"Những rào cản" của báo chí khi truyền thông dự thảo chính sách
(Dân trí) - TS. Lê Vệ Quốc đánh giá, một số cơ quan chưa phát huy được vai trò chủ động, còn tâm lý ngại cung cấp thông tin về dự thảo chính sách có tác động lớn khiến báo chí gặp khó khăn khi tiếp cận.
TS. Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) trao đổi với phóng viên Dân trí xung quanh kết quả triển khai thực hiện quyết định của Thủ tướng Chính phủ về tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.
"Chính sách phải trở thành của dân, do dân và vì dân"
Tháng 3/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 407/QĐ-TTg phê duyệt Đề án "Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022-2027" (Đề án 407). Từ đó tới nay, theo đánh giá của ông, hoạt động truyền thông chính sách đã đạt được những dấu ấn tích cực như thế nào?
- Cách đây 2 tuần, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết phiên họp chuyên đề xây dựng và hoàn thiện pháp luật tháng 9/2023. Trong số 4 yêu cầu được Chính phủ đưa ra có việc tiếp tục đẩy mạnh truyền thông chính sách nhằm bảo đảm tính thực tiễn và tạo đồng thuận xã hội.
Điều đó cho thấy Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cực kỳ quan tâm đến truyền thông chính sách, đặc biệt đang trong quá trình xây dựng, phục vụ việc hoàn thiện pháp luật. Rõ ràng Đề án 407 đã ra đời kịp thời, đúng thời điểm và phù hợp với yêu cầu thực tiễn.
Tôi cần nhấn mạnh thêm, Đề án 407 ra đời không phải để đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ mới mà thực chất là "nhắc" và quán triệt các cơ quan chủ trì soạn thảo chính sách cần phải làm đúng, đủ và chất lượng, thực chất, hiệu quả những nhiệm vụ trong xây dựng chính sách, thể chế mà từ trước đến nay đang làm chưa tốt, thậm chí chưa làm.
Đó chính là truyền thông, lấy ý kiến rộng rãi dự thảo chính sách, tạo điều kiện để người dân cùng tham gia hoạch định, xây dựng chính sách. Chính sách phải trở thành của dân, do dân và vì dân.
Vì vậy, qua hơn 1 năm triển khai thực hiện Đề án 407, hoạt động truyền thông dự thảo chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật (gọi tắt là dự thảo chính sách) đã đạt được một số kết quả hết sức tích cực.
Về cơ bản, đề án của chúng ta đã đi vào cuộc sống thực sự. Các bộ, ngành, địa phương đều đã quan tâm chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện.
Tại Bộ Tư pháp, Bộ đã khẩn trương tham mưu Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương tổ chức Hội nghị toàn quốc triển khai Đề án 407; tham mưu ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc thực hiện đề án và kiểm tra tại một số bộ, ngành, địa phương.
Bộ Tư pháp đã xây dựng và đăng tải Tài liệu truyền thông dự thảo chính sách, cũng như tổ chức các hội nghị tập huấn kỹ năng truyền thông dự thảo chính sách cho các báo cáo viên pháp luật trung ương và tập huấn điểm cho một số tỉnh, thành phố.
TS. Lê Vệ Quốc trao đổi với phóng viên Dân trí.
Một số địa phương đã chủ động ban hành kế hoạch tổ chức truyền thông dự thảo chính sách, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật riêng như: Hà Nội, Quảng Ngãi, Tây Ninh, Bình Dương, Lào Cai, Thái Bình, Long An, Bình Thuận, Tiền Giang, Vĩnh Phúc, TPHCM, Kiên Giang, Đà Nẵng, Bình Phước, Quảng Nam, Bà Rịa - Vũng Tàu, Ninh Bình... Trong đó, Hà Nội ban hành kế hoạch tăng cường thông tin, tuyên truyền dự thảo chính sách đề xuất xây dựng Luật Thủ đô (sửa đổi).
Tôi cho rằng, việc triển khai thực hiện đề án đến nay đã bước đầu tạo lập được cơ chế thống nhất trong truyền thông dự thảo chính sách trên cả nước. Nhận thức của các bộ, ngành, địa phương về tầm quan trọng của công tác truyền thông dự thảo chính sách đã thay đổi.
Nhiều hoạt động truyền thông dự thảo chính sách đã được tổ chức với hình thức phong phú, đa dạng và huy động được sự tham gia, vào cuộc của các cơ quan báo chí, các tổ chức chính trị - xã hội, luật sư, luật gia, nhà khoa học tham gia góp ý, phản biện...
Còn những hạn chế, vấn đề "nổi cộm" nào trong truyền thông chính sách vẫn chưa được khắc phục, thưa ông?
- Muốn triển khai thành công Đề án 407, cơ bản chúng ta cần 5 yếu tố: Con người cần được chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa; Nguồn lực phải đủ để bảo đảm đúng yêu cầu công việc; Cơ chế, chính sách phù hợp; Cách thức tổ chức phong phú, sáng tạo, công khai, minh bạch; Có kiểm tra, giám sát thực chất.
Nhìn vào 5 yếu tố trên, chúng ta thấy đều có sự thiếu hụt nhất định và không "đều tay" giữa các cơ quan, tổ chức chủ trì xây dựng chính sách.
Trong đó, một số cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật chưa thực sự quan tâm, có sự đầu tư nghiêm túc, thực hiện việc truyền thông dự thảo; chưa xây dựng kế hoạch, tài liệu truyền thông dự thảo chính sách.
Các cơ quan chủ trì soạn thảo chủ yếu lấy ý kiến người dân theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Một số dự thảo chính sách có nội dung rất quan trọng hoặc có tính chuyên ngành phức tạp, nhưng thời gian lấy ý kiến ngắn, do đó công tác truyền thông, đóng góp ý kiến chưa đạt chất lượng, hiệu quả như mong muốn.
Hơn nữa, việc truyền thông dự thảo chính sách chủ yếu được thực hiện qua hình thức lấy ý kiến bằng văn bản, đăng tải trên Cổng thông tin điện tử… Việc giải trình ý kiến đóng góp, phản biện ở một số dự thảo văn bản còn mang tính hình thức, chưa công khai việc tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý.
Việc truyền thông dự thảo chính sách thông qua các ứng dụng mạng xã hội gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong triển khai thực hiện.
Trong khi đó, việc bố trí cán bộ chuyên trách công tác này chưa được thực hiện tại các bộ, ngành, địa phương. Bộ phận được giao phụ trách đôi lúc còn thụ động trong việc tham mưu, đề xuất các giải pháp.
Đáng chú ý, công tác phối hợp, trao đổi thông tin giữa cơ quan chủ trì soạn thảo với các cơ quan báo chí chưa được thực hiện thường xuyên, chủ động, có lúc chưa chặt chẽ, kịp thời. Chưa phát huy mạnh mẽ vai trò của báo chí tham gia truyền thông dự thảo chính sách.
Kinh phí cho truyền thông dự thảo chính sách tại nhiều bộ, ngành, địa phương hiện nay còn rất hạn chế. Cơ chế tài chính để đặt hàng báo chí, truyền thông còn thiếu sự rõ ràng, phù hợp, khó áp dụng.
Bí thư Tỉnh ủy Bình Thuận Dương Văn An và Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Hồng Hải chủ trì cuộc họp báo thông tin về chủ trương đầu tư dự án Hồ chứa nước Ka Pét, huyện Hàm Thuận Nam, thu hút sự quan tâm của dư luận cả nước hồi tháng 9 vừa qua (Ảnh: Báo Bình Thuận).
Ông nhận thấy vẫn còn tâm lý e ngại góp ý, truyền thông phản biện xã hội về dự thảo chính sách từ các bộ ngành, địa phương? Đó có phải nguyên nhân khiến không ít chính sách, văn bản được truyền thông không đầy đủ, rõ ràng ngọn ngành, dẫn tới xuất hiện ý kiến trái chiều, phản ứng chính sách từ cộng đồng, xã hội?
- Cần phải thẳng thắn rằng, hoạt động truyền thông dự thảo chính sách vẫn còn những tồn tại, hạn chế nhất định. Một trong những nguyên nhân chủ quan, bên cạnh các nguyên nhân khách quan, đó là vấn đề nhận thức và trách nhiệm của các cơ quan chủ trì soạn thảo.
Trong quá trình xây dựng dự thảo chính sách, một số cơ quan chủ trì soạn thảo chưa phát huy được vai trò chủ động do còn tâm lý ngại cung cấp thông tin về dự thảo chính sách trong quá trình soạn thảo, dẫn đến nhiều cơ quan thông tin, báo chí gặp khó khăn khi tiếp cận nguồn tin chính thống để tham gia truyền thông.
Từ đó khiến không ít chính sách, văn bản được truyền thông không đầy đủ, rõ ràng ngọn ngành, dẫn tới xuất hiện ý kiến trái chiều, phản ứng chính sách từ cộng đồng xã hội.
Chính vì vậy, tôi cho rằng các cơ quan chủ trì soạn thảo cần bố trí đầu mối, được tập huấn, có kỹ năng mềm và chuyên môn thực sự để phối hợp với truyền thông, báo chí trong việc cung cấp, chuyển tải thông tin về nội dung chính sách cần truyền thông.
Rào cản truyền thông chính sách và vai trò của báo chí
Nguồn kinh phí chi cho các cơ quan báo chí, truyền thông có phải hạn chế lớn khi thực hiện các chiến dịch truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản hay không? Theo ông, làm sao để khắc phục điều này?
- Như tôi đã nói ở trên, một trong những vấn đề hạn chế của công tác truyền thông dự thảo chính sách hiện nay chính là vấn đề kinh phí.
Tại nhiều bộ, ngành, địa phương, kinh phí cho truyền thông dự thảo chính sách chưa được bố trí hoặc còn rất hạn hẹp, chưa có kinh phí riêng cho công tác này thường phải tự cân đối, bố trí từ kinh phí chi cho hoạt động thường xuyên. Việc huy động các nguồn lực xã hội để tham gia tổ chức các hoạt động truyền thông dự thảo chính sách chưa nhiều.
Chính vì vậy, mà đôi khi, mặc dù các cơ quan chủ trì soạn thảo rất muốn phối hợp với các cơ quan thông tin, báo chí nhưng lại không bố trí được kinh phí. Vấn đề đó cũng trở thành rào cản truyền thông.
Để khắc phục, Bộ Tư pháp mong muốn và đề nghị các bộ, cơ quan ngang bộ, địa phương bố trí nguồn kinh phí riêng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ truyền thông dự thảo chính sách.
Bên cạnh đó, chú trọng huy động nguồn lực xã hội tham gia công tác này, nhất là cá nhân, tổ chức hành nghề pháp luật như luật sư, luật gia, đội ngũ nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn, chuyên gia pháp lý. Khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ nguồn lực để tổ chức các hoạt động truyền thông về dự thảo chính sách theo quy định của pháp luật.
Chúng tôi được biết, hiện nay Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đang phối hợp các cơ quan, tổ chức liên quan nghiên cứu, đề xuất sửa đổi bổ sung các quy định liên quan đến vấn đề kinh tế báo chí, nhuận bút, thù lao trong tác nghiệp báo chí…
Về phía Bộ Tư pháp, thời gian qua đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính trong việc ban hành thông tư về chi, mức chi, thủ tục chi cho công tác phổ biến giáo dục pháp luật. Thông tư 56 hiện nay đã có nội dung chi dành cho hoạt động truyền thông dự thảo chính sách theo tinh thần Đề án 407.
"Còn tâm lý ngại cung cấp thông tin về dự thảo chính sách trong quá trình soạn thảo, dẫn đến nhiều cơ quan báo chí gặp khó khăn khi tiếp cận nguồn thông tin chính thống để tham gia truyền thông", TS. Lê Vệ Quốc đánh giá.
Theo ông, sắp tới các bộ, ngành, địa phương phải làm sao để thực hiện hiệu quả nhất các nhiệm vụ được giao tại Đề án 407, góp phần nâng cao chất lượng chính sách, thể chế, tạo đồng thuận xã hội?
- Như tôi đã nói ở trên, các cơ quan xây dựng, ban hành chính sách phải chú trọng đáp ứng đầy đủ 5 yêu cầu đặt ra về con người; nguồn lực; cơ chế; công cụ, cách thức; tăng cường giám sát, kiểm tra, kỷ cương, kỷ luật.
Cụ thể, trước tiên, các bộ, ngành, địa phương cần nghiêm chỉnh thực hiện các nhiệm vụ được giao trong Đề án 407, nhất là ban hành và thực hiện kế hoạch truyền thông dự thảo chính sách hằng năm; bố trí kinh phí, con người làm đầu mối thực hiện.
Để có thể truyền thông dự thảo chính sách một cách chủ động, cần tăng cường mối quan hệ phối hợp với các cơ quan thông tấn, báo chí trong truyền thông chính sách nói chung và truyền thông dự thảo chính sách nói riêng. Đây cũng là một trong những giải pháp quan trọng được xác định tại Đề án 407.
Gần đây nhất, Chỉ thị số 07-CT/TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường truyền thông chính sách cũng khẳng định: "Truyền thông chính sách là một nhiệm vụ, một chức năng quan trọng của cơ quan hành chính nhà nước các cấp. Báo chí và các loại hình truyền thông khác là kênh thông tin, là phương thức cơ bản, quan trọng để thực hiện việc truyền thông chính sách".
Về phía cơ quan báo chí, tôi cho rằng cần chủ động phối hợp nắm bắt các kế hoạch, chương trình xây dựng văn bản của Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, của bộ, ngành, địa phương trong từng năm hoặc cả giai đoạn để có kế hoạch truyền thông nội dung văn bản trên báo chí một cách phù hợp, đa dạng, phong phú, chuyên nghiệp, không thụ động chờ cơ quan chức năng mới thực hiện.
Để làm được điều này, cơ quan thông tấn, báo chí cần cử đầu mối thường trực, chuyên sâu và có phối hợp chặt chẽ với từng cơ quan, tổ chức được giao chủ trì xây dựng chính sách, pháp luật tạo nên cầu nối thông suốt hai chiều trong quá trình phối hợp giữa các bên.
Xin trân trọng cảm ơn ông!
"Bài học" truyền thông chính sách từ dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)
Một dấu ấn nổi bật trong công tác truyền thông chính sách là việc tổ chức lấy ý kiến góp ý về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), thu hút sự quan tâm rất lớn của nhân dân. Những kinh nghiệm đã được rút ra từ sự kiện này là gì, thưa ông?
-Có thể thấy, việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã được các cơ quan Trung ương, Bộ, ngành, chính quyền địa phương các cấp triển khai nghiêm túc, đồng bộ, dân chủ, khoa học, minh bạch và chuyên sâu, thu hút được sự quan tâm đông đảo của các tầng lớp nhân dân. Sự kiện đã thực sự trở thành cuộc sinh hoạt chính trị sâu rộng, sự kiện chính trị - pháp lý quan trọng.
Đây chính là kết quả "đậm đà" mà công tác truyền thông dự thảo chính sách mang lại, thể hiện qua con số trên 12 triệu lượt ý kiến góp ý đối với dự thảo luật này.
Từ sự kiện này, kinh nghiệm cho thấy rằng, để truyền thông hiệu quả một dự thảo chính sách, dự thảo văn bản như mong muốn của các cơ quan soạn thảo, thì cần có nhận thức, sự quyết tâm, quan tâm chỉ đạo của người đứng đầu; chuẩn bị kỹ lưỡng kế hoạch truyền thông dự thảo chính sách của chính cơ quan chủ trì soạn thảo.
Ở đó còn thể hiện sự phối hợp chặt chẽ, nghiêm túc của Chính phủ, các cơ quan Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các cấp ủy đảng, chính quyền các cấp và đặc biệt là các cơ quan truyền thông, báo chí trong truyền thông dự thảo chính sách với nhiều hình thức hết sức đa dạng, khoa học và thiết thực.
Các cơ quan truyền thông, báo chí đã góp phần tích cực trong việc truyền thông, phổ biến, lấy ý kiến nhân dân, mở nhiều chuyên mục trao đổi, thảo luận, phản ánh kịp thời ý kiến nhân dân, doanh nghiệp, các chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý...
Điều này muốn làm được thì phải có nguồn lực thỏa đáng, bảo đảm hài hòa vai trò, sứ mệnh chính trị của cơ quan báo chí, truyền thông với quyền lợi chính đáng của chính họ, giúp họ có động lực để lao động, cống hiến và "tái sản xuất".
Thế Kha thực hiện
