Nền kinh tế Nga căng mình ứng phó 11.300 lệnh trừng phạt từ phương Tây

Khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine cách đây một năm, các nước phương Tây đã đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt chưa từng có để gây áp lực lên Tổng thống Vladimir Putin và Moscow. Mục đích của 11.300 biện pháp này là tung ra các đòn kinh tế nghiêm trọng đến mức ông Putin phải xem xét lại cuộc chiến.

Kết quả là nền kinh tế Nga đã suy yếu. Tuy nhiên, Nga cũng cho thấy khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên. Khi nhu cầu về dầu của Nga giảm ở châu Âu, Moscow đã chuyển hướng mặt hàng này sang châu Á. Ngân hàng trung ương Nga đã ngăn chặn cuộc khủng hoảng tiền tệ bằng các biện pháp kiểm soát vốn tích cực và tăng lãi suất. Chi tiêu quân sự đã hỗ trợ lĩnh vực công nghiệp, trong khi cuộc cạnh tranh để thay thế nguồn cung thiết bị và công nghệ phương Tây đã thúc đẩy hoạt động đầu tư vào ngành kinh tế.

"Nền kinh tế và hệ thống chính phủ của Nga hóa ra mạnh hơn nhiều so với những gì phương Tây nghĩ", ông Putin nói trong bài phát biểu trước quốc hội Nga hôm 21/2.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những vết nứt đang bắt đầu lộ ra và chúng dự kiến sẽ trở nên nghiêm trọng hơn trong 12 tháng tới. Liên minh châu Âu - bên đã chi hơn 100 tỷ USD cho nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2021 - đã đạt được những bước tiến lớn trong việc loại bỏ dần việc mua nhiên liệu từ Moscow. EU - bên đã giảm đáng kể sự phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên của Nga vào năm ngoái - cũng cấm hầu hết hoạt động nhập khẩu dầu thô của Nga bằng đường biển vào tháng 12/2022. EU cũng có biện pháp tương tự đối với các sản phẩm dầu tinh chế trong tháng này.

Những biện pháp đó đã gây căng thẳng tài chính cho Nga khi nước này đang đối mặt với thách thức để tìm khách hàng thay thế. Chính phủ đã báo cáo thâm hụt ngân sách khoảng 1.761 tỷ rúp (23,5 tỷ USD) trong tháng 1. Chi tiêu tăng 59% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi doanh thu giảm 35%. Phó Thủ tướng Alexander Novak tuyên bố Nga sẽ cắt giảm sản lượng dầu khoảng 5% bắt đầu từ tháng 3.

Janis Kluge, một chuyên gia về kinh tế Nga tại Viện Các vấn đề An ninh và Quốc tế của Đức, nhận định với CNN: "Kỷ nguyên kiếm được lợi nhuận dễ dàng từ thị trường dầu mỏ và khí đốt của Nga đã khép lại".

Trong khi đó, đồng rúp đã giảm xuống mức thấp nhất so với USD kể từ tháng 4/2022, dẫn tới lạm phát gia tăng. Một số doanh nghiệp Nga thừa nhận không thể nghĩ đến việc phát triển vào lúc này do nền kinh tế vẫn trong giai đoạn bất ổn, theo một khảo sát.

Theo các chuyên gia, các diễn biến này sẽ khiến Nga phải lựa chọn giữa việc tăng cường chi tiêu quân sự hoặc đầu tư vào hàng hóa xã hội như nhà ở và giáo dục - một quyết định có thể gây ra tác động cho cả cuộc chiến và sự ủng hộ của công chúng Nga.

"Năm nay thực sự có thể là một phép thử quan trọng với Nga", Timothy Ash, chuyên gia tại Chatham House (Anh), nhận định.

Theo ước tính sơ bộ từ chính phủ, sản lượng kinh tế của Nga đã giảm 2,1% trong năm ngoái, ít hơn nhiều so với kỳ vọng của phương Tây vào khoảng 10-15% khi tung ra những lệnh trừng phạt đầu tiên vào Nga.

Một lý do được đưa ra là Nga đã có sự chuẩn bị cho kịch bản bị phương Tây cô lập sau sự kiện Moscow sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014. Nga đã xây dựng một "pháo đài" nhằm nâng cao khả năng tự cung, tự cấp, giảm phụ thuộc vào bên ngoài, nên điều này giúp Nga bền bỉ trước các biện pháp cấm vận.

Thách thức từ ngành năng lượng

Nhưng các yếu tố giảm nhẹ với nền kinh tế Nga đến từ giá năng lượng tăng cao và nhu cầu dầu mỏ lớn của thế giới. Trên thực tế, doanh thu xuất khẩu dầu trung bình hàng tháng của Nga đã tăng 24% trong năm ngoái lên 18,1 tỷ USD. Tuy nhiên, kịch bản này dường như khó xảy ra trong năm nay với hàng loạt thách thức trước mắt.

Giá một thùng dầu thô Ural của Nga đã giảm xuống mức trung bình 49,5 USD trong tháng 1 sau khi lệnh cấm vận dầu mỏ của châu Âu và biện pháp áp giá trần của G7 đi vào hiệu lực. Mức giá trung bình toàn cầu là 82 USD/thùng. Điều đó cho thấy rằng những khách hàng như Ấn Độ và Trung Quốc đang thương lượng được mức giá chiết khấu rất cao. Ngân sách năm 2023 của Nga dựa trên dự đoán rằng giá dầu Ural sẽ đạt mức trung bình hơn 70 USD/thùng.

Việc tìm kiếm khách hàng mới cho các sản phẩm dầu tinh chế - vốn cũng phải chịu các lệnh cấm vận và giá trần mới -  cũng sẽ không dễ dàng. Ben McWilliams, một chuyên gia năng lượng, lưu ý rằng Trung Quốc và Ấn Độ có mạng lưới các nhà máy lọc dầu của riêng họ và thích mua dầu thô hơn.

Trong khi đó, hoạt động xuất khẩu khí đốt của Nga sang châu Âu đã tiếp tục giảm sau khi Nga khóa van đường ống Dòng chảy phương Bắc 1 và đường ống này bị hư hại trong một vụ nổ bí ẩn năm ngoái.

Khi doanh thu từ ngành năng lượng bị cắt giảm, để tăng chi tiêu quốc phòng cho một cuộc chiến tiêu hao, Nga sẽ buộc phải đánh đổi. Các kế hoạch chi tiêu cho năm 2023 được hoàn thiện vào tháng 12/2022 cho thấy ngân sách cho nhà ở và chăm sóc sức khỏe, cơ sở hạ tầng công cộng có dấu hiệu giảm.

Dù Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) dự đoán Nga năm nay sẽ lấy lại đà phát triển kinh tế vào khoảng 0.3%, nhưng chuyên gia cho rằng, nó cũng sẽ phụ thuộc vào diễn biến ở Ukraine. Tình hình thiếu nhân lực do thực hiện nghĩa vụ quân sự và hoạt động di cư có thể mang lại rủi ro cho kinh tế Nga.

Tác động của các biện pháp trừng phạt của phương Tây có nguy cơ phát triển thành một cuộc khủng hoảng theo thời gian tại Nga. Bloomberg Economics ước tính rằng tổng sản phẩm quốc nội của Nga vào năm 2026 có thể sẽ giảm 190 tỷ USD so với trước cuộc chiến.