Kiến tạo tương lai bằng năng lực sáng tạo và học tập suốt đời

Giáo dục là quốc sách hàng đầu, là tương lai đất nước. Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới với những mục tiêu chiến lược to lớn thì vai trò của giáo dục càng trở nên quan trọng, việc đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo càng trở nên cấp thiết. 

Chúng ta cần một nền giáo dục không chỉ truyền thụ kiến thức mà phải kiến tạo nên những công dân có năng lực sáng tạo và khả năng học tập suốt đời.

Dù đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, giáo dục Việt Nam vẫn còn những bất cập và nhiều khó khăn, thách thức. Chương trình đào tạo còn nặng về lý thuyết, nhẹ thực hành; thiếu sự liên thông giữa các cấp; và chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục kỹ năng làm việc. Giảng đường nhiều hơn nhưng chất lượng đội ngũ nhà giáo chưa đồng đều, và một bộ phận người học vẫn còn hời hợt, thiếu khát khao tri thức thực sự. 

Đặt trong bối cảnh thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, đặc biệt là sự phát triển vũ bão của khoa học công nghệ, đây là lúc chúng ta không những phải khắc phục nhanh các tồn tại, bất cập trong giáo dục đào tạo mà còn phải tạo ra bước chuyển mạnh mẽ của quốc sách hàng đầu nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới, thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo…

Thông qua bước chuyển này để góp phần quan trọng hình thành nên một lực lượng lao động kỹ năng cao, một đội ngũ công chức chuyên nghiệp và một thế hệ trí thức có khả năng chuyển từ ứng dụng sang sáng tạo công nghệ. 

Chúng ta cần hướng tới xây dựng một nền giáo dục dạy cách sáng tạo ra tri thức, chứ không chỉ học lại tri thức sẵn có, đồng thời trang bị cho người học năng lực tự học, tự khám phá – nền tảng cốt lõi của việc học tập suốt đời. 

Một cuộc cải cách như vậy sẽ cần những yếu tố sau:

Một là, thế hệ trẻ nhận thức được đâu là cái thiện, cái đẹp. Một nền giáo dục chỉ dạy chuyên ngành là chưa đủ, vì nó có thể tạo ra những “cỗ máy chuyên dụng” thay vì những con người với đầy đủ phẩm giá. Điều quan trọng là phải rèn dạy cho người học có cảm nhận sống động về những giá trị tốt đẹp để phấn đấu. Mô hình giáo dục Phần Lan thành công chính nhờ tính nhân văn, hướng đến sự phát triển toàn diện, giúp mỗi người trở thành công dân có trách nhiệm và sáng tạo. 

Hệ thống giáo dục cần đào tạo nên con người hiểu được động cơ tốt đẹp thôi thúc hành vi của mình, để có một thái độ ứng xử đúng đắn giữa người với người trong xã hội. Những điều trân quý này được truyền cho thế hệ trẻ nhờ quan hệ trực tiếp với người thầy, chứ không phải chủ yếu qua sách vở. Người thầy là nền tảng đầu tiên và căn bản tạo dựng văn hóa và bảo tồn văn hóa. Vì vậy hệ thống giáo dục và đào tạo các cấp phải coi trọng giáo dục nhân văn và kiến thức chuyên ngành, chuyên sâu có tầm quan trọng ngang nhau. 

Hai là, hệ thống giáo dục chú trọng tới đào tạo và phát triển tư duy phê phán độc lập. Thông thường chỉ những người có tư duy độc lập mới tạo ra được những giá trị mới cho xã hội. Tư duy phê phán độc lập chính là điều kiện tiên quyết để một người có thể tự mình sáng tạo tri thức và thẩm định thông tin trong quá trình học tập suốt đời.

Cùng với đó, một con người đơn lẻ sẽ không thể phát triển nếu thiếu “mảnh đất dinh dưỡng” của cộng đồng. Một cộng đồng lành mạnh là cộng đồng gắn liền với tính độc lập của những cá thể cũng như với sự liên kết bên trong của xã hội.

Để hệ thống giáo dục và đào tạo phát triển lối tư duy phê phán độc lập, trước hết chúng ta cần khích lệ, trân trọng và phát huy cơ chế phản biện, lắng nghe, tiếp thu những tham vấn, đề xuất, sáng kiến có tri thức, có giá trị của xã hội. 

Các cấp có thẩm quyền cần chỉ đạo hệ thống giáo dục và đào tạo đổi mới phương pháp giảng dạy từ dạy học một chiều sang phương pháp tương tác, thảo luận, phản biện; thay đổi vai trò của giáo viên từ truyền đạt kiến thức sang dẫn dắt và kích thích tư duy, tạo không gian để học viên tranh luận; cải tiến chương trình và nội dung học tập theo hướng giảm lý thuyết, gia tăng hoạt động phân tích, phản biện, nghiên cứu tình huống thực tiễn nóng hổi của cuộc sống. Đặc biệt cần xây dựng môi trường giáo dục dân chủ, cởi mở, kết nối với thực tiễn và thế giới. 

Giáo dục nhồi nhét, chạy theo hệ thống điểm số tất yếu sẽ dẫn đến sự nông cạn, hời hợt, xa rời thực tiễn. Cần đổi mới nội dung, phương pháp để người học cảm thấy những điều họ được học là quà tặng quý giá chứ không phải là nhiệm vụ tiếp thu ngán ngẩm.

Ba là, hệ thống giáo dục cần đào tạo nên những con người có tri thức nguyên bản - được hiểu là tri thức chưa được chỉnh sửa, biến đổi hoặc lọc bởi bất kỳ yếu tố nào, bao gồm cả những yếu tố chủ quan hoặc định kiến cá nhân.

Hệ thống giáo dục dạy người học tự suy nghĩ, tự khám phá và tự tạo ra tri thức. Tri thức thực sự chỉ hình thành thông qua quá trình chiêm nghiệm, trải nghiệm, hấp thụ, tự phản biện.

Con người cần tri thức nguyên bản, tri thức tự thân bởi vì đây là loại tri thức bền vững được đúc kết, hình thành và hòa quyện giữa kiến thức sách vở với trải nghiệm thực tiễn của cuộc sống. Một người có tri thức tự thân, họ sẽ kiến tạo thế giới theo cách của họ và để lại di sản tốt đẹp cho xã hội. Di sản của mỗi người không phải là thứ gì to tát, mà là bất kỳ điều gì tốt đẹp người đó để lại thế giới này. Albert Einstein đã nói: “Thế giới chỉ cần tốt lên một chút khi con người rời đi, so với khi người ấy bước vào là đã để lại di sản.”

Hệ thống giáo dục cần tạo không gian cho sáng tạo và thử nghiệm. Học viên được quyền sai, quyền sửa sai, thử nghiệm và đổi mới. Vì vậy giáo dục cần xóa bỏ nỗi sợ sai để người học dám nghĩ khác, làm khác. Mô hình chấm điểm đúng - sai tuyệt đối cần được thay bằng đánh giá quá trình, tư duy và năng lực. 

Cùng với đó, phương pháp dạy học không chỉ dạy nội dung, mà phải dạy phương pháp, công cụ tìm kiếm câu trả lời. 

Thực hiện cải cách toàn diện, triệt để hệ thống giáo dục sẽ tạo điểm tựa và đòn bẩy cho một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!