"Đào nhầm" di tích Lèn Hai Vai khi thi công đường dây 500kV

Lèn Hai Vai (xã Minh Châu, huyện Diễn Châu, Nghệ An) là khối đá vôi tự nhiên khổng lồ với cấu tạo một ngọn núi lớn (Lưỡng Kiên Sơn, tức lèn Hai Vai) và một ngọn núi bé (Hổ Lĩnh Sơn, tức lèn Một Vai). Tại đây, năm 1964, các nhà khảo cổ phát hiện một số xương hóa thạch và công cụ bằng đá của người tiền sử thuộc văn hóa Phùng Nguyên, cách ngày nay hơn 4.000 năm. Từ những nghiên cứu trên xác định nơi đây từng là nơi sinh sống của người nguyên thủy. 

Năm 1575, Lèn Hai Vai là chiến trường ác liệt trong cuộc giao tranh Lê - Mạc và là căn cứ hoạt động của Án sát sứ Nguyễn Xuân Ôn trong phong trào Cần Vương.

Năm 1930-1931, đây là địa điểm hội họp, cất giấu tài liệu của Đảng. Đối với người dân đi biển của huyện Diễn Châu, Lèn Hai Vai còn như "ngọn hải đăng" để xác định phương hướng.

Với ý nghĩa đặc biệt đó, năm 1994, Lèn Hai Vai được công nhận là di tích lịch sử - danh thắng cấp quốc gia.

Ngọn núi lớn Lưỡng Kiên Sơn nằm cạnh quốc lộ 7 về phía đông nam, có chiều dài khoảng 200m, nơi cao nhất gần 141m. Ngọn núi này có cấu tạo giữa nhỏ, nhô lên cao, hai bên thấp dần nhưng cân đối như vai người nên còn được biết đến với cái tên dân dã Lèn Hai Vai. 

Xung quanh lèn có 3 điểm xây dựng cột điện thuộc dự án đường dây 500kV Quảng Trạch - Quỳnh Lưu, đoạn qua địa bàn tỉnh Nghệ An. Đơn vị thi công đã xin ý kiến ngành chức năng cấp xã để san sửa, làm đường giao thông dưới chân lèn nhằm vận chuyển nguyên vật liệu, máy móc thực hiện dự án.

Đề xuất này được UBND xã Minh Châu đồng ý với điều kiện không được lấy đất đá dưới chân lèn làm ảnh hưởng đến di tích.

Con đường vận chuyển nguyên, vật liệu được mở rộng khoảng 4m, bám quanh chân Lèn Hai Vai đã được hình thành. 

Tuy nhiên, đơn vị thi công là Công ty TNHH Trung Việt Hưng trong quá trình làm đường giao thông đã múc đất đá ở chân lèn để san, đắp nền đường. 

Trong báo cáo gửi cơ quan chức năng, doanh nghiệp này cho biết do cán bộ kỹ thuật máy múc không biết đây là di tích cấp quốc gia nên đã lấy đi một số đất đá (được xác định hơn 380m3) để làm đường.

Một tảng đá bị vỡ, có hoa văn giống hình vỏ ốc khổng lồ. Xung quanh có một lớp vỏ cứng màu nâu đậm, dày khoảng 0,5mm. 

Ngày 28/2, khi phát hiện doanh nghiệp đào đất đá ở chân lèn, UBND xã Minh Châu đã đình chỉ, yêu cầu hoàn trả lại hiện trạng trong thời gian sớm nhất. 

Có mặt tại vị trí này ngày 1/4, phóng viên Dân trí ghi nhận phần chân lèn bị đào vào phía trong khoảng gần 20m. Đơn vị thi công đã hoàn trả một phần đất đá bị đào trái phép trước đó.

Cơ quan chức năng xác định hành vi đào múc đất trái phép tại chân lèn, vị trí phía tây để làm vật liệu đã hủy hoại, làm thay đổi yếu tố gốc cấu thành di tích lịch sử và danh thắng cấp quốc gia Lèn Hai Vai, vi phạm Luật Di sản và Luật Khoáng sản.

UBND huyện Diễn Châu đã có văn bản đề nghị UBND tỉnh Nghệ An ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính của Công ty TNHH Trung Việt Hưng mỗi hành vi 90 triệu đồng. Tổng mức xử phạt theo đề xuất đối với công ty này là 180 triệu đồng.

Đây không phải là lần đầu tiên di tích Lèn Hai Vai bị xâm hại. Tại khu vực chân lèn, nhiều hố đào cho thấy dấu vết khai thác cũ. Theo một số người dân địa phương, trước đây tình trạng khai thác trộm đất đá vẫn âm thầm diễn ra.

Đến thời điểm này, sau 30 năm kể từ thời điểm được công nhận di tích lịch sử - danh thắng cấp quốc gia, di tích này vẫn chưa được cắm mốc để bảo vệ.

Tại các điểm khai thác cũ và mới, UBND xã Minh Châu đã hợp đồng với nhân viên bảo vệ trồng tràm. Đây được xem là một trong những biện pháp để bảo vệ di tích cấp quốc gia này nhưng nhiều người lo ngại khi tràm trưởng thành, việc khai thác gỗ cũng sẽ ảnh hưởng đến hiện trạng gốc của di tích này. 

Bên cạnh nạn khai thác đất đá trái phép, di tích lịch sử - danh thắng Lèn Hai Vai đang bị rác thải bao quanh, gây mất cảnh quan và ô nhiễm môi trường. Chính quyền địa phương đã tổ chức san gạt, đồng thời cắm biển cấm đổ rác nhưng tình trạng đổ trộm rác thải vẫn tái diễn. 

Mới đây, ông Bùi Đình Long, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An, đã ký văn bản chấn chỉnh công tác quản lý và phát huy giá trị di tích lịch sử - danh thắng quốc gia Lèn Hai Vai. 

Tại văn bản này, lãnh đạo tỉnh Nghệ An yêu cầu UBND huyện Diễn Châu xem xét trách nhiệm của các cá nhân, tập thể liên quan đến việc xâm hại di tích này; đồng thời phải chịu trách nhiệm trước UBND tỉnh về việc để xảy ra sai phạm trong công tác quản lý, bảo vệ di tích...; giao Sở Văn hóa - Thể thao Nghệ An tham mưu, lập hồ sơ xử lý vụ việc; phối hợp địa phương xác định khoanh vùng, cắm mốc bảo vệ di tích.