Vì sao Trung Quốc "đổ tiền" xây các tòa nhà chính phủ ở châu Phi?

Trung Quốc đang ngày càng chi nhiều tiền cho các dự án xây dựng tòa nhà chính phủ, quốc hội, trụ sở cảnh sát, nhà ở quân đội và dinh tổng thống ở khắp các quốc gia châu Phi, từng bước củng cố vị thế và tầm ảnh hưởng trên toàn lục địa đen.

Dự án mới nhất là trụ sở Bộ Ngoại giao của Kenya. Thư ký chính của bộ này, ông Macharia Kamau, mới đây đã tiết lộ Trung Quốc cam kết tài trợ tiền xây tòa nhà này. Hồi tháng 1, Bắc Kinh cũng đưa ra cam kết tương tự với Cộng hòa Dân chủ Congo. Dự án xây dựng trụ sở Trung tâm Kiểm soát và Ngăn ngừa Dịch bệnh (CDC) châu Phi tại Ethiopia cũng được Trung Quốc đầu tư 80 triệu USD.

Việc đầu tư cho các dự án xây dựng quy mô lớn như dinh tổng thống hay tòa nhà quốc hội thông qua các khoản tài trợ hoặc cho vay không lãi suất nằm trong chiến lược ngoại giao quan trọng của Bắc Kinh ở châu Phi. Trợ lý giáo sư về chính trị và các vấn đề quốc tế tại Đại học Wake Forest ở Bắc Carolina (Mỹ) Lina Benabdalla cho biết, tòa nhà mới của Bộ Ngoại giao Kenya chính là hình ảnh mang tính biểu tượng về mối quan hệ chặt chẽ giữa hai nước.

Trong những năm qua, chính quyền của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình không ngại chi tiền xây dựng các tòa nhà chính phủ như vậy trên khắp lục địa đen, cả ở Zimbabwe, nơi Bắc Kinh đang xây tòa nhà quốc hội 6 tầng trị giá 140 triệu USD. Tại Zambia, Bắc Kinh hồi năm ngoái đã đồng ý tài trợ xây dựng một trung tâm hội nghị mới - nơi sẽ diễn ra Hội nghị thượng đỉnh các nguyên thủ Liên minh châu Phi (AU) vào năm 2022.

Trong khi đó, dự án xây dựng trụ sở Trung kiểm phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh (CDC) châu Phi tại Addis Ababa đã khởi công, bất chấp sự phản đối của Mỹ. Hồi tháng 2/2020, Financial Times dẫn lời một quan chức Mỹ cho rằng, dự án này có thể được sử dụng để do thám "dữ liệu bộ gen của châu Phi" - một cáo buộc mà Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã bác bỏ và xem là "nực cười".

Bắc Kinh cũng bác bỏ những cáo buộc cho rằng đã đặt thiết bị nghe trộm ở trụ sở do chính họ xây cho AU trị giá 200 triệu USD ở Addis Ababa, khai trương năm 2012. Nhưng trong một báo cáo năm 2018, báo Le Monde của Pháp dẫn các nguồn tin thân cận cho biết, trong suốt 5 năm, dữ liệu từ các máy tính đặt trong tòa nhà trụ sở AU này đã được chuyển bí mật trong đêm về các máy chủ Trung Quốc. Theo báo này, các máy ghi âm thu nhỏ cũng bị phát hiện giấu trong tòa nhà.

Yun Sun, Giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington (Mỹ), cho biết: "Họ đã đưa ra lời giải thích về mặt kỹ thuật rằng, dữ liệu được chuyển tới Trung Quốc để sao lưu". Vì vậy, theo bà, việc xây dựng trụ sở bộ ngoại giao của Kenya "chắc chắn sẽ vấp phải phản đối vì nó cho thấy ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc".

Chuyên gia Benabdallah "những món quà" như vậy ở một mức độ nào đó cho thấy Bắc Kinh hoàn toàn gạt sang một bên những chỉ trích về sự can dự của họ ở châu Phi. "Họ đã chứng minh rằng, các nhà lãnh đạo châu Phi sẽ không thể bỏ qua những thỏa thuận béo bở đó, bất chấp áp lực từ nhiều quốc gia khác", bà nói.

Chuyên gia trên nhận định, có hai vấn đề đáng lo ngại trong các dự án xây dựng của Trung Quốc, trong đó mối lo lớn nhất là cài thiết bị nghe trộm như những cáo buộc mà tờ Le Monde của Pháp đặt ra. Nhưng theo bà Benabdallah: "Có gì đó sai vì người ta không tặng toàn bộ tòa nhà chỉ để cài đặt máy nghe trộm các cuộc trò chuyện". Vấn đề thứ hai là các quốc gia châu Phi sẽ "trả ơn" cho Trung Quốc như thế nào.

"Có thể họ sẽ nhượng bộ một cái gì đó về mặt chính trị cho Trung Quốc để đổi lấy món quà này… Nhưng đây cũng vẫn chỉ là suy đoán", bà nói.