"Gió đổi chiều", Ukraine chuyển sang phòng ngự chiến lược, ngăn đà sụp đổ

Nga kiểm soát Avdiivka

Đúng một tuần trước ngày kỷ niệm tròn 2 năm chiến sự bùng nổ, tuyến phòng ngự của Ukraine ở Avdiivka sụp đổ, pháo đài duy nhất còn lại ở miền Đông đã chính thức thất thủ. Kết quả của 4 tháng kiên trì bám trụ đã tan thành mây khói.

Sau thời gian chật vật tấn công không mấy hiệu quả, chỉ bằng 2 đòn hiểm hóc, Nga đã xé toang đội hình đối phương, khiến tân Tổng tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky buộc phải ra mệnh lệnh rút lui khỏi thành phố nhằm bảo toàn mạng sống cho những binh sĩ tinh nhuệ, lúc này là vốn quý như vàng.

Việc Avdiivka sụp đổ là tất yếu. Kiev biết, Nhà trắng biết, các nhà chuyên gia quân dự đã dự báo, và tất nhiên những người thúc đẩy nó - lực lượng vũ trang Nga - càng hiểu hơn bao giờ hết.

Chính cựu Tổng tư lệnh Valery Zaluzhny lúc đương nhiệm đã nhận thấy tình hình hết sức nguy ngập và tuyên bố hôm 26/12/2023 rằng: "Về việc tình hình chiến sự gần Avdiivka... Trong 2 hoặc 3 tháng, họ có thể làm những gì như đã xảy ra với Bakhmut".

Dự báo của tướng Zaluzhny rất chính xác về việc pháo đài sẽ thất thủ nhưng hơi sai về thời điểm vì Kiev đã "buông" Avdiivka chỉ sau 51 ngày, tức chưa tròn 2 tháng, kể từ hôm ông tuyên bố. 

Thừa thắng xông lên, Nga đang tấn công khắp nơi dọc theo chiến tuyến dài hơn 1.000km, Avdiivka vẫn đang là tâm điểm nóng bỏng nhất với những bước tiến nhanh chóng.

Moscow có cả "điều kiện cần và đủ" để ra đòn quyết định

Điều gì khiến Moscow đảo ngược tình thế nhanh thế?

Thứ nhất, có điều kiện cần. Khi chiến dịch phản công hè thu 2023 của Kiev không có bước đột phá đáng kể nhưng họ vẫn giữ được sự cân bằng nhất định thì bỗng nhiên hàng loạt bất lợi "từ trên trời rơi xuống" khiến Kiev choáng váng.

Chiến sự Israel - Hamas bùng nổ khiến nguồn viện trợ khổng lồ từ Mỹ vốn được dành cho Ukraine đổi hướng sang Trung Đông. Tiếp đó, hai gói tài trợ tổng ngân sách lên tới 115 tỷ USD gồm 61 tỷ USD của Mỹ và 54 tỷ USD của EU lần lượt bị ngăn lại.

Khó càng thêm khó, lính Ukraine ở chiến trường ngóng trông từng quả đạn pháo để ngăn bước tiến của Nga. Nhưng lúc này, kể cả có tiền thì Mỹ và phương Tây cũng bó tay bởi ngành công nghiệp quốc phòng của họ đâu có chuẩn bị cho một tình huống như vậy. Cụ thể là 1 triệu quả đạn mà EU hứa giao xong cho Kiev vào tháng 3 đã không thành, con số khả dĩ nhất chỉ đạt khoảng 1/2 cam kết.

Hôm 21/2, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matthew Miller cho rằng Nga không giành thêm được lợi thế dù có kiểm soát được Avdiivka. Ông nói Ukraine mất Avdiivka là do "không được trang bị đầy đủ" và nguyên nhân chủ yếu là do Quốc hội Mỹ chậm trễ hỗ trợ Ukraine.

Trong những ngày gần đây, giới chức Mỹ cho hay nhuệ khí của binh sĩ Ukraine đã suy giảm sau cuộc phản công thất bại vào năm ngoái. Vì vấn đề đó, lực lượng Kiev đã gặp khó khăn khi tuyển mộ tân binh. Và như vậy, việc Avdiivka thất thủ có thể nghiêm trọng hơn những gì người ta nghĩ lúc đầu.

Business Insider dẫn lời các chuyên gia quốc phòng cho biết, sự chậm trễ của phương Tây có thể tạo cơ hội cho Nga tiến hành các hoạt động tấn công ở ít nhất ba mặt trận.

Bản cập nhật mới nhất của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) chỉ ra rằng, việc phương Tây trì hoãn hỗ trợ quân sự cho Kiev "có thể giúp Nga tiến hành các hoạt động tấn công dọc theo một số khu vực tiền tuyến nhằm gây áp lực cho Ukraine tại nhiều khu vực".

Theo ISW, tình trạng thiếu hụt đạn dược và vũ khí của Ukraine, cùng với việc Mỹ chưa thể thông qua gói viện trợ mới cho Kiev, "có thể đã tạo cơ hội cho Nga tận dụng tình hình để tiến hành nhiều cuộc tấn công trong vài tuần qua".

Theo Business Insider, báo cáo của tổng thanh tra đặc biệt gửi quốc hội Mỹ về chiến dịch "Atlantic Resolve" (chiến dịch của Mỹ nhằm luân phiên triển khai lực lượng tại châu Âu để đối phó với Nga kể từ năm 2014), được công bố hôm 15/2, cho biết: "Mức độ bắn ra (đạn pháo) liên tục vượt quá mức độ cung ứng từ các nguồn viện trợ quốc tế và sản xuất trong nước của Ukraine".

Nghiêm trọng hơn, báo cáo lưu ý rằng "mức độ tiêu thụ đạn cao của Ukraine cũng có tác động tương ứng tới việc duy trì các hệ thống pháo binh... Việc sử dụng quá nhiều các loại vũ khí này, giữa bối cảnh phụ tùng thay thế có giới hạn, đã dẫn tới hậu quả nghiêm trọng".

Báo cáo kết luận rằng việc Kiev sử dụng pháo binh "ngoài mục đích dự định" có thể gây ra hỏng hóc nghiêm trọng cho khí tài hoặc gây thương vong cho binh sĩ.

Thứ hai, hội tụ thêm điều kiện đủ. Sau khi rút khỏi Kherson, Kharkov cuối năm 2022, Nga đã chuyển sang thế phòng ngự chiến lược, tập trung xây dựng hệ thống công sự, hầm hào vô cùng kiên cố kết hợp với những bãi mìn khổng lồ để ngăn Ukraine phản công, đồng thời tranh thủ thời gian để củng cố lực lượng và đẩy mạnh tích trữ đạn dược sẵn sàng cho chiến dịch tổng tấn công nếu thời cơ đến.

Tướng Andrey Kruglov - người đứng đầu Học viện Kỹ thuật Quân sự Karbyshev - cho biết trên kênh truyền hình Zvezda hôm 20/1 rằng, các kỹ sư quân sự Nga đã xây dựng một hệ thống phòng thủ sâu rộng ở Ukraine và lắp đặt gần 1,5 triệu răng rồng chống tăng dọc theo chiến tuyến.

"Gần 1,5 triệu răng rồng đã được lắp đặt dọc theo chiến tuyến. Các kỹ sư đã xây dựng các tuyến phòng thủ bằng chiến hào, bãi mìn và hầm trú ẩn. Họ sử dụng một số thiết kế mới nhất để ngăn chặn đối phương có cơ hội xuyên thủng hàng phòng ngự của Nga", ông Kruglov nói.

Bên cạnh hàng rào răng rồng (một số vị trí hiểm yếu có có tới 2 lớp răng rồng gần như liền nhau, chỉ cách khoảng 150-200m) thì Nga cũng đẩy mạnh sản xuất vũ khí, không những đủ cung cấp cho nhu cầu của quân đội Nga ngoài chiến trường mà còn giao hàng theo các hợp đồng xuất khẩu đã ký trước đó.

Zvezda đưa tin, hôm 15/2, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tới thăm nhà máy của tập đoàn Uralvagonzavod (UVZ), nơi sản xuất xe tăng T-90M, T-72B3M và xe chiến đấu hỗ trợ tăng BMPT và biểu dương: "Sản lượng xe tăng đã tăng gấp 5 lần, nhiều loại thiết giáp tăng 3,5 lần. Ngành công nghiệp quốc phòng đã cho thấy kết quả rất tốt".

Theo Guardian, trong khi Ukraine hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung vũ khí từ phương Tây thì tốc độ sản xuất vũ khí của Nga vượt xa dự đoán của giới hoạch định chiến lược phương Tây, bất chấp những đòn trừng phạt chưa từng có. Các quan chức phương Tây bày tỏ lo ngại thực sự.

Ông Mark Riisik, phó giám đốc Cục Hoạch định Chính sách thuộc Bộ Quốc phòng Estonia nói: "Chúng tôi vẫn chưa thấy điểm giới hạn của Nga. Một phần ba ngân sách quốc gia của họ đang được đổ vào sản xuất vũ khí và phục vụ chiến sự tại Ukraine, nhưng chúng tôi không thể biết bao giờ nó mới thực sự tác động đến xã hội. Rất khó để kết luận thời điểm đà tăng này chững lại".

Ông Riisik dự đoán công nghiệp quốc phòng Nga có thể cung cấp hơn 4 triệu quả đạn pháo trong năm tới, chưa tính tới kho dự trữ chiến lược với ít nhất hàng triệu quả đạn.

Con số này có thể không đủ để Moscow giành thêm lãnh thổ đáng kể trong năm 2024-2025, nhưng vẫn đẩy Kiev vào thế bất lợi tại tiền tuyến do Nga đang nắm ưu thế pháo binh gấp 3 lần đối phương hoặc cao hơn. "Thống kê hiện nay thực sự cao hơn nhiều so với những gì chúng tôi dự đoán", ông Riisik thừa nhận.

Bên cạnh đó, lực lượng dự bị đông đảo của Nga đã được huấn luyện đầy đủ, chỉ chờ dịp bung sức. Giờ đây, thời cơ có vẻ đã chín muồi, đại quân Nga bắt đầu hành động. 

Ukraine chuyển sang phòng ngự chiến lược

Dường như Kiev đang rơi vào vòng xoay khổng lồ đã được kích hoạt của đối phương. Mọi thứ đang hướng tới sự sụp đổ của toàn bộ chiến tuyến và nguy cơ thất bại dây chuyền dần lộ rõ. Họ hoàn toàn nhận thức được điều đó, nhưng dường như lực bất tòng tâm.

Các quan chức cấp cao Kiev, trong đó có trùm tình báo Budanov thừa nhận, năm nay Ukraine không có khả năng tổ chức chiến dịch phản công mới, nếu trụ vững trước làn sóng tấn công của Nga thì năm 2025 cơ hội sẽ tới.

Cách duy nhất để ngăn bước tiến của Nga là tổ chức phòng thủ có chiều sâu một cách chủ động. Cuối năm ngoài, tình hình chuyển hướng bất lợi rõ rệt nhưngKiev không muốn thực hiện điều này vì đã "đâm lao phải theo lao", chỉ có tiếp tục tấn công, giành lại thêm lãnh thổ thì mới thuyết phục được các đồng minh tăng cường viện trợ. Có lẽ Kiev đã tính sai!

Mãi tới tháng 11/2023, sau khi phải hứng chịu những "cú đòn giáng từ trên trời rơi xuống" như đã phân tích ở trên, Tổng thống Zelensky mới ra lệnh cho toàn quân, toàn dân đẩy mạnh xây dựng các tuyến phòng thủ. Nhưng trước thời điểm đó, Nga đã hành động, tấn công liên tục dọc chiến tuyến dài hơn 1.000km, quyết không để đối phương tranh thủ thời gian xây dựng tuyến phòng thủ vững chắc.

Liên tiếp Marinka (tháng 12/2023), Avdiivka (2/2024) sụp đổ, tới đây có thể là Kupyansk, Chasov Yar, Ugledar, Rabotino,... cũng chịu chung số phận bởi sức ép tấn công quá mạnh từ Nga. Có lẽ Ukraine sẽ tiếp tục bằng mọi giá giữ nguyên chiến tuyến hiện tại càng lâu càng tốt để củng cố tuyến phòng thủ ở phía sau.

Qua những hình ảnh thực tế được truyền thông Ukraine công bố, chúng ta thấy quân đội nước này bắt chước y hệt như phòng tuyến Surovikin của Nga. Họ cũng xây dựng hàng rào "răng rồng", là tuyến phòng thủ dãy hàng rào chống tăng với chướng ngại vật làm bằng bê tông hình kim tự tháp chiều cao từ 90-120cm, phía trên giăng kín dây thép gai.

Nếu những chiếc răng được lắp đặt chính xác, xe tăng có thể sẽ bị mắc kẹt, dễ dàng trở thành mục tiêu cố định để pháo cùng các vũ khí chống tăng khác của đối phương "bắn tỉa". 

Chắc chắn Ukraine cũng sẽ bố trí các bãi mìn dày đặc ở phía trước kèm theo các trận địa pháo ở phía sau, được lập sẵn bản đồ tọa độ nhằm khai hỏa chính xác. Chỉ có điều, không rõ lực lượng Kiev đã tích lũy được khả năng tập trung mật độ pháo binh, tên lửa chống tăng khủng khiếp như Nga hay chưa. Nhiều chuyên gia nhận định, về hỏa lực, chắc chắn Ukraine sẽ thua kém hơn rất nhiều.

Dù vậy, để tiến được tới "răng rồng", chắc chắn xe tăng thiết giáp Nga sẽ phải đi xuyên qua "túi lửa" được tạo nên bởi mìn, pháo binh, tên lửa chống tăng. Nếu không tìm được cách đánh thích hợp, họ sẽ phải đối mặt với tổn thất rất lớn về người, vũ khí trang bị.

Hãy điểm qua phòng tuyến của Ukraine cụ thể tại một số hướng như sau.

Trên hướng Chasov Yar, một thành phố pháo đài khác của Kiev với tất cả các công trình nhân tạo kết hợp yếu tố địa hình tự nhiên đi kèm làm phức tạp cuộc tấn công.

Gần và trong thành phố có: khu công nghiệp, nhà ga gồm nhiều tòa nhà, khu vực nhà cao tầng, các khu vực ngập nước không thể vượt qua, một mạng lưới rộng lớn các thành trì được kết nối với nhau bằng các tuyến đường liên lạc (cả trung tâm thành phố lẫn ngoại ô), các rào chắn nước tự nhiên, bao gồm Seversky Donets - Kênh Donbass, gần như bao phủ hoàn toàn Chasov Yar từ hướng đông.

Việc các đơn vị Nga tiến chiếm được làng Ivanovskoye (Krasnoye) sẽ giúp họ tạo bàn đạp để tiến hành một cuộc tấn công vào Chasov Yar trong tương lai, nhưng điều này sẽ khó thực hiện được thời gian gần. Cuộc tấn công vào một khu vực kiên cố như vậy không chỉ đòi hỏi một lực lượng quy mô lớn mà phải tạo ra ít nhất hai bàn đạp (hoặc đầu cầu) đồng thời ở Bogdanovka (đông bắc) và ở Ivanovsky (đông nam).

Trong cả hai trường hợp, các đơn vị tấn công sẽ cần phải tiếp cận tuyến kênh Seversky Donets - Donbass, chiếm giữ các cao điểm, dọn sạch nhiều thành trì của đối phương.

Tại Ivanovsky, ngoài khu vực đông dân cư, nơi Ukraine đã chuẩn bị kỹ lưỡng để phòng thủ, Nga sẽ cần phải chiếm lấy điểm cao xung quanh, rừng Popovsky, các thành trì gần Kleshchiivka sẽ đòi hỏi rất nhiều thời gian, công sức.

Ở Rabotino, các công sự chính của Ukraine với quy mô khá ấn tượng, nhưng liệu họ sẽ trụ được không khi mà cả hai cánh và đằng sau chỉ là cánh đồng, trong khi thị trấn nằm ở giữa vốn nhiều nhà cửa nhưng đã gần như bị san phẳng kể từ đợt phản công của chính họ năm ngoái.

Kênh Patricia Marins đưa tin, sau khi giành được quyền kiểm soát Avdiivka, Nga đang nhắm mục tiêu vào Kramatorsk, Slavyansk, Kostiantynivka và Chasov Yar, trong đó Chasov Yar là chốt chặn tiền tiêu, 3 cụm công sự phía sau nhằm mục đích trì hoãn bước tiến của đối phương.

Lực lượng Kiev chiến đấu ở khu vực này đã 3 tháng liền mà chưa được luân phiên, hầu hết binh sĩ đều kiệt sức.

Ngay cả trong những điều kiện này, Kiev được cho là sẽ đứng vững nhờ các công sự, nhưng tình hình dự kiến sẽ căng thẳng hơn so với những tháng trước, đặc biệt là khi xem xét hoạt động gia tăng của máy bay Nga giữa lúc Ukraine thiếu hệ thống phòng không trầm trọng.

Toàn bộ chiến tuyến đang phải đối mặt với vô số thiếu hụt, người Nga đang gia tăng áp lực. Câu hỏi đặt ra không phải là liệu người Nga có mở các mặt trận mới hay không mà là khi nào họ sẽ làm như vậy.

Thảo luận về hòa bình vào thời điểm này không phải là điều dễ dàng. Ông Putin đang giành lợi thế, dường như Kiev không đủ lực để ngăn chặn.

Sau khi giành được Rabotino - thành quả duy nhất trong chiến dịch phản công 2023 - Kiev đã tăng cường củng cố tuyến phòng ngự trên hướng này, tuy vậy, do thiếu nhân vật lực, dường như quy mô của các công trình khá khiêm tốn, rời rạc, chưa tạo thành một thế trận liên hoàn đủ sức ngăn đà tiến của Nga.

Cập nhật mới nhất tính tới ngày 24/2 cho thấy, Nga đã chiếm lại được 50% diện tích ngôi làng này. Nhiều khả năng, trong vài ngày tới, Moscow sẽ kiểm soát toàn bộ mục tiêu này, xóa sổ thành tích duy nhất trong chiến dịch phản công đẫm máu của Ukraine.

Có một số ý kiến cho rằng Kiev chuyển sang thế trận phòng ngự chiến lược hơi muộn, nhưng rõ ràng, muộn còn hơn không, bởi lẽ, để phát triển thế tiến công, Nga bắt buộc phải vượt qua hệ thống các chiến hào, công sự vững chắc, tổn thất sẽ là đáng kể.

Lực lượng Moscow dường như đang tranh thủ từng giờ, từng phút xốc tới, tấn công liên tục, không để cho đối phương kịp thở để củng cố phòng ngự.

Chiến sự đã chính thức bước sang năm thứ ba với nhiều diễn biến mới, liệu Kiev có ngăn được đà tấn công của Moscow là một câu hỏi khó trả lời. Chúng ta hãy chờ xem, Mỹ - phương Tây sẽ hành động ra sao.