Trung Quốc có thể làm gì với Taliban trên bàn cờ chiến lược Afghanistan?

Trong cuộc phỏng vấn với SCMP, Đại sứ Afghanistan tại Trung Quốc Javid Ahmad Qaem cho biết có 2 cách mà Bắc Kinh có thể thực hiện để gây áp lực nhiều hơn lên Taliban nhằm ngăn chặn bạo lực.

"Thứ nhất, (Trung Quốc) phải thể hiện rất rõ ràng với Taliban rằng cách họ muốn kiểm soát đất nước sẽ không được chấp nhận, và cách họ đang tiến hành trên thực địa sẽ không được chấp nhận", Đại sứ Qaem nói.

"Thứ hai, có rất nhiều tài liệu cho thấy Taliban nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ Pakistan. Trung Quốc có mối quan hệ rất tốt với Pakistan. Chúng tôi tin rằng Trung Quốc có thể sử dụng đòn bẩy đó để thuyết phục Pakistan thấy một Afghanistan hòa bình và được hưởng lợi từ tình hình hòa bình ở Afghanistan. Những điều đó có thể mang lại lợi ích cho tất cả các nước trong khu vực, bao gồm cả Pakistan", Đại sứ Afghanistan nhấn mạnh.

Tuyên bố của Đại sứ Qaem được đưa ra khi các cuộc đàm phán đa phương ở Qatar liên quan đến cuộc xung đột ở Afghanistan kết thúc hôm 12/8 nhưng không có bước đột phá nào. Các đặc phái viên từ Mỹ, Trung Quốc, Pakistan và Nga đã đưa ra lời kêu gọi về việc thúc đẩy tiến trình hòa bình và ngừng ngay lập tức các cuộc tấn công vào các thành phố của Afghanistan, đồng thời tái khẳng định rằng các nước sẽ không công nhận bất kỳ chính phủ nào ở Afghanistan "được áp đặt thông qua việc sử dụng vũ lực". Đại diện của chính phủ Afghanistan và Taliban cũng tham dự cuộc đàm phán.

Các lời kêu gọi ngừng bắn và tìm kiếm giải pháp hòa bình đã được cộng đồng quốc tế liên tục đưa ra kể từ khi các tay súng Taliban tiến hành các cuộc tấn công trên khắp lãnh thổ Afghanistan, quốc gia bị chiến tranh tàn phá, sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố rút quân khỏi nước này sau 20 năm.

Vào thời điểm lực lượng quốc tế cuối cùng do Mỹ dẫn đầu rời đi vào cuối tháng này, Taliban nắm quyền kiểm soát khoảng 2/3 lãnh thổ Aghanistan. Trong tuần qua, lực lượng Taliban đã chiếm ít nhất 9 thủ phủ cấp tỉnh trong vùng lãnh thổ rộng lớn tại khu vực phía bắc của Afghanistan. Cuộc tiến công của Taliban đang hướng đến thủ đô Kabul.

Chiến lược của Trung Quốc

Mặc dù Trung Quốc đã nhiều lần đề xuất vai trò như một bên hòa giải xung đột ở Afghanistan, cam kết hợp tác cùng Pakistan và đề nghị tổ chức các cuộc đàm phán nội bộ Afghanistan, song Đại sứ Qaem cho biết hiện vẫn chưa có giải pháp đáng kể nào được đưa ra.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đích thân đón tiếp các đại diện của Taliban vào cuối tháng 7 và gọi họ là "lực lượng chính trị và quân sự nòng cốt" của Afghanistan. Trung Quốc đã "nối gót" Nga, Iran và Uzbekistan trong việc tiếp đón các đại diện của Taliban trong những tuần gần đây.

Đại sứ Qaem nhắc lại lập trường của Bộ Ngoại giao Afghanistan rằng họ hoan nghênh việc Trung Quốc đối thoại với Taliban và bác bỏ quan điểm cho rằng Bắc Kinh được cho là ủng hộ Taliban.

"Tôi không nói rằng Trung Quốc đang ủng hộ Taliban. Trung Quốc đang cố gắng đứng vị trí ở giữa để làm trung gian hòa giải sau này. Chúng tôi không hoàn toàn đồng ý với cách Trung Quốc gọi Taliban là một nhóm chính trị. Chúng tôi hy vọng họ có thể trở thành một nhóm chính trị, nhưng tại thời điểm này thì không. Tôi nghĩ lựa chọn tốt nhất của chính phủ Trung Quốc là chính phủ Afghanistan", Đại sứ Qaem nói thêm.

Ngoại trưởng Vương Nghị đã hối thúc Taliban cắt đứt bất kỳ mối liên hệ nào với Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) mà Bắc Kinh cho là gây ra các cuộc tấn công ở khu vực Tân Cương của Trung Quốc. Taliban đáp lại rằng, "lãnh thổ Afghanistan sẽ không được sử dụng để đe dọa an ninh của các quốc gia khác".

Người phát ngôn của Taliban Suhail Shaheen gọi Trung Quốc là "một người bạn được hoan nghênh" và cho biết Taliban sẽ không cho phép bất kỳ chiến binh Duy Ngô Nhĩ ly khai nào từ Trung Quốc ẩn náu ở Afghanistan.

Theo Đại sứ Qaem, Taliban không có khả năng thực hiện được cam kết trên. Nhà ngoại giao Afghanistan cho rằng, một trong những mối quan tâm hàng đầu của Trung Quốc về tình hình ở Afghanistan vì lo ngại xung đột sẽ tràn qua biên giới đến khu vực Tân Cương của Trung Quốc, nơi phần đông dân số là người Duy Ngô Nhĩ.

"Tôi không nghĩ Taliban thật lòng. Việc họ nói họ coi Trung Quốc là bạn là một chuyện, nhưng hãy nhìn vào lợi ích quốc gia của Trung Quốc, hệ tư tưởng của ETIM giống hệ tư tưởng của Taliban, cùng một hệ tư tưởng cực đoan", Đại sứ Aghanistan nhận định.

Đại sứ Qaem cho biết Afghnistan không có kế hoạch tìm kiếm bất kỳ hình thức hỗ trợ quân sự nào từ Trung Quốc, nhưng Kabul sẽ đề nghị Trung Quốc hỗ trợ tài chính thông qua viện trợ nhân đạo và nới lỏng các điều khoản thương mại về lâu dài.

Raffaello Pantucci, nhà nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore, cho rằng rõ ràng các bên quan tâm tới vấn đề Afghanistan, bao gồm Mỹ, Anh và Trung Quốc, đều đang xem xét cách đối phó với Taliban nếu lực lượng này lên nắm quyền ở Afghanistan dưới một hình thức nào đó.

"Mọi người dường như nghĩ rằng Taliban sẽ có một số vai trò nhất định trong chính phủ tương lai của Afghanistan, hoặc ít nhất là kiểm soát một số khu vực đáng kể, hoặc có sự ảnh hưởng đáng kể đối với một số khu vực, vì vậy tất cả các bên đều nhận ra rằng họ phải có một mối quan hệ nào đó với Taliban", chuyên gia Pantucci nói.

Tuy nhiên, chuyên gia Pantucci cho biết ông hoài nghi việc Trung Quốc tìm kiếm điểm chung trong các vấn đề ETIM hoặc Duy Ngô Nhĩ, "vì chưa bao giờ rõ ràng việc Taliban trung thực đến mức nào".

Theo Pantucci, ông không nghĩ rằng Bắc Kinh sẽ "ngây thơ" đến mức coi những tuyên bố của Taliban là có giá trị, và việc "chìa tay" với Taliban không có khả năng đưa Trung Quốc vào một vị trí mà từ đó Bắc Kinh có thể gây sức ép lên chính quyền Taliban và hay chính quyền Afghanistan để đi đến một số thỏa thuận.

"Rốt cuộc, Trung Quốc cũng sẽ tham gia vào nhiều hình thức đàm phán khác nhau xung quanh vấn đề Afghanistan, đồng thời tiếp tục lên tiếng về việc hỗ trợ một giải pháp do người Afghanistan dẫn dắt và làm chủ. Nhưng Trung Quốc hiện vẫn chưa cho thấy rõ việc nước này thúc đẩy tích cực vai trò trung gian hòa giải. Tôi nghĩ Bắc Kinh sẽ hài lòng hơn khi để mọi việc tự diễn biến cho đến khi ổn định, sau đó họ sẽ chọn hợp tác với bên nào còn sót lại. Từ giờ cho tới lúc đó, Bắc Kinh sẽ tiếp tục đối thoại với tất cả các bên và từ chối chọn phe, trừ trường hợp họ phát hiện ra ai đó đang hỗ trợ tích cực cho các chiến binh Duy Ngô Nhĩ chống lại Trung Quốc", chuyên gia Pantucci nói.

Theo giới phân tích, Trung Quốc một mặt đối thoại với Taliban nhưng mặt khác vẫn lo ngại Taliban duy trì quan hệ với các tổ chức ly khai, khủng bố ở Tân Cương đe dọa đến an ninh của chính Trung Quốc. Do vậy, Trung Quốc đã giao tiếp với cả chính phủ Afghanistan và lực lượng Taliban.

Yan Wei, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Tây Bắc ở Trung Quốc, nhận định việc Trung Quốc và Taliban tương tác với nhau là điều cần thiết. "Cho dù Taliban có thể trở thành một chính phủ hay không, họ vẫn là lực lượng có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển chính trị và an ninh của Afghanistan. Taliban có thể kiềm chế một số tổ chức khủng bố ở Afghanistan. Trung Quốc có thể thông qua Taliban đưa ra những ràng buộc nhất định đối với các tổ chức khủng bố. Điều này mang lại lợi ích cho an ninh của cả Trung Quốc và khu vực", ông Wei nói.