Chuyện gì đang diễn ra ở metro số 1 TPHCM?

Trước đây, TPHCM kỳ vọng khởi công tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên trước năm 2005 để đến năm 2010 đưa vào sử dụng. Thế nhưng thay vì cần khoảng 5 năm xây dựng như kế hoạch, metro số 1 lại chật vật 15 năm vẫn chưa thể hoàn thành. 

TPHCM đặt mục tiêu đưa tuyến này vào khai thác thương mại trong năm nay. Song, dự án đang đối mặt rất nhiều vướng mắc, khó khăn ảnh hưởng lớn đến mục tiêu này. 

Chưa được gia hạn thời gian hoàn thành

Dự án metro số 1 hiện đạt 98% tổng khối lượng, sau khi trải qua 4 lần điều chỉnh thời gian hoàn thành. Tại lần gần nhất, Thủ tướng phê duyệt điều chỉnh cho phép dự án metro số 1 hoàn thành thi công đến cuối quý IV/2023 với cam kết không phát sinh chi phí. 

Tuy nhiên, mới đây, TPHCM tiếp tục kiến nghị phê duyệt điều chỉnh thời gian hoàn thành thi công và đưa dự án vào vận hành thương mại trong năm 2024. Đề xuất này đang được 4 cơ quan là Bộ Kế hoạch Đầu tư, Bộ Tài Chính, Bộ Xây dựng và Bộ GTVT xem xét, cho ý kiến trước khi trình Thủ tướng. 

Việc tiếp tục lùi thời hạn hoàn thành thi công của dự án dẫn đến tình trạng chậm giải ngân cho các nhà thầu trong năm 2024 do chưa hoàn thành thủ tục điều chỉnh chủ trương đầu tư (điều chỉnh thời gian thi công).

Trong bối cảnh chủ đầu tư đang rất quyết liệt yêu cầu nhà thầu tập trung nhân lực, thiết bị để đưa dự án về đích trong năm 2024, thì hiện đến tháng 6, dự án mới giải ngân được 8,6% kế hoạch vốn của năm nay được giao.

Ngoài ra, việc lùi thời hạn hoàn thành thi công của dự án từ năm 2023 sang năm 2024 còn ảnh hưởng đến việc nhập khẩu hàng hóa của gói thầu CP3 (nhà thầu Hitachi thực hiện), do chưa được tiếp tục gia hạn danh mục hàng hóa nhập khẩu miễn thuế. 

Gói thầu CP3 có vai trò quan trọng trong việc xác định thời gian đưa dự án vào vận hành thương mại, vì đây gói thầu mua sắm thiết bị cơ điện, đầu máy, toa xe, đường ray, đào tạo vận hành và bảo dưỡng. 

Đào tạo bị gián đoạn

Theo Ban quản lý đường sắt đô thị TPHCM, lý do chính dẫn đến chậm đào tạo liên quan đến kế hoạch tổng thể do Tư vấn chung thực hiện. Hiện Tư vấn NJPT vẫn chưa hoàn thành kế hoạch đào tạo tổng thể của dự án, bao gồm đào tạo và chuyển giao kiến thức... Ngoài ra, chủ đầu tư cho hay nhà thầu Hitachi đang đẩy lùi các mốc tiến độ, ví dụ mốc tiến hành vận hành khai thác thử (Trial-Run) bị đẩy lùi về tháng 11, thay vì tháng 10, dẫn đến việc kéo dài tiến độ dự án.

Ban quản lý dự án đường sắt đô thị đã kiến nghị Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam có ý kiến đối với nhà thầu Hitachi về việc tuân thủ tiến độ mục tiêu của dự án, cũng như có tinh thần phối hợp chặt chẽ với chủ đầu tư trong việc tiến hành các giải pháp "tạm" hài hòa lợi ích, quyền lợi và trách nhiệm pháp lý của hai bên để có thể thúc đẩy tiến độ dự án.

Bên cạnh đó, chủ đầu tư cho rằng vai trò và năng lực của Tư vấn chung NJPT cần được củng cố. Vì theo chủ đầu tư, NJPT chưa đưa ra biện pháp, giải pháp thúc đẩy tiến độ của dự án lẫn về mặt kỹ thuật, thương mại, hợp đồng…

Trong quá trình chuẩn bị nghiệm thu để đưa dự án vào khai thác thương mại, sự thiếu phối hợp giữa các nhà thầu (xây dựng nhà ga và cung cấp lắp đặt thiết bị) đã làm ảnh hưởng tiến độ chung của công tác này. 

Tranh chấp

Hiện dự án hình thành 3 vụ kiện tranh chấp giữa chủ đầu tư với các nhà thầu chính, gồm: 2 vụ kiện với Liên danh Sumitomo - Cienco 6 và một vụ kiện với nhà thầu Hitachi với tổng giá trị khiếu kiện lên đến hàng nghìn tỷ đồng. 

Đến nay, dự án đã triển khai ký kết thỏa thuận tiến hành hòa giải với nhà thầu gói thầu CP2 (Liên danh Sumitomo và Cienco 6); đồng thời đang rà soát chuẩn bị ký kết thỏa thuận tiến hành hòa giải với nhà thầu gói thầu CP1b (Liên danh Shimizu - Maeda). 

Riêng với gói thầu CP3, chủ đầu tư đang phối hợp với nhà thầu để lập Ban xử lý tranh chấp DAB để nhanh chóng thúc đẩy tiến độ gói thầu CP3 và công tác đào tạo chuẩn bị Trial-run (vận hành khai thác thử). 

Trả lời báo chí vào lần gần nhất hôm 6/6, Ban quản lý dự án đường sắt đô thị TPHCM cho hay hiện đa phần các khiếu kiện của các nhà thầu tại dự án metro số 1 đều bị Tư vấn chung NJPT (đại diện chủ đầu tư là Ban quản lý đường sắt đô thị) bác bỏ vì không đủ căn cứ pháp lý. 

Trường hợp không hài lòng, nhà thầu có quyền đề nghị thành lập ban xử lý tranh chấp hoặc đề nghị Trọng tài thương mại xem xét theo đúng các điều khoản đã ký trong hợp đồng cho các nội dung khiếu nại.

Chủ đầu tư cũng cho rằng việc khiếu nại tương tự (áp dụng hợp đồng FIDIC) phổ biến trên thế giới. Tại dự án xây dựng tuyến metro số 1, nhà thầu khiếu nại ở tất cả gói thầu trong suốt quá trình triển khai thực hiện đến nay.