Vì sao cái chết của nhà báo Ả rập gây chấn động dư luận?

Sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với vụ mất tích bí ẩn của ông Jamal Khashoggi đã đặt ra câu hỏi rằng, tại sao cái chết của một nhà báo lại “rùm beng” hơn mọi động thái khác của Ả rập Xê út, chẳng hạn cuộc chiến ở Yemen hay cuộc khủng hoảng nhân đạo tại quốc gia Trung Đông này.

Theo New York Times, câu trả lời nằm ở bản chất cái chết của ông Khashoggi cũng như cách vụ việc được đưa ra ánh sáng, cùng với đó là tầm ảnh hưởng của nhà báo này.

Nhà báo nổi tiếng

Ông Khashoggi không chỉ là một nhà báo nổi tiếng, người từng làm việc cho tờ Washington Post nổi tiếng của Mỹ trước khi chết. Ông còn là người có mối quan hệ với giới tinh hoa chính trị. Ông là bạn của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và có mối quan hệ gần gũi với các thành viên trong hoàng gia Ả rập Xê út.

Nhà báo Khashoggi từng có nhiều năm thăng tiến trong giới truyền thông Ả rập trước khi được cất nhắc làm phát ngôn viên không chính thức kiêm cố vấn cho hoàng gia Ả rập Xê út. Tuy nhiên sự nghiệp của Khashoggi tại Ả rập Xê út đã dừng bước khi Thái tử Mohammed bin Salman cấm ông viết bài tại quốc gia Trung Đông này. Đây là một phần trong chiến dịch “trấn áp” những tiếng nói bất mãn với chính quyền tại Ả rập Xê út, trong đó có nhà báo Khashoggi.

Ông Khashoggi sau đó sống lưu vong ở Mỹ, trở thành cây bút chỉ trích mạnh mẽ chính quyền Ả rập Xê út tại mục bình luận thường kỳ của Washington Post. Thái tử bin Salman thường xuyên trở thành mục tiêu công kích của nhà báo Khashoggi. Những bài viết gần đây của ông Khashoggi đã chỉ trích thái tử vì bỏ tù các nhà hoạt động nữ quyền và kiểm soát tự do ngôn luận.

Theo ông Michael J. Gennon, giáo sư luật quốc tế tại Trường Fletcher thuộc Đại học Tufts, những câu chuyện sát hại luôn thu hút sự chú ý của dư luận và làm dấy lên nhiều lo ngại. Nhưng nếu nạn nhân là một người nổi tiếng như nhà báo Khashoggi, mọi chuyện có thể bị đẩy đi xa hơn.

Chết người ở lãnh sự quán

Địa điểm nơi nhà báo Khashoggi thiệt mạng cũng khiến vụ việc được chú ý nhiều hơn.

Giới chức Thổ Nhĩ Kỳ nhận diện 15 nghi phạm, trong đó có một số người được cho là có liên hệ với thái tử Ả rập Xê út, tham gia vào vụ sát hại ông Khashoggi. Các quan chức Ả rập Xê út ban đầu khẳng định cái chết của nhà báo Khashoggi không liên quan tới hoàng gia, sau đó ngày 25/10 lại nói rằng vụ việc này đã được lên kế hoạch từ trước.

Nếu các đặc vụ Ả rập Xê út thực sự sát hại nhà báo Khashoggi trên đất Thổ Nhĩ Kỳ như nghi vấn của Ankara, điều này không chỉ vi phạm luật quốc tế mà còn bị xem là thách thức đối với thẩm quyền của Thổ Nhĩ Kỳ. Công ước Vienna về Quan hệ Lãnh sự năm 1963, một văn kiện cả Ả rập Xê út và Thổ Nhĩ Kỳ đều tham gia, quy định luật quốc tế giám sát hoạt động của các lãnh sự quán và đại sứ quán, đồng thời bảo vệ các cơ sở và quan chức ngoại giao.

Lãnh sự quán Ả rập Xê út ở Istanbul được bảo vệ theo luật quốc tế. Mặc dù lãnh sự quán nằm trên lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ nhưng ngay cả các quan chức địa phương cũng không được phép đi vào nếu chưa có sự đồng ý của Ả rập Xê út.

Các đại sứ quán và lãnh sự quán trên thế giới thường được xem là nơi ẩn náu chính trị. Các cơ sở và nhân viên ngoại giao bên trong đại sứ quán và lãnh sự quán được bảo vệ và hưởng quyền miễn trừ pháp luật trong một số trường hợp. Tuy nhiên, nhà báo Khashoggi, một người Ả rập Xê út, lại bị chết ngay trong chính lãnh sự quán của nước mình.

“Vụ việc xảy ra tại lãnh sự quán càng gây chú ý nhiều hơn. Các đại sứ quán và lãnh sự quán thường được xem là những nơi an toàn. Đây là nơi các công dân thường tìm đến để ẩn náu, do vậy vụ việc (của nhà báo Khashoggi) càng trở nên nghiêm trọng hơn”, Giáo sư Glennon nhận định.

Thông tin rò rỉ

Sau khi nhà báo Khashoggi bị phát hiện mất tích bên trong lãnh sự quán Ả rập Xê út hôm 2/10, các nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt đầu rò rỉ thông tin cho các tờ báo tại nước này. Vụ việc của ông Khashoggi sau đó xuất hiện liên tục trên tiêu điểm của truyền thông, trong khi phía Ả rập Xê út khẳng định không biết tin tức gì về nhà báo này.

Những thông tin rò rỉ trên báo chí đã hé lộ đoạn băng ghi âm được cho là ghi được từ lãnh sự quán, trong đó mô tả nhà báo Khashoggi bị phân xác, chặt đầu và ngón tay. Những thông tin này khiến cộng đồng quốc tế dậy sóng.

Những ngày sau đó, các thông tin mới dần dần xuất hiện như nghi vấn đặc vụ Ả rập Xê út cải trang thành nhà báo Khashoggi để rời khỏi lãnh sự quán, hay cuộc truy tìm thi thể của nhà báo ở trong rừng và cả chuyến bay chở các nghi phạm Ả rập Xê út càng khiến dư luận tò mò hơn về vụ việc.

Những thông tin rò rỉ đã được Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ xác nhận một phần trong bài phát biểu hôm 23/10. Điều này đã gây sức ép lên chính quyền Ả rập Xê út, buộc họ phải đưa ra lời giải thích về việc thi thể của nhà báo Khashoggi hiện ở đâu.

Sự quan tâm của nhiều bên

Giới chức tình báo Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ cho biết họ tin người đứng sau cái chết của nhà báo Ả rập Xê út có liên quan tới Thái tử bin Salman. Mặc dù Ả rập Xê út đã phủ nhận mọi cáo buộc, song những thông tin được hé lộ khiến dư luận vẫn hoài nghi về hành động của thái tử.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ có thể coi vụ việc của nhà báo Khashoggi là cơ hội để kiểm soát quyền năng của thái tử Ả rập Xê út và hạn chế tầm ảnh hưởng của một đối thủ trong khu vực. Trong khi đó, vụ việc này khiến Mỹ bị mắc kẹt giữa hai đồng minh. Tổng thống Donald Trump đã đưa ra những tín hiệu không rõ ràng khi vừa muốn bảo vệ Ả rập Xê út, vừa muốn tìm ra câu trả lời cho những nghi vấn.

Madawi Al-Rasheed, chuyên gia về Ả rập Xê út và là giáo sư tại Trung tâm Trung Đông thuộc Trường Kinh tế London, cho rằng cái chết của nhà báo Khashoggi đã lôi kéo sự chú ý của phương Tây theo một cách đặc biệt. Bà Madawi cho rằng về bản chất, những tình tiết liên quan tới cái chết của nhà báo này cũng đủ để làm dấy lên cơn giận dữ từ dư luận.

Thành Đạt

Theo New York Times