Mối lo về an toàn với mạng lưới căn cứ quân sự Mỹ tại Trung Đông

Ngày 21/6, Mỹ tiến hành không kích ba cơ sở hạt nhân chiến lược của Iran -  Fordow, Natanz và Esfahan - đánh dấu một bước leo thang nghiêm trọng trong xung đột Israel - Iran, vốn đã kéo dài từ ngày 13/6.

Chiến dịch này không chỉ làm gia tăng căng thẳng giữa Washington và Tehran mà còn đặt các căn cứ quân sự Mỹ trên khắp Trung Đông vào tình trạng báo động cao.

Theo các nguồn tin từ phương Tây, Iran cùng ngày đã tuyên bố sẽ đáp trả mạnh mẽ, với các lực lượng dân quân do Tehran hậu thuẫn được cho là đang chuẩn bị tấn công các cơ sở quân sự Mỹ tại Iraq và có thể cả Syria. Trong bối cảnh này, mạng lưới căn cứ quân sự rộng lớn của Mỹ tại khu vực, vốn được xem là biểu tượng của sức mạnh, giờ đây lại trở thành điểm yếu dễ bị tổn thương.

Mạng lưới căn cứ quân sự Mỹ tại Trung Đông

Theo báo cáo của Hội đồng Quan hệ Đối Ngoại (CFR), Mỹ duy trì ít nhất 19 căn cứ quân sự tại Trung Đông, với 8 căn cứ thường trực tại Bahrain, Ai Cập, Iraq, Jordan, Kuwait, Qatar, Ả rập Xê út và Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE). Tổng cộng, khoảng 40.000 đến 50.000 binh sĩ Mỹ đang đồn trú tại khu vực, từ các căn cứ lớn như Al Udeid ở Qatar đến các tiền đồn nhỏ hơn rải rác khắp Trung Đông. Những căn cứ này đóng vai trò then chốt trong các hoạt động không quân, hải quân, hậu cần, thu thập tình báo và triển khai lực lượng của Mỹ.

Căn cứ Không quân Al Udeid ở Qatar là cơ sở quân sự lớn nhất của Mỹ trong khu vực, với khoảng 11.000 binh sĩ đồn trú. Được thành lập năm 1996, Al Udeid là sở chỉ huy tiền phương của Bộ Tư lệnh Trung tâm (CENTCOM), chịu trách nhiệm điều phối các chiến dịch không kích, chống khủng bố và hỗ trợ nhân đạo tại Iraq, Syria, Afghanistan, Bắc Phi và Nam Á.

Với diện tích 24 ha, hai đường băng và hàng chục cơ sở hỗ trợ, Al Udeid có khả năng tiếp nhận hơn 100 phi cơ, bao gồm tiêm kích, oanh tạc cơ chiến lược, máy bay tiếp dầu và UAV. Qatar đã đầu tư hơn 8 tỷ USD để nâng cấp cơ sở hạ tầng cho căn cứ này, giúp Mỹ tiết kiệm ngân sách đáng kể. Tuy nhiên, năm 2024, Qatar tuyên bố sẽ không cho phép sử dụng Al Udeid để tấn công các nước trong khu vực, đặt ra thách thức chiến lược cho Mỹ trong bối cảnh căng thẳng hiện nay.

Tại Bahrain, Trung tâm Hỗ trợ Hoạt động Hải quân (NSA) là trụ sở của Hạm đội 5, với khoảng 9.000 nhân sự, bao gồm quân nhân và nhân viên dân sự. Hạm đội 5 chịu trách nhiệm đảm bảo an ninh trên khu vực biển rộng 6,5 triệu km², bao gồm Vịnh Ba Tư, Vịnh Oman, Biển Đỏ và một phần Ấn Độ Dương. Các vị trí chiến lược như eo biển Hormuz, kênh đào Suez và eo biển Bab al-Mandeb nằm trong phạm vi hoạt động của Hạm đội 5, khiến NSA Bahrain trở thành mục tiêu tiềm tàng nếu Iran trả đũa.

Kuwait là một điểm nóng khác, với gần 14.000 binh sĩ Mỹ đồn trú, chủ yếu tại căn cứ Camp Arifjan. Đây là trung tâm hậu cần và tiếp tế chính của Mỹ tại Trung Đông, hỗ trợ các hoạt động của CENTCOM. Trong khi đó, tại UAE, Căn cứ Không quân Al Dhafra đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động trinh sát và không chiến, với sự hiện diện của các máy bay hiện đại F-22 Raptor và UAV. Cảng nhân tạo lớn nhất thế giới Jebel Ali ở UAE là trung tâm hậu cần quan trọng cho Hạm đội 5.

Cùng với đó, ở Iraq, các căn cứ quân sự Erbil (Harir), Camp Teji và Abu Ghraib có nhiệm vụ hỗ trợ các hoạt động không quân và cố vấn cho lực lượng người Kurd và quân đội Iraq. Những căn cứ này đặc biệt dễ bị tổn thương do nằm gần các khu vực có sự hiện diện của các nhóm dân quân do Iran hậu thuẫn.

Tình trạng “báo động cao” và mối đe dọa từ Iran

Bộ trưởng Quốc phòng Iran Aziz Nasirzadeh trước đó từng cảnh báo nếu xung đột Tehran - Washington nổ ra, các căn cứ quân sự Mỹ tại Trung Đông sẽ trở thành mục tiêu của Iran. Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran không đạt được tiến triển.

Theo New York Times, các quan chức tình báo Mỹ đã phát hiện dấu hiệu cho thấy các lực lượng dân quân được Iran hậu thuẫn đang chuẩn bị tấn công các căn cứ Mỹ tại Iraq và có thể cả Syria. Các nhóm này, bao gồm Hezbollah ở Lebanon, Hamas ở Gaza, Houthi ở Yemen và các nhóm dân quân Shiite ở Iraq, được xem là “lực lượng ủy nhiệm” của Iran, có khả năng thực hiện các cuộc tấn công bất đối xứng nhằm vào các mục tiêu Mỹ. Đại sứ Iran tại Liên hợp quốc, ông Amir Iravani, nhấn mạnh rằng thời điểm và quy mô phản ứng của Tehran sẽ do các lực lượng vũ trang quyết định, làm gia tăng sự bất định trong khu vực.

Lãnh tụ tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, cảnh báo bất kỳ hành động quân sự nào của Mỹ sẽ dẫn đến “hậu quả nghiêm trọng và không thể khắc phục”. Iran sở hữu các căn cứ tên lửa trong phạm vi tấn công dễ dàng tới các căn cứ Mỹ ở Bahrain, Qatar và UAE. Vào tháng 1/2020, Iran từng bắn 13 tên lửa đạn đạo vào Căn cứ Không quân Al-Asad và Erbil ở Iraq để trả đũa vụ ám sát Thiếu tướng Qassem Soleimani, gây chấn thương não cho hơn 100 binh sĩ Mỹ. Vụ tấn công này là minh chứng cho khả năng của Iran trong việc thực hiện các đòn đáp trả nhanh chóng và chính xác.

Trước mối đe dọa từ Iran, Mỹ đã nâng mức báo động tại các căn cứ ở Iraq, Syria, Kuwait, Bahrain và Qatar. Các biện pháp bao gồm tăng cường tuần tra, kích hoạt hệ thống phòng không Patriot và triển khai thêm một phi đội tiêm kích F-35 đến khu vực. Một tàu sân bay Mỹ, USS Nimitz, đã được điều động đến Trung Đông, cùng với các máy bay tiếp nhiên liệu và tàu chiến ở Địa Trung Hải để hỗ trợ đánh chặn tên lửa của Iran. Hình ảnh vệ tinh gần đây cho thấy Mỹ đã rút một số máy bay khỏi Căn cứ Không quân Al Udeid ở Qatar, có thể nhằm giảm thiểu nguy cơ bị tấn công.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng nếu Iran tấn công, Mỹ sẽ đáp trả với “sức mạnh chưa từng thấy”. Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth nhấn mạnh rằng bảo vệ lực lượng Mỹ là ưu tiên hàng đầu, các đợt triển khai bổ sung nhằm tăng cường thế trận phòng thủ.

Các đồng minh của Mỹ trong khu vực, bao gồm Qatar, Bahrain, Kuwait và UAE, đang duy trì lập trường thận trọng. Qatar, vốn phụ thuộc vào xuất khẩu khí đốt, kêu gọi kiềm chế để tránh làm gián đoạn Eo biển Hormuz - tuyến vận chuyển dầu quan trọng chiếm 30% sản lượng dầu toàn cầu. Trong khi đó, Israel, đồng minh thân cận của Mỹ, tiếp tục gây sức ép để Washington tham gia sâu hơn vào xung đột với Iran. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã kêu gọi lập mặt trận chung để đối phó với hành động của Iran.

Đánh giá của các chuyên gia quốc tế

Các chuyên gia quốc tế nhận định rằng tình hình hiện nay có nguy cơ dẫn đến một cuộc xung đột toàn diện, gây hậu quả nghiêm trọng cho an ninh khu vực và toàn cầu. Giáo sư Vali Nasr từ Trường Nghiên cứu Quốc tế Johns Hopkins cho rằng, dù Mỹ đã tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran, một đề nghị ngoại giao hấp dẫn, như giảm nhẹ lệnh trừng phạt, vẫn có thể thuyết phục Tehran nhượng bộ. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng bất kỳ hành động quân sự nào vượt tầm kiểm soát đều có thể gây ra phản ứng dây chuyền trong khu vực.

Cựu Tư lệnh CENTCOM, Tướng Joseph Votel, nhận định các căn cứ Mỹ tại Trung Đông được xây dựng với các biện pháp bảo vệ nhưng vẫn dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công bất đối xứng từ lực lượng dân quân do Iran hậu thuẫn. Ông chỉ rõ các cơ sở ngoại giao và lợi ích tư nhân của Mỹ cũng là mục tiêu tiềm tàng.

Nhà báo Tucker Carlson, trong một podcast với cựu cố vấn của Tổng thống Trump, Steven Bannon, bày tỏ lo ngại rằng sự can dự của Mỹ vào xung đột với Iran có thể dẫn đến “sự kết thúc của đế chế Mỹ”. Ông cho rằng Mỹ “hoàn toàn không chuẩn bị” cho một cuộc chiến tranh thực sự với Iran và nhấn mạnh rằng việc tham chiến có thể gây tổn thất nặng nề về cả chính trị và quân sự.

Bà Rosemary Kelanic, Giám đốc Chương trình Trung Đông tại Viện nghiên cứu Defense Priorities, lập luận rằng vẫn chưa quá muộn để Mỹ tránh một cuộc chiến toàn diện. Bà cảnh báo rằng các cuộc tấn công của Israel đã thúc đẩy Iran phát triển vũ khí hạt nhân, và sự tham chiến của Mỹ sẽ càng làm tăng động lực này.

Hệ lụy tiềm tàng và tương lai bất định

Việc Mỹ không kích các cơ sở hạt nhân Iran đã làm thay đổi tương quan lực lượng tại Trung Đông, đẩy khu vực vào tình trạng “bất ổn chưa từng có”. Iran có thể đáp trả bằng nhiều cách, từ các cuộc tấn công trực tiếp vào căn cứ Mỹ đến việc sử dụng lực lượng ủy nhiệm hoặc đóng cửa eo biển Hormuz.

Theo chuyên gia quân sự Esmail Kowsari, cựu chỉ huy IRGC, việc đóng cửa eo biển Hormuz đang được xem xét như phương án trả đũa. Điều này có thể làm gián đoạn nguồn cung dầu toàn cầu, đẩy giá dầu tăng vọt và gây ra khủng hoảng kinh tế.

Ngoài ra, các cuộc tấn công mạng hoặc các đòn đánh vào cơ sở hạ tầng dầu khí của Mỹ và đồng minh cũng là kịch bản được các chuyên gia dự báo. Theo báo cáo của Izvestia (Nga), các kịch bản đen tối bao gồm xung đột quân sự lan rộng, phong tỏa eo biển Hormuz và leo thang chương trình hạt nhân của Iran.

Cộng đồng quốc tế đang tích cực kêu gọi các nỗ lực ngoại giao để giảm căng thẳng. Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh rằng một thỏa thuận đảm bảo quyền phát triển hạt nhân dân sự của Iran và an ninh cho Israel là khả thi. Trong khi đó, các lãnh đạo như Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập được kêu gọi chung tay ngăn chặn nguy cơ chiến tranh hạt nhân.

Giới chuyên gia nhận định, mạng lưới căn cứ quân sự của Mỹ tại Trung Đông, dù là biểu tượng của sức mạnh, giờ đây đang đối mặt với mối đe dọa nghiêm trọng từ Iran và các lực lượng ủy nhiệm. Tình trạng báo động cao tại các căn cứ như Al Udeid, NSA Bahrain, Camp Arifjan và Al Dhafra phản ánh mức độ căng thẳng chưa từng có trong khu vực.

Trong bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân bế tắc và xung đột Israel-Iran leo thang, nguy cơ chiến tranh toàn diện đang hiện hữu. Các chuyên gia kêu gọi sự kiềm chế và ngoại giao để tránh một thảm họa khu vực, nhưng tương lai vẫn đầy bất định. Hành động tiếp theo của Mỹ và phản ứng của Iran trong những ngày tới sẽ định hình không chỉ an ninh Trung Đông mà còn cả trật tự thế giới.