Khi những tờ USD rách nát trở thành "bảo bối" ở Zimbabwe

Tại khu chợ mua bán lâu đời ở thủ đô Harane của Zimbabwe, Kaitano Kasani đang cố thuyết phục mọi người bán cho anh những tờ USD rách tả tơi. Kasani, 42 tuổi, vừa đi vừa nói qua một cái loa nhỏ khi đi qua Glen Norah, một thị trấn ở Harare, trong cái nóng oi ả của tháng 11. 

"Hãy bán cho tôi tất cả những tờ USD đó. Tỷ giá hôm nay rất tốt. Không có giá nào tốt hơn mức tôi đưa ra đâu", Kasani nói. Anh làm nghề bán hàng rong kiêm buôn bán đồng USD cũ rách hét lên khi cố thuyết phục một người phụ nữ bán cho mình. Một người phụ nữ mang tờ 20 USD bị rách đưa cho Kasani kiểm tra rồi anh đưa lại cho cô 15 USD mới hơn.

"Hầu hết các khách hàng của tôi đều sốc vì tôi lại mua số tiền này. Họ yêu thương tôi vì điều đó", anh Kasani nói và cho biết các siêu thị hoặc các cơ sở kinh doanh khác đều không nhận những đồng USD như vậy.

Bóng ma siêu lạm phát vẫn ám ảnh người dân Zimbabwe. Trong các cuộc khủng hoảng trước đây, đặc biệt là vào năm 2008, tình trạng siêu lạm phát quét sạch hàng triệu tiền tiết kiệm của họ, vì vậy họ không dám gửi tiền cho ngân hàng mà chỉ cất ở trong nhà.

Tình trạng thiếu hụt ngoại tệ khiến chính phủ yêu cầu các ngân hàng và nhà bán lẻ không được từ chối nhận những đồng USD cũ rách, nhưng nhiều nơi vẫn bất chấp lệnh này. Trong khi đó, xuất khẩu trì trệ càng khiến tình trạng thiếu ngoại tệ càng trầm trọng hơn. Và những đồng USD cũ rách lại trở nên quý giá hơn bao giờ hết.

"Những tờ tiền cũ này khi mang đến ngân hàng, sẽ được thay thế với giá trị tương đương, nhưng chúng tôi đã mua chúng với giá gần một nửa giá trị ban đầu, tùy thuộc vào độ xấu của chúng", Kasani nói. Công việc kinh doanh mới này giúp anh nuôi sống 4 người con của mình sau khi mất việc khoảng 2 năm trước.

"Công việc này khá hấp dẫn. Tôi là một trong những người đầu tiên làm nghề thu mua USD rách ở Banket (thành phố phía tây bắc Harare) và các khu vực lân cận khác. Tuy nhiên, hiện tại quá nhiều người chạy theo việc này nên có lẽ tôi phải tập trung cho việc khác và uy tín mới được", Kasani nói thêm.

Đồng đô la nội tệ của Zimbabwe đã bị "khai tử" sau khi rơi vào tình trạng siêu lạm phát kéo dài. Năm 2019, chính phủ nước này nỗ lực đưa đồng tiền này trở lại lưu thông, bất chấp cảnh báo từ các nhà kinh tế về việc không có đủ dự trữ ngoại hối để duy trì nó. Và nỗ lực này không thành công. Vào thời điểm đó, các giao dịch bằng USD bị cấm, nhưng hiện nay do tình trạng thiếu tiền mặt đe dọa hoạt động kinh doanh, chính phủ nước này buộc phải cho phép người dân giao dịch bằng đồng USD.

Chính tình trạng khan hiếm đồng USD mệnh giá nhỏ trong các giao dịch này làm bùng nổ hoạt động mua bán tiền giấy chợ đen. Ở trung tâm Harare, Munengami, 36 tuổi, luôn phải để mắt đến cảnh sát mặc thường phục tuần tra để tránh bị bắt. Những người đi buôn tiền USD rách này thường xuyên đụng độ liên tục với lực lượng cảnh sát sau khi chính phủ phát động chiến dịch loại bỏ những điểm đổi tiền bất hợp pháp.

Cách Munengami vài thước, Amina Banda, 34 tuổi, đang giao dịch với một người đàn ông bên trong chiếc SUV đang đậu bên đường trong khi vẫn cõng đứa con nhỏ trên lưng. "Tôi luôn lo sẽ bị bắt, nhưng chúng tôi phải làm để kiếm sống nuôi gia đình. Tôi không tin tưởng ai nên mỗi khi có giao dịch, tôi luôn giữ khoảng cách an toàn để có thể thoát thân. Đôi khi, cảnh sát mặc thường phục để tuần tra bắt giữ", cô nói.

Khi tình trạng lạm phát leo thang và đồng đô la Zimbabwe tiếp đi vào "vòng xoáy tử thần", mất điểm so với USD, các nhà kinh tế đã kêu gọi chính phủ chấp nhận USD làm kênh thanh toán duy nhất. Nhưng Bộ trưởng tài chính Mthuli Ncube kịch liệt bác bỏ.

"Chúng ta không thể chỉ sử dụng đồng USD làm đơn vị tiền tệ chính thức. Đó không phải là một ý tưởng hay, và nếu làm như vậy sẽ giống hành động tự sát", Bộ trưởng Mthuli Ncube nói.