5 giải pháp quyết liệt thúc đẩy kinh tế tư nhân của Nga giữa bão trừng phạt

Cuộc tranh luận về chủ đề thúc đẩy kinh tế tư nhân đang đạt đến một cấp độ mới ở Nga, ngày càng trở nên gay gắt khi nguồn tài chính nhà nước ngày càng suy giảm trước sức ép lớn từ các lệnh trừng phạt của Mỹ/phương Tây. Chính phủ Nga đã và đang làm gì để giải quyết vấn đề này và tạo tiền đề thúc đẩy kinh tế tư nhân? 

Trong bối cảnh các lệnh trừng phạt từ Mỹ/phương Tây kể từ năm 2022, nền kinh tế Nga phải đối mặt với nhiều thách thức chưa từng có. Các lệnh trừng phạt nhắm vào nhiều lĩnh vực, từ tài chính, năng lượng đến công nghệ, đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng, hạn chế tiếp cận thị trường quốc tế và gây áp lực lên đồng rúp.

Tuy nhiên, bất chấp những khó khăn này, Nga đã đạt được một số thành tựu đáng chú ý trong việc duy trì tăng trưởng kinh tế, với GDP tăng trưởng 3,6% năm 2023 theo Ngân hàng Thế giới (WB). Một trong những yếu tố quan trọng giúp Nga chống đỡ được "cơn bão trừng phạt" là sự thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân, được xem là động lực quan trọng để đa dạng hóa nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu tài nguyên thô.

Bối cảnh kinh tế Nga dưới áp lực trừng phạt

Kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2/2022, Mỹ/phương Tây đã áp đặt hơn 17.500 lệnh trừng phạt, nhắm vào các cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp Nga, nhất là trong những vực trụ cột của nền kinh tế.

Các biện pháp trừng phạt gồm: (i) Loại bỏ một số ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, gây khó khăn trong giao dịch quốc tế. (ii) Hạn chế xuất khẩu công nghệ cao, làm suy giảm khả năng phát triển các ngành công nghiệp tiên tiến. (iii) Cấm vận dầu mỏ, khí đốt, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách từ xuất khẩu năng lượng, vốn chiếm khoảng 40% ngân sách liên bang Nga. (iv) Đóng băng tài sản dự trữ ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Nga, khiến Nga mất quyền tiếp cận một phần lớn dự trữ quốc gia.

Giới chuyên gia cho rằng những biện pháp này đã gây ra những tác động tiêu cực tức thời như đồng rúp mất giá mạnh vào năm 2022, với tỷ giá giảm xuống mức thấp kỷ lục 120 rúp/USD vào tháng 3/2022. Tuy nhiên, Nga đã nhanh chóng thích nghi, đạt được tăng trưởng GDP 3,6% trong năm 2023 và trở thành nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới theo Ngân hàng Thế giới; hiện tỷ giá đồng rúp đã phục hồi tương đối với 85 rúp/USD. Một phần thành công này đến từ sự hỗ trợ của khu vực kinh tế tư nhân, vốn đóng góp khoảng 30-40% GDP Nga, theo ước tính của RIA Novosti.

Trong bối cảnh này, chính phủ Nga nhận thấy rằng kinh tế tư nhân không chỉ là động lực tăng trưởng mà còn là "chìa khóa" để giảm sự phụ thuộc vào các ngành công nghiệp nhà nước, đặc biệt là dầu mỏ và khí đốt. Tuy nhiên, khu vực tư nhân Nga đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm thiếu vốn đầu tư, hạn chế tiếp cận công nghệ và sự phụ thuộc vào các thị trường phương Tây. Để giải quyết những vấn đề này, Chính phủ Nga đã triển khai một loạt giải pháp chiến lược.

Các giải pháp của Chính phủ Nga

Chính phủ Nga, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Vladimir Putin và Ngân hàng Trung ương Nga, đã áp dụng nhiều biện pháp để hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân.

Thứ nhất, tăng cường hỗ trợ tài chính và tín dụng. Một trong những giải pháp quan trọng nhất là cung cấp các gói hỗ trợ tài chính và tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs).

Theo RIA Novosti, chính phủ Nga đã triển khai nhiều chương trình tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp (dưới 5%) cho các doanh nghiệp trong các lĩnh vực công nghệ, sản xuất và nông nghiệp kể từ năm 2022. Chương trình này nhằm giúp các doanh nghiệp vượt qua khó khăn do thiếu vốn và tăng chi phí sản xuất trong bối cảnh trừng phạt.

Trong năm 2023, Ngân hàng Trung ương Nga đã phân bổ 2.000 tỷ rúp (hơn 23 tỷ USD) cho các khoản vay ưu đãi dành cho SMEs, theo TASS. Điều này đã giúp hơn 50.000 doanh nghiệp tư nhân tiếp cận vốn để duy trì và mở rộng hoạt động. Đến năm 2024, khoản hỗ trợ này đã mở rộng lên 2.500 tỷ rúp, với thêm 500 tỷ rúp được phân bổ cho năm 2025 để hỗ trợ các startup công nghệ.

Ngoài ra, chính phủ Nga yêu cầu các công ty xuất khẩu bán 80% doanh thu ngoại tệ để bổ sung nguồn cung USD, qua đó ổn định tỷ giá rúp. Biện pháp này đã giúp Nga bổ sung 44-48 tỷ USD trong vòng một tháng vào năm 2022, tạo nguồn vốn quan trọng cho các doanh nghiệp tư nhân. Đến tháng 5/2025, biện pháp này tiếp tục ổn định đồng rúp, với Ngân hàng Trung ương báo cáo dự trữ tăng lên 620 tỷ USD.

Ví dụ: công ty nông nghiệp Miratorg, một doanh nghiệp tư nhân hàng đầu, đã sử dụng các khoản vay lãi suất thấp này để mở rộng sản xuất gia cầm và ngũ cốc, tăng khả năng xuất khẩu sang châu Á lên 25% năm 2024.

Thứ hai, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Trước các lệnh cấm vận từ Mỹ và châu Âu, Nga đã chuyển hướng xuất khẩu sang các thị trường mới, đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ và các nước BRICS, Trung Đông - châu Phi. Điều này không chỉ giúp duy trì nguồn thu mà còn tạo cơ hội cho các doanh nghiệp tư nhân Nga mở rộng hoạt động.

Theo Kommersant, thương mại giữa Nga và các nước BRICS tăng 121% từ năm 2014, với kim ngạch thương mại Nga-Trung Quốc đạt 188,5 tỷ USD vào năm 2022, tăng 30% so với năm 2021; đạt trung bình hơn 200 tỷ USD các năm tiếp theo. Các doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực nông sản, thực phẩm và công nghệ đã hưởng lợi lớn từ sự chuyển hướng này.

Theo RIA Novosti, xuất khẩu lúa mì của Nga tăng mạnh trong 2 năm qua, chiếm hơn 18% thị phần toàn cầu, nhờ vào các hợp đồng với Trung Quốc và Ấn Độ. Các doanh nghiệp tư nhân trong ngành nông nghiệp, như Miratorg, đã mở rộng sản xuất và xuất khẩu thịt gia cầm và ngũ cốc sang châu Á. Các công ty tư nhân trong lĩnh vực chế biến thực phẩm và hàng tiêu dùng cũng mở rộng. Ví dụ, công ty bánh kẹo tư nhân Sladkiy Mir đã tăng xuất khẩu sang Trung Đông lên 15% trong năm 2024, tận dụng các hiệp định thương mại do chính phủ hỗ trợ.

Thứ ba, thúc đẩy chuyển đổi số và công nghệ nội địa. Các lệnh trừng phạt công nghệ từ phương Tây đã hạn chế Nga tiếp cận các sản phẩm công nghệ cao, như chất bán dẫn và phần mềm. Để đối phó, Chính phủ Nga đã đầu tư mạnh vào chuyển đổi số và phát triển công nghệ nội địa, khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân tham gia.

Theo TASS, Nga đã đầu tư hơn 1.200 tỷ rúp (14 tỷ USD) vào các chương trình phát triển công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) từ năm 2022 đến 2024. Các doanh nghiệp tư nhân như Yandex và Kaspersky đã nhận được hỗ trợ để phát triển các giải pháp công nghệ thay thế nhập khẩu. Yandex, một công ty công nghệ tư nhân lớn của Nga, đã phát triển hệ sinh thái số bao gồm dịch vụ tìm kiếm, thanh toán điện tử và giao hàng, đóng góp hơn 2% GDP Nga vào năm 2023, theo RIA Novosti.

Chính phủ Nga khuyến khích đầu tư tư nhân vào cơ sở hạ tầng số như mạng 5G và điện toán đám mây. Sberbank, một thực thể được nhà nước hỗ trợ nhưng có một phần tư nhân hóa, đã hợp tác với công ty tư nhân MTS để triển khai 5G tại các thành phố lớn vào tháng 5/2025, nâng cao dịch vụ số cho SMEs.

Thứ tư, cải cách thể chế và giảm rào cản hành chính. Chính phủ Nga đã thực hiện các cải cách thể chế để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cho khu vực tư nhân. Điều này bao gồm cắt giảm các thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình cấp phép và tăng cường minh bạch. Số lượng "giấy phép con" mà các doanh nghiệp tư nhân phải xin giảm 30% từ năm 2022 - 2024, giúp tiết kiệm hàng tỷ rúp chi phí tuân thủ. Báo cáo của Ngân hàng Trung ương Nga cho biết các cải cách này giúp tỷ lệ doanh nghiệp thành lập mới tăng 15% năm 2023, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, dịch vụ.

Thứ năm, khuyến khích hợp tác công-tư (PPP). Chính phủ Nga đã thúc đẩy mô hình hợp tác công-tư (PPP) để huy động vốn và chuyên môn từ khu vực tư nhân, đặc biệt trong các dự án hạ tầng và công nghệ. Theo RIA Novosti, các dự án PPP trong lĩnh vực giao thông và năng lượng tái tạo đã thu hút hơn 500 tỷ Rúp đầu tư tư nhân từ năm 2022 đến 2024. Điển hình là dự án đường cao tốc Moscow-St. Petersburg, trong đó doanh nghiệp tư nhân Mostotrest đã tham gia với sự hỗ trợ vốn từ nhà nước.

Thách thức đối với kinh tế tư nhân Nga

Dù đạt được nhiều thành tựu, khu vực kinh tế tư nhân Nga vẫn đối mặt với một số thách thức lớn.

Một là thiếu công nghệ cao. Các lệnh trừng phạt công nghệ làm hạn chế khả năng tiếp cận các thiết bị và phần mềm tiên tiến, khiến các doanh nghiệp tư nhân khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Hai là phụ thuộc vào thị trường nội địa. Mặc dù Nga đã đa dạng hóa xuất khẩu, nhiều doanh nghiệp tư nhân vẫn chủ yếu phụ thuộc vào nhu cầu trong nước, vốn dễ bị ảnh hưởng bởi lạm phát và suy giảm sức mua.

Ba là áp lực tài chính. Dù có các gói hỗ trợ, nhiều doanh nghiệp SMEs vẫn khó tiếp cận vốn do các yêu cầu khắt khe về tài sản thế chấp. Bốn là rủi ro địa chính trị: Sự phân chia các quốc gia thành "thân thiện" và "không thân thiện" có thể gây rủi ro cho các doanh nghiệp tư nhân khi mở rộng ra thị trường quốc tế.

Trong bối cảnh các lệnh trừng phạt khốc liệt từ Mỹ/phương Tây, Chính phủ Nga đã triển khai nhiều giải pháp hiệu quả để thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân, bao gồm hỗ trợ tài chính, đa dạng hóa thị trường, thúc đẩy "chuyển đổi số", cải cách thể chế và khuyến khích hợp tác công-tư (PPP). Những biện pháp này đã giúp Nga duy trì tăng trưởng kinh tế, với GDP đạt 6.450 tỷ USD (PPP) năm 2023 và trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới. Tuy nhiên, các thách thức như thiếu công nghệ và phụ thuộc vào thị trường nội địa vẫn là những rào cản cần vượt qua.

Kinh nghiệm của Nga mang lại bài học quý giá cho các quốc gia trong việc phát triển kinh tế tư nhân, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt.