Chương trình hạt nhân Iran đã bị vô hiệu hóa sau vụ không kích của Mỹ?

Cuối tuần qua, Mỹ mở chiến dịch "Búa đêm" nhằm vào 3 cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran, trong một nỗ lực hỗ trợ cho đồng minh thân cận Israel nhằm phá hủy năng lực hạt nhân của Iran.

Dù giới chức Mỹ và Israel đưa ra nhiều tuyên bố về thiệt hại mà Tehran phải hứng chịu, nhưng câu hỏi lớn được đặt ra là Tel Aviv và Washington đã đạt được mục tiêu phá hủy chương trình hạt nhân của Iran hay chưa.

Theo các chuyên gia, thiệt hại thực tế mà các cuộc không kích của Mỹ và Israel gây ra cho chương trình hạt nhân Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan vẫn chưa rõ ràng do thiếu thông tin chi tiết.

Liệu chương trình hạt nhân của Iran đã bị tấn công đến mức không thể phục hồi? Nếu chưa, Mỹ và Israel sẽ đối phó với mối đe dọa đã bị “làm suy yếu” này như thế nào?

Trong trận không kích, các máy bay ném bom tàng hình B-2 của Mỹ đã thả 14 quả bom xuyên phá GBU-57 xuống các cơ sở làm giàu uranium được chôn sâu tại Natanz và đặc biệt là Fordow, nơi mà ông Trump mô tả là "mục tiêu chính".

Trong khi đó, tên lửa hành trình Tomahawk được phóng tới Isfahan, một tổ hợp cơ sở nơi Iran chuyển đổi uranium kim loại sang dạng khí, sản xuất máy ly tâm và lưu trữ uranium làm giàu ở cấp độ cao (HEU), loại vật liệu có thể sử dụng để chế tạo vũ khí hạt nhân.

Uranium tự nhiên có 99,3% là đồng vị uranium-238 và chỉ 0,7% là uranium-235, loại cần thiết để chế tạo bom hạt nhân. Vì tỷ lệ U-235 quá thấp, nên các nhà khoa học phải làm giàu để tăng tỷ lệ này lên: Mức 3–5% dùng cho nhà máy điện, nhưng trên 90% mới đủ chế tạo bom.

IAEA ước tính Iran hiện sở hữu hơn 400kg uranium làm giàu ở mức 60%, đủ nguyên liệu cho khoảng 10 đầu đạn hạt nhân. Tổ chức này cũng cáo buộc Iran đã vi phạm Thỏa thuận Hạt nhân năm 2015 (JCPOA) khi vượt ngưỡng 3,67% làm giàu quy định trong cam kết. Tuy nhiên, chính Mỹ là bên đã phá bỏ JCPOA trước trong nhiệm kỳ 1 của ông Trump và sau đó Iran mới tiếp tục gia tăng làm giàu uranium.

Trước ngày 22/6, Israel đã tấn công Natanz và Isfahan, đồng thời tuyên bố phá hủy các hệ thống phòng không của Iran nhằm dọn đường cho Mỹ hành động. Tuy nhiên, cơ sở Fordow được chôn sâu trong lòng núi tới 800m, ngoài tầm với của bom Israel.

Theo các chiến lược gia phương Tây, chỉ có bom xuyên phá "Massive Ordnance Penetrator" (MOP) mới có khả năng xuyên thủng Fordow. MOP có thể phá vỡ 60m bê tông, và nếu liên tục đánh vào cùng một vị trí, chúng có thể thọc sâu hơn nữa. Đây chính xác là những gì Mỹ đã làm bằng B-2 và MOP.

Ông Trump tuyên bố “toàn bộ hạ tầng hạt nhân của Iran đã bị xóa sổ”. Nhưng các chuyên gia thì hoài nghi.

Tướng Dan Caine, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, tỏ ra thận trọng hơn nhiều so với ông Trump và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth trong đánh giá ban đầu.

Chuyên gia Darya Dolzikova thuộc Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI) nhận định: “Nếu Fordow thực sự bị phá hủy nghiêm trọng, điều còn chưa rõ, thì đó sẽ là đòn giáng mạnh vào khả năng sản xuất vật liệu phân hạch của Iran. Fordow là cơ sở then chốt, làm giàu uranium tới 60% hiệu quả hơn Natanz. Nhưng vẫn còn câu hỏi lớn: Iran đã cất giấu lượng HEU đó ở đâu? Chắc chắn chúng đã được di chuyển đến các địa điểm kiên cố, bí mật, ngoài tầm với của cả Mỹ và Israel".

Ngoài ra, có khả năng Tehran vẫn duy trì các cơ sở ngầm sản xuất máy ly tâm và làm giàu uranium ở những địa điểm chưa bị lộ.

Một cơ sở như vậy là Kolang Gaz La, gần Natanz, đang được xây dựng trong lòng núi, được cho là sâu hơn cả Fordow. Hiện không có thông tin gì về tình trạng của địa điểm này sau đợt không kích.

Iran tuyên bố đã đưa uranium làm giàu mức độ cao tới nơi an toàn. Thậm chí, vụ tấn công của Mỹ có thể sẽ khiến Tehran suy nghĩ lại về lệnh cấm phát triển vũ khí hạt nhân mà họ đã ban hành hàng chục năm qua. Khi đó, mối đe dọa vẫn chưa thể dừng lại.

Mặt khác, Iran vẫn có nhiều cơ sở hạt nhân khác trên khắp cả nước. Vào ngày 12/6, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran Mohammad Eslami tuyên bố Iran đã hoàn tất xây dựng một cơ sở làm giàu thứ 3 ở địa điểm bí mật, “vô cùng an toàn, không thể bị tấn công”. Nếu đúng, tuyên bố của ông Trump về việc “xóa sổ hoàn toàn” năng lực hạt nhân Iran dường như là khó xảy ra.

Chuyên gia Dolzikova kết luận: “Ngoài cơ sở hạ tầng, Iran vẫn còn sở hữu khối kiến thức và chuyên môn kỹ thuật trong nước đủ để khôi phục chương trình nếu cần. Đây là chương trình đã được phát triển hàng thập niên, với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm. Dù có phá hủy cơ sở vật chất hay ám sát các nhà khoa học, vẫn không thể tiêu diệt nền tảng tri thức hạt nhân đã tồn tại trong quốc gia này".