Ưu thế vượt trội của máy bay không người lái FPV Nga

Máy bay không người lái (UAV) góc nhìn thứ nhất (FPV) trở thành một trong những vũ khí quan trọng nhất trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, chúng đã định hình lại cách thức tác chiến hiện đại.

Với chi phí thấp, tính cơ động cao, khả năng tấn công chính xác, FPV không chỉ thay đổi chiến thuật trên chiến trường mà còn trở thành biểu tượng của cuộc đua công nghệ giữa hai quốc gia.

Trong giai đoạn đầu của xung đột (2022-2023), Ukraine chiếm ưu thế nhờ sự sáng tạo và hỗ trợ từ phương Tây. Tuy nhiên, đến tháng 5, Nga đã vượt qua Ukraine cả về số lượng sản xuất lẫn hiệu quả sử dụng FPV, đặc biệt với sự ra đời của các mẫu điều khiển bằng cáp quang tiên tiến.

"Vũ khí thay đổi cuộc chơi"

FPV là loại UAV nhỏ gọn, được điều khiển từ xa thông qua camera gắn trên thân, cho phép người vận hành quan sát mục tiêu theo thời gian thực, tương tự như một phi công ngồi trong buồng lái.

Với giá thành chỉ từ vài trăm đến một nghìn USD, FPV có thể mang theo đầu đạn hoặc thuốc nổ, đủ sức phá hủy các mục tiêu đắt đỏ như xe tăng, xe bọc thép hoặc hệ thống phòng không trị giá hàng triệu USD.

Trong cuộc xung đột Nga - Ukraine, FPV đã trở thành vũ khí chủ đạo, đặc biệt trong các chiến thuật tấn công phi đối xứng, làm tiêu hao lực lượng đối phương.

FPV đã được sử dụng rộng rãi bởi cả hai bên trong cuộc xung đột từ năm 2022. Ban đầu, Ukraine có lợi thế rõ rệt trong việc sử dụng FPV. Nhờ sự hỗ trợ từ các đồng minh phương Tây, Ukraine đã tiếp cận được công nghệ hiện đại, bao gồm các linh kiện điện tử và phần mềm tiên tiến.

Các công ty khởi nghiệp Ukraine, với sự linh hoạt và sáng tạo, đã sản xuất hàng loạt FPV giá rẻ, cho phép quân đội nước này thực hiện những cuộc tấn công chính xác vào lực lượng Nga.

Theo báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Ukraine sử dụng hơn 10.000 UAV mỗi tháng, trong đó FPV chiếm một phần đáng kể, giúp họ duy trì khả năng kháng cự trước lực lượng Nga vượt trội về quân số và hỏa lực. Một báo cáo từ Reuters ngày 10/3 cho biết Ukraine đã mua 1,5 triệu FPV trong năm 2024, với 96% được sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, Nga không chấp nhận ngồi yên. Từ năm 2023, chính phủ nước này bắt đầu đầu tư mạnh mẽ vào ngành công nghiệp UAV nội địa, đặc biệt là FPV, để “san bằng” khoảng cách với Ukraine.

Tháng 7/2024, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Andrei Belousov cho biết Nga đạt được sản lượng khoảng 4.000 chiếc FPV/ngày. Đến năm 2025, Nga không chỉ bắt kịp mà còn vượt qua Ukraine trong việc sản xuất và sử dụng FPV, nhờ vào sự cải tiến công nghệ, mở rộng quy mô sản xuất và tích hợp các giải pháp kỹ thuật tiên tiến như cáp quang.

Nga vượt qua Ukraine về FPV: Các yếu tố then chốt

Thứ nhất, sản xuất hàng loạt và tối ưu hóa chi phí. Một trong những yếu tố chính giúp Nga vượt qua Ukraine là khả năng sản xuất FPV với số lượng lớn và chi phí thấp.

Nga đã tận dụng nền tảng công nghiệp quốc phòng rộng lớn và dường như có kết hợp với sự hỗ trợ từ một số đồng minh hoặc quốc gia thân thiện, để mở rộng quy mô sản xuất.

Các cơ sở như Zala Aero Group ở Izhvesk và Ushkuynik Scientific and Production Center ở Veliky Novgorod trở thành trung tâm chế tạo FPV, với năng lực sản xuất hàng nghìn chiếc/tháng.

Ví dụ điển hình là UAV “Knyaz Vandal Novgorodsky” (KVN), được sản xuất tại 3 nhà máy ở Nga, sử dụng cáp quang để điều khiển, mang lại lợi thế vượt trội trên chiến trường.

Nga cũng áp dụng các công nghệ in 3D, sử dụng linh kiện giá rẻ từ nước ngoài để giảm chi phí. Theo TASS, nhóm tình nguyện Sudoplatov Battalion đã sản xuất hơn 1.000 chiếc FPV VT-40 mỗi ngày, với 90% linh kiện được chế tạo trong nước. Điều này giúp Nga giảm phụ thuộc vào nguồn cung nước ngoài, bất chấp các lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Trong khi đó, Ukraine đối mặt với thách thức về chuỗi cung ứng linh kiện do các lệnh trừng phạt gián tiếp ảnh hưởng đến nguồn cung từ nước ngoài. Dù Ukraine tuyên bố sản xuất 4,5 triệu FPV trong năm 2025, con số này vẫn phụ thuộc vào khả năng mở rộng sản xuất và hỗ trợ tài chính từ phương Tây.

Thứ hai, công nghệ cáp quang tạo bước ngoặt chiến lược. Sự ra đời của FPV cáp quang là yếu tố then chốt giúp Nga vượt Ukraine. FPV KVN sử dụng cáp quang truyền tín hiệu, giúp drone miễn nhiễm với các hệ thống tác chiến điện tử (EW) Krasukha-4 của Nga hay Bukovel-AD của Ukraine.

Không giống FPV truyền thống sử dụng tín hiệu vô tuyến, dễ bị gây nhiễu, FPV cáp quang truyền dữ liệu video chất lượng cao qua sợi cáp mỏng, đảm bảo kết nối ổn định và khó bị phát hiện.

Theo ông Alexei Chadaev, CEO của Ushkuynik, FPV cáp quang có tốc độ truyền dữ liệu cao, mang lại hình ảnh rõ nét và khả năng tấn công chính xác đến 95%, so với chỉ 20% của FPV thông thường. Ngoài ra, phiên bản KVN tích hợp camera hồng ngoại cho phép hoạt động vào ban đêm, mở rộng khả năng tác chiến.

Các video trên kênh Telegram của Nga như Siberian Army, cho thấy KVN đã phá hủy nhiều xe bọc thép và xe tăng Ukraine trong khu vực Kursk vào tháng 8/2024, bất chấp sự hiện diện của các hệ thống tác chiến điện tử (EW) tiên tiến của Ukraine.

Về phía Ukraine, họ cũng đang thử nghiệm FPV cáp quang nhưng theo báo cáo từ Defense Post, các mẫu thử nghiệm của họ vẫn chưa được triển khai rộng rãi do hạn chế về sản xuất và công nghệ. Sự chậm trễ này đã tạo cơ hội cho Nga chiếm ưu thế trên chiến trường.

Thứ ba, chiến thuật sử dụng FPV hiệu quả. Nga không chỉ vượt trội về sản xuất mà còn cải thiện đáng kể cách sử dụng FPV. Các đơn vị FPV Nga được huấn luyện để phối hợp chặt chẽ với pháo binh, xe tăng và bộ binh, tạo ra các cuộc tấn công hiệp đồng hiệu quả.

Một chiến thuật mới được ghi nhận bởi RUSI vào tháng 2 là việc Nga triển khai FPV trực tiếp tại tiền tuyến, giảm thời gian bay và tăng áp lực lên hàng phòng thủ Ukraine. Trong các trận đánh ở Donetsk, Nga sử dụng “bầy đàn” FPV, với hàng chục, thậm chí hàng trăm chiếc, tấn công đồng thời, làm quá tải hệ thống phòng không Ukraine.

Ngược lại, Ukraine chủ yếu sử dụng FPV cho các cuộc tấn công phi đối xứng, nhắm vào kho đạn, căn cứ không quân, cơ sở hạ tầng năng lượng Nga. Dù hiệu quả, các cuộc tấn công này thường mang tính chất riêng lẻ và không duy trì được áp lực liên tục như Nga.

Theo The Times, Nga đã tăng phạm vi tấn công của FPV thêm 4 km chỉ trong một tuần, cho thấy sự cải tiến nhanh chóng về công nghệ và chiến thuật.

Thứ tư, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Nga cũng tích hợp AI vào FPV, giúp tăng cường khả năng tự động phát hiện và tấn công mục tiêu.

Theo TASS, công ty Veter ở Transbaikal đang phát triển FPV “swarm” (bầy đàn), điều khiển từ một trạm duy nhất, với mỗi chiếc được lập trình sẵn nhiệm vụ bay. Những UAV này đã được triển khai với số lượng 3.000 chiếc mỗi tháng, cho thấy tiềm năng áp đảo của Nga. Ukraine cũng đang nghiên cứu AI nhưng dường như chưa đạt tiến triển vượt bậc.

Tác động đến cục diện chiến trường

Giới chuyên gia nhận định, sự vượt trội của Nga trong sản xuất và sử dụng FPV đã có tác động sâu sắc đến cục diện chiến trường Ukraine hiện nay.

Các cuộc tấn công bằng FPV cáp quang của Nga đã làm suy yếu đáng kể lực lượng cơ giới của Ukraine, đặc biệt ở các khu vực như Kursk và Donetsk. Theo báo cáo, Nga đã thực hiện cuộc tấn công bằng 273 UAV vào ngày 17-18/5, một trong những đợt tập kích lớn nhất từ đầu xung đột, gây thiệt hại nghiêm trọng cho Kiev và các khu vực lân cận.

Ngược lại, Ukraine đang phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ các hệ thống EW và FPV cáp quang của Nga. Dù Ukraine đã thành lập Lực lượng Hệ thống Không người lái (USF) vào năm 2024 để “chuyên biệt hóa” việc sử dụng UAV, nhưng họ vẫn gặp khó khăn trong việc đối phó với số lượng và chất lượng FPV ngày càng tăng của Nga.

Các nhà phân tích nhận định rằng nếu Ukraine không sớm bắt kịp đối thủ trong công nghệ cáp quang, họ có thể mất đi lợi thế chiến thuật mà FPV từng mang lại.

Cuộc đua sản xuất và sử dụng FPV giữa Nga và Ukraine không chỉ là một phần của xung đột hiện tại mà còn là tiền đề cho tương lai chiến tranh không người lái. Nga tiếp tục đầu tư các mẫu UAV tiên tiến hơn như S-70 Okhotnik và Inokhodets, đồng thời mở rộng ứng dụng AI và công nghệ cáp quang. Trong khi đó, Ukraine đang nỗ lực tích hợp AI và phát triển các mẫu FPV nội địa để giảm phụ thuộc vào phương Tây.

Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các đồng minh, cùng với nền tảng công nghiệp quốc phòng vững chắc, Nga hiện có lợi thế rõ rệt. Ukraine muốn thu hẹp khoảng cách thì họ cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Mỹ - phương Tây, đặc biệt là về linh kiện điện tử và công nghệ cáp quang.

Theo CSIS, đến năm 2030, UAV, bao gồm FPV, sẽ chiếm 50% các hoạt động quân sự trên chiến trường hiện đại và xung đột Nga - Ukraine đang là “bãi thử nghiệm” định hình xu hướng này.

Nga đã vượt qua Ukraine trong sản xuất và sử dụng FPV nhờ năng lực sản xuất hàng loạt, công nghệ cáp quang, chiến thuật hiệu quả và ứng dụng AI. Truyền thông quốc tế gần đây bắt đầu nhấn mạnh đến sự vượt trội của Nga với các mẫu FPV như KVN và Upyr, trong khi Ukraine đang nỗ lực bắt kịp với mục tiêu 4,5 triệu FPV trong năm 2025.

Cuộc đua này không chỉ ảnh hưởng đến xung đột hiện tại mà còn định hình tương lai chiến tranh hiện đại, nơi FPV đóng vai trò trung tâm.