Tham vọng trồng sầu riêng của Trung Quốc khiến Thái Lan-Malaysia lo ngại?

Trong suốt thời gian qua, ông Lim Chin Khee, người sáng lập "Học viện Sầu riêng" gần thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia, thường đến Trung Quốc khoảng hai tháng một lần để giúp nông dân ở đây trồng loại trái cây nhiệt đới này.

Trong đó, chuyên gia sầu riêng thường khuyên các nông dân Trung Quốc đang trồng hơn 400ha cây sầu riêng là tránh lãng phí nước và phân bón.

Malaysia là nước chuyên xuất khẩu sầu riêng đông lạnh cao cấp từ các trang trại nhỏ hơn sang Trung Quốc, thị trường trái cây nhiệt đới quan trọng của hầu hết các nước Đông Nam Á.

Việc ông Lim sẵn sàng giúp đỡ những người trồng trọt ở Trung Quốc là một dấu hiệu cho thấy sự tự tin của Malaysia và của các quốc gia khác ở Đông Nam Á rằng, cây ăn quả nhiệt đới của Trung Quốc sẽ không thể sớm thay thế hàng nhập khẩu.

Nhưng Malaysia, Thái Lan, Philippines vẫn đang theo dõi tiến trình trồng sầu riêng dài hạn của Trung Quốc nhằm đề phòng trường hợp nước này trở thành đối thủ lớn.

Những người trồng trọt tại Trung Quốc bắt đầu trồng khoảng 206.000ha trái cây nhiệt đới ở tỉnh Hải Nam vào những năm 1950. Việc trồng sầu riêng, hứa hẹn sẽ là cây trồng mang lại lợi nhuận chính của hòn đảo, đã phát triển mạnh vào năm 2020 nhờ công nghệ đẩy nhanh chu kỳ tăng trưởng.

Hải Nam đã sẵn sàng cho vụ thu hoạch sầu riêng đầu tiên trong năm nay, với khoảng 2.411 tấn sầu riêng dự kiến sẽ được bán vào tháng tới, Đài truyền hình trung ương Trung Quốc (CCTV) đưa tin.

Chuyên gia Lim cho biết, ông không mong đợi sản lượng trái cây nhiệt đới ở Trung Quốc tăng vọt vì người trồng phải trả tiền thuê đất canh tác thay vì sở hữu nó hoàn toàn. Ngoài ra, mối lo lớn hơn nữa là bão lũ hàng năm sẽ quét sạch mùa màng của họ. So sánh giữa Trung Quốc và Malaysia, ông nói "đó là sự bổ sung hơn là sự cạnh tranh".

Ông Sam Sin, Giám đốc phát triển của S&F Produce Group có trụ sở tại Hong Kong, cũng cho biết khí hậu cận nhiệt đới của Hải Nam khiến sầu riêng trồng ở đây không ngon như loại được trồng ở Thái Lan.

Công ty của ông Sin có đất nông nghiệp ở Thái Lan và cung cấp một số loại trái cây nhiệt đới xuất khẩu khác cho thị trường Trung Quốc. "Tôi nghĩ rằng vấn đề là nhận thức về nguồn gốc xuất xứ mà người Trung Quốc nghĩ đến", ông Sin nói sau Lễ khai mạc hội chợ thực phẩm Thái Lan tại một siêu thị Hong Kong hôm 12/5.

Theo ông Sin, nhiều người Trung Quốc đã quen với những loại trái cây ngon có tiếng từ Thái Lan, điều này đã mang lại cho trái cây nhiệt đới của nước này vị thế đặc biệt. "Chúng tôi nhận thấy sự tăng trưởng nhanh chóng ở thị trường Trung Quốc", ông nói, lưu ý đến mức mở rộng kinh doanh lên 2 con số trong 9 năm qua.

Đông Nam Á còn có một lợi thế khác đó là có Thỏa thuận tự do hóa thương mại Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã có hiệu lực được 1 năm. Thỏa thuận này đã giúp cắt giảm thuế đối với trái cây Đông Nam Á xuất sang Trung Quốc.

Điều đó đã giúp xoài, dừa và sầu riêng của Philippines đến được Trung Quốc, nơi những loại trái cây như vậy có thể khá khan hiếm, Aaron Rabena, nhà nghiên cứu tại Tổ chức Con đường Tiến bộ châu Á - Thái Bình Dương ở Manila, nhận định.

Tại cửa hàng trái cây của Chen Shuang ở Thượng Hải, hàng nội địa Trung Quốc gồm vải thiều, xoài, đu đủ và thanh long rẻ hơn và bán chạy hơn so với các mặt hàng nhập từ Đông Nam Á. "Nhưng sản lượng trái cây nhiệt đới ở Hải Nam không thể đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và… sản lượng của họ không ổn định lắm", ông nói và cho biết thêm sầu riêng vẫn phải nhập khẩu.

Các nhà phân tích cho biết, Đông Nam Á có thể sẽ bị lung lay nếu sự kết hợp giữa tham vọng, canh tác tự động hóa và giá thấp hơn khiến sản lượng trái cây của Hải Nam được ưa chuộng hơn.

Họ đang chờ xem liệu một hòn đảo có tổng diện tích nhỏ hơn một chút so với Đài Loan cuối cùng có thể thay thế hàng nhập khẩu hay không khi các kỹ thuật trồng trọt được cải thiện. "Các trang trại của họ đã sử dụng mức độ tự động hóa để kiểm soát chi phí, đây có thể là bài học cho những người trồng trọt ở Malaysia", chuyên gia Lim nói.

Theo ông, các vườn sầu riêng của Malaysia có diện tích nhỏ hơn của Hải Nam, khiến quốc gia Đông Nam Á này gặp bất lợi tiềm ẩn trong bất kỳ cuộc đua nào với Trung Quốc về sản lượng.

Thị trường lớn của Đông Nam Á

Trung Quốc đã nhập khẩu hơn 824.000 tấn sầu riêng tươi, trị giá hơn 4 tỷ USD vào năm ngoái, nhiều hơn khoảng 4 lần so với năm 2017.

Tổng giám đốc của Công ty Nông nghiệp Youqi Hải Nam, ông Du Baizhong, tuyên bố dự kiến sẽ sản xuất tới 50 tấn sầu riêng trong năm nay sau khi chuyển công nhân từ cơ sở của ông ở Tam Á (đảo Hải Nam) đến Đông Nam Á nhằm nghiên cứu và làm việc với Viện Khoa học Nông nghiệp Nhiệt đới Trung Quốc để tăng tốc chu kỳ tăng trưởng từ 10 năm còn 3 năm. 

Ông Du Baizhong cho hay công ty đã tìm ra cách tự động hóa việc phân phối nước, quản lý phân bón và theo dõi thời tiết. Nhưng ông thừa nhận việc trồng sầu riêng ở Hải Nam đòi hỏi nhiều "sự can thiệp thủ công và sự chú ý lớn hơn" so với ở Đông Nam Á.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng, trái cây nhiệt đới cuối cùng có thể được xuất khẩu từ Trung Quốc, thậm chí sang Đông Nam Á.

Tại Philippines, các nghị sĩ đã bắt đầu đặt câu hỏi về giá trị của quan hệ đối tác thương mại khu vực. Hồi tháng 2, thượng nghị sĩ Philippines Imee Marcos đã đặt câu hỏi rằng, liệu có thực tế khi kỳ vọng Trung Quốc mua tất cả sầu riêng trồng trong nước hay không, vì giới lãnh đạo ở Bắc Kinh đã bày tỏ sự thất vọng với việc Philippines tăng cường huấn luyện quân sự với Mỹ.

Những người trồng chuối, dừa và sầu riêng ở Philippines kỳ vọng lớn hơn khi Bắc Kinh và Manila ký một thỏa thuận xuất khẩu trái cây trị giá 2 tỷ USD vào tháng 1. Nhưng không có dấu hiệu nào ở Đông Nam Á về sự hợp tác xuyên biên giới có thể mang lại lợi ích cho người trồng trái cây Trung Quốc.

Tại Thái Lan, chính phủ có thể sẽ giúp đỡ chính người dân, ông Sin cho biết. Văn phòng Ủy viên Thương mại Thái Lan tại Hong Kong cho hay họ đã làm việc liên tục với nông dân và thương nhân để thúc đẩy doanh số bán trái cây Thái Lan.

Thái Lan đã bán sầu riêng trị giá 3,1 tỷ USD cho Trung Quốc vào năm 2022,  chiếm 96,2% kim ngạch xuất khẩu. Chính phủ Thái Lan tin rằng, xuất khẩu sầu riêng, măng cụt, nhãn, xoài và dừa của nước này ra thế giới có thể đạt giá trị hơn 200 tỷ baht (5,83 tỷ USD).