Tổng thống Haiti bị ám sát từng là "trùm" buôn chuối, đã tiên tri cái chết

Kể từ khi bước chân vào chính trường, Tổng thống Haiti Jovenel Moise biết rằng ông sẽ phải đương đầu với một cuộc chiến.

Với xuất phát điểm là một doanh nhân xuất khẩu chuối gần như "vô danh", từ trước khi nhậm chức, ông Moise đã đối mặt với cáo buộc cho rằng, ông chỉ là "con rối" của Tổng thống tiền nhiệm Michel J. Martelly.

"Tôi là chính tôi", ông Moise nói ngay sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử, bác bỏ mọi cáo buộc nhằm vào mình. Ông cũng hứa hẹn sẽ mang lại những kết quả tích cực sau 6 tháng tại nhiệm.

Sau hơn 4 năm nhậm chức, Tổng thống Moise bị ám sát ngay tại nhà riêng vào rạng sáng ngày 7/7 ở tuổi 53. Vợ ông cũng bị trúng đạn và đang được điều trị.

Trong năm cuối cùng tại nhiệm, bất chấp làn sóng phản đối Tổng thống Moise gia tăng, ông từ chối từ chức. Tổng thống buộc phải tự lên tiếng để bảo vệ mình.

"Tôi không phải là một nhà độc tài", ông Moise nói với New York Times vào đầu năm nay.

Ông Moise từng là chủ tịch phòng thương mại ở Port-de-Paix, khu vực tây bắc Haiti, khi ông tranh cử tổng thống.

Mặc dù nổi lên như một ứng cử viên hàng đầu cho ghế tổng thống vào năm 2015, tuy nhiên ông Moise được ít người biết đến. Người ta gọi ông với biệt danh "Người Chuối".

Tổng thống Moise từng nhiều lần chia sẻ về việc ông đã lớn lên trên một đồn điền mía lớn ở vùng nông thôn của Haiti như thế nào. Ông đã theo học ở thủ đô Port-au-Prince và học cách làm giàu bằng việc quan sát công việc kinh doanh nông sản của cha mình.

Thời gian ở đồn điền cũng khiến ông có nhiều suy nghĩ mới.

"Kể từ khi còn là một đứa trẻ, tôi luôn tự hỏi tại sao mọi người lại sống trong điều kiện khó khăn như vậy, trong khi những vùng đất rộng lớn lại bỏ không. Tôi tin rằng nông nghiệp là chìa khóa để thay đổi đất nước này", ông Moise nói.

Ông đã điều hành một hợp tác xã sản xuất lớn với 3.000 nông dân.

Nhiệm kỳ gây tranh cãi

Trong thời gian tại nhiệm, ông Moise đối mặt với cáo buộc cư xử cứng rắn, cố gắng thâu tóm quyền lực.

Năm 2019, một báo cáo cho biết, 2 trong số các công ty do ông Moise sở hữu đã ký hợp đồng để xây dựng một dự án đường bộ, điều mà giới chỉ trích tin rằng đó là một kế hoạch nhằm thu lợi nhuận để trả cho chiến dịch tranh cử của ông. Nhiều người hoài nghi rằng: Một công ty xuất khẩu chuối sao lại xây dựng đường bộ?

Tổng thống Moise cũng bị cáo buộc sử dụng các nhóm bạo lực để trấn áp phe đối lập chính trị.

 Ông Moise thắng cử nhiệm kỳ tổng thống kéo dài 5 năm, bắt đầu từ năm 2016, tuy nhiên tranh chấp về kết quả bầu cử khiến nhiệm kỳ của ông bắt đầu muộn một năm. Ông Moise khẳng định sự trì hoãn này cho phép ông tiếp tục làm tổng thống thêm một năm nữa. Các đối thủ của ông không đồng ý, và vào tháng 2/2021, khi họ nói rằng nhiệm kỳ của ông đã kết thúc, phe đối lập tuyên bố Thẩm phán Tòa án Tối cao Joseph Mécène Jean-Louis trở thành Tổng thống lâm thời. Ông Moise lên án hành động này là một âm mưu đảo chính và 23 đối thủ chính trị sau đó bị bắt.

Các tranh chấp đã gây ra một cuộc khủng hoảng hiến pháp ở quốc gia nghèo nhất Tây Bán cầu. Các cuộc giao tranh giữa các băng đảng đối thủ và cảnh sát ở thủ đô trong những tuần gần đây đã khiến hàng nghìn người phải di tản.

Trước những tranh cãi về thời điểm kết thúc nhiệm kỳ, Tổng thống Moise đã từ chối từ chức. Ông cũng tìm cách thông qua một hiến pháp mới, với khả năng mang lại cho chính quyền của ông nhiều quyền lực hơn, đồng thời đảm bảo rằng ông có thể nắm quyền trong nhiều nhiệm kỳ hơn. Tuy nhiên, những kế hoạch này đã bị "trật bánh" do đại dịch và tình trạng mất an ninh gia tăng trong nước.

Theo Pierre Reginald Boulos, một nhân vật đối lập và là lãnh đạo doanh nghiệp giàu có, "lịch sử sẽ ghi nhớ ông Moise như một người cứng rắn và dũng cảm, biết mình muốn gì và sẵn sàng chiến đấu vì nó". Từ một người giúp Tổng thống Moise đắc cử, ông Boulos đã trở thành kẻ thù "không đội trời chung" với ông Moise. Ông Boulos bị đơn vị chống tham nhũng của chính phủ điều tra.

"Từ những gì tôi biết về ông ấy trước khi chúng tôi cắt đứt, đây là một người đàn ông thực sự muốn thấy sự thay đổi ở Haiti. Tôi nghĩ mong muốn được nhìn thấy một Haiti đổi mới của ông ấy là có thật. Và ông ấy có nghị lực không giống ai. Đây là một tổng thống đã làm việc 14, 16, 18, 20 giờ mỗi ngày", ông Boulos nói về người bạn cũ của mình.

Ông Boulos nói rằng việc Tổng thống Moise lên đường trước bình minh để lái xe suốt 7 giờ đồng hồ đến thủ đô, tham dự một cuộc họp kéo dài 2 giờ và quay trở lại cùng ngày là việc bình thường.

James Morrell, giám đốc Dự án Dân chủ Haiti, một nhóm được thành lập bởi các cựu đại sứ Mỹ chuyên giám sát các cuộc bầu cử ở Haiti, không đồng tình với những người tin rằng ông Moise đã nắm quyền bất hợp pháp. Ông cáo buộc Mỹ và cộng đồng quốc tế đã bỏ rơi Tổng thống Moise bằng cách rút lực lượng của Liên Hợp Quốc khỏi Haiti.

"Phe đối lập giống như là đã chĩa súng vào ông ấy gần như ngay từ đầu", ông Morrell nhận định.

Ngay cả những người chỉ trích Tổng thống Moise cũng đồng ý rằng, ông đã sử dụng quyền lực của mình để cố gắng chấm dứt các công ty độc quyền cung cấp các hợp đồng béo bở cho giới thượng lưu quyền lực. Và chính điều đó khiến ông có nhiều kẻ thù. 

"Đối với một số người, ông ấy là một nhà cải cách. Ông ấy là người đang cố gắng thay đổi hệ thống điện của đất nước, đặc biệt là về mặt tiền bạc cũng như việc ai là người có quyền kiểm soát các hợp đồng điện. Các nhà tài phiệt đã được trả hàng tỷ USD để cung cấp điện cho một quốc gia còn chìm trong bóng tối", Leonie Hermantin, một nhà hoạt động cộng đồng người Haiti ở Miami, cho biết.

Simon Desras, một cựu thượng nghị sĩ đối lập ở Haiti, nói rằng Tổng thống Moise dường như biết trước rằng cuộc chiến chống lại những kẻ giàu có và quyền lực trong nước sẽ khiến ông phải trả giá bằng mạng sống.

"Tôi nhớ trong bài phát biểu của mình, ông ấy nói rằng ông ấy chỉ nhắm mục tiêu đến những người giàu bằng cách chấm dứt hợp đồng của họ. Ông ấy nói rằng đó có thể là lý do dẫn đến cái chết của ông ấy, bởi vì những đối tượng đó đã quen với việc ám sát và đẩy nhiều người vào cuộc sống lưu vong", ông Desras cho biết.

"Giống như là ông ấy đã đưa ra một lời tiên tri về cái chết của mình", ông Desras nói thêm.

Phát biểu sau vụ ám sát Tổng thống Moise, Thủ tướng lâm thời Haiti Claude Joseph nói: "Haiti đã mất một chính khách thực sự. Chúng tôi sẽ đảm bảo rằng những kẻ chịu trách nhiệm cho hành động tàn ác này sẽ nhanh chóng bị đưa ra trước công lý".