự thảo Nghị quyết vẫn chưa đề cập đến thủy điện nhỏ và vừa, dù cả nước hiện có khoảng 200 dự án thuộc nhóm này đã được phê duyệt theo Quyết định 1682 ban hành cuối năm 2024.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí cho rằng vấn đề an toàn của thủy điện nhỏ chưa được quan tâm đúng mức, nhất là khi liên quan trực tiếp đến tính mạng và sinh kế của cộng đồng.

Ông đề nghị Quốc hội và Chính phủ rà soát toàn bộ các thủy điện nhỏ và vừa đang hoạt động; yêu cầu khắc phục các nguyên nhân gây xả lũ nguy hiểm; đóng cửa những dự án không khắc phục được; bồi thường thỏa đáng cho người dân nếu gây thiệt hại và xử lý hình sự khi để xảy ra tổn thất về người.

Bên cạnh đó, theo đại biểu, cần phải xem xét lại toàn bộ dự án đã được phê duyệt, kể cả theo Quyết định 1682, trước khi tiếp tục cấp phép xây dựng, không cho phát triển thủy điện nhỏ ở vùng địa hình dốc, nhiều suối, hoặc không bảo đảm quy trình vận hành tiên tiến, an toàn.

Ông cũng đề xuất nhà nước nên cân nhắc ưu tiên đầu tư các thủy điện lớn, có đầy đủ năm chức năng: phát điện, thủy lợi, thủy sản, du lịch và điều hòa môi trường. Cùng với đó, cần thúc đẩy điện gió, điện mặt trời - những loại năng lượng tái tạo mà Việt Nam có lợi thế tự nhiên và đã đạt nhiều tiến bộ công nghệ, nhằm thay thế cho thủy điện nhỏ vốn tiềm ẩn rủi ro.

"Đã làm thủy điện là phải an toàn. Không an toàn dứt khoát không nên làm", đại biểu nhấn mạnh và kiến nghị đưa các nguyên tắc này vào Nghị quyết của Quốc hội.

Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết những vấn đề đại biểu Quốc hội nêu liên quan tới thủy điện vừa và nhỏ là xác đáng và Bộ trân trọng tiếp thu.

Ông cho rằng hệ thống pháp luật hiện hành, bao gồm các luật chuyên ngành liên quan, đã có những quy định điều chỉnh tương đối đầy đủ đối với loại hình thủy điện này.

"Tuy nhiên, xét đây là các công trình mang tính dài hạn, không thuộc nhóm nhiệm vụ quá cấp bách, Bộ Công Thương sẽ chủ động rà soát toàn diện các quy định liên quan để bảo đảm phù hợp hơn với thực tiễn", Bộ trưởng cho biết. 

Bộ trưởng Diên cho hay, Bộ sẽ tổng hợp đầy đủ ý kiến của đại biểu về thủy điện vừa và nhỏ, đưa vào quá trình sửa đổi Luật Điện lực. Dự kiến, nội dung rà soát và hoàn thiện các quy định về thủy điện nhỏ sẽ được trình Quốc hội xem xét trong dự án Luật Điện lực sửa đổi vào năm 2026.